Kortyzol – produkty które podnoszą jego poziom

Jakich produktów unikać podczas nasilonego stresu? Jak odżywiać się, aby uregulować poziom kortyzolu?

Produkty, które podnoszą poziom stresu

Nasz sposób odżywiania ma ogromne znaczenie dla poziomu energii, kontroli wagi i ogólnego zdrowia. Ale czy wiesz, że niektóre produkty spożywcze wpływają również na poziom hormonu stresu czyli kortyzolu? Pewne pokarmy mogą wywoływać równie silną reakcję stresową co emocje, powodując powstawanie stanów zapalnych. Jednocześnie istnieją też substancje, które pomagają obniżać nadmierną reakcję stresową. Dowiedz się co podnosi poziom kortyzolu.

Stres przybiera wiele form: m.in. stres emocjonalny lub fizyczny czy ten spowodowany czynnikami wewnętrznymi (np. zaburzeniami hormonalnymi) lub zewnętrznymi (np. pracą). Może wpływać na nas pozytywnie, motywując do działania, jak i negatywnie. O ile nie zawsze mamy wpływ na stresujące nas sytuacje, tak nad wyborem tego co jemy, mamy już pełną kontrolę. Tylko kto z nas wiąże picie kawy lub jedzenie słodyczy ze stresem? No właśnie…

W odpowiedzi na stres aktywowany jest system współczulny. Powoduje wzrost ciśnienia, czy szybsze tępo bicia serca. W ten sposób dostarcza organizmowi dużo energii do radzenia sobie w stresującej sytuacji. Gdy czynnik stresogenny mija, aktywowany zostaje system przywspółczulny, który obniża tętno i ciśnienie krwi, przywraca normalne trawienie, uspokaja nas. Wszystko pozostaje w porządku, dopóki te dwa systemy pozostają względnie w równowadze. Gdy zaczyna przeważać działanie jednego z nich, stres staje się naszym wrogiem. Podczas reakcji stresowej mózg otrzymuje sygnał o niebezpieczeństwie i aktywuje podwzgórze do wytwarzania hormonu CRH – kortykoliberyny. Ten z kolei poprzez połączenie nerwowe stymuluje nadnercza do wytwarzania kortyzolu – popularnego hormonu stresu. Wahania jego poziomu są dla organizmu naturalnym sygnałem do zmian. Jednak długotrwały i zbyt wysoki poziom tego hormonu ma wiele negatywnych skutków dla zdrowia. Jakie są tego konsekwencje?

Podstawowy winowajca – kortyzol

W normalnej sytuacji, kortyzol jest ważnym naturalnym hormonem wytwarzanym przez nadnercza. Jego odpowiedni poziom uczestniczy w wielu funkcjach organizmu:

  • pomaga regulować metabolizm glukozy i kontrolować poziom cukru we krwi
  • uczestniczy w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia krwi
  • wspomaga funkcjonowanie układu odpornościowego
  • może łagodzić reakcje zapalne

Pod wpływem czynników stresogennych aktywuje mechanizm „walki lub ucieczki”. W tym procesie kortyzol wraz z adrenaliną powoduje chwilowy wzrost produkcji energii, kosztem procesów, które nie są wymagane do przeżycia. Ta krótkotrwała zmiana jest naturalną reakcją obronną organizmu pozwalającą zaadaptować się do zmiennych warunków zewnętrznych. Jednak długotrwałe przebywanie w takim stanie przynosi wiele niekorzystnych skutków. Poziom kortyzolu wpływa również na metabolizm energetyczny, wybierając odpowiedni rodzaj i ilość substratu do wytworzenia energii (węglowodany, tłuszcz lub białko). W przypadku długotrwale podniesionego poziomu kortyzolu, zmianie ulega metabolizm, przemiana materii, funkcje układu odpornościowego, a nawet rośnie ryzyko chorób przewlekłych. Okazuje się, że nie tylko emocje przyczyniają się do wzrostu kortyzolu. Czynnikami powodującymi podniesienie jego poziomu są również: nadmierna ilość ćwiczeń fizycznych, długotrwałe siedzenie, wysiłek umysłowy i w znacznym stopniu nasza dieta. Istnieją produkty, jak również nawyki żywieniowe, które nasilają jego produkcję.

Kortyzol i dieta – wzajemne oddziaływanie

Przewlekle podwyższony poziom kortyzolu wpływa na nasze wybory żywieniowe. Może powodować, że zaczniemy więcej jeść i sięgać po niezdrowe produkty. Mechanizm ten działa również w drugą stronę. Wybór niewłaściwych pokarmów nasila wydzielanie kortyzolu. W konsekwencji po dłuższym czasie dochodzi m.in. do:

  • wahań poziomu glukozy we krwi (jej podwyższonego poziomu lub insulinooporności)
  • nadmiernego objadania się
  • problemów z trawieniem
  • wzrostu masy ciała
  • zaburzenia nastrojów
  • spadku odporności
  • zaburzenia koncentracji
  • problemów z tarczycą
  • zaburzeń snu

Przyrost masy ciała, otyłość a kortyzol

W prawidłowo działającym organizmie uwalniany okresowo kortyzol, w odpowiedzi na czynnik stresowy powoduje uwalnianie tłuszczu z komórek tłuszczowych. Ma to miejsce m.in w okresach krótkiego postu czy podczas ćwiczeń. W ten sposób wykorzystuje zmagazynowany tłuszcz jako źródło energii. Niestety odwrotna sytuacja występuje podczas nadmiernego wydzielania kortyzolu. Jego podwyższone stężenie może prowadzić do zwiększenia masy ciała. Podwyższony poziom kortyzolu powoduje, że organizm zaczyna magazynować energię, zwłaszcza jej trudniej dostępne źródła jak tłuszcze, a zużywa te łatwo dostępne – glukozę. W ten sposób wpływa na odkładanie tłuszczu trzewnego (białej tkanki tłuszczowej). Kortyzol sprawia, że trójglicerydy przenoszone są do komórek tłuszczowych trzewnych – położonych głęboko w jamie brzusznej prowadząc do rozwoju otyłości brzusznej. Proces biochemiczny na poziomie komórkowym ma związek z kontrolą enzymu (dehydrogenazy 11-hydroksysteroidowej), która przekształca kortyzon w kortyzol w tkance tłuszczowej. Zatem produkcja kortyzolu jest podwyższona w tkance tłuszczowej 1. Wydzielanie kortyzolu jest wyższe u osób z otyłością. Co ciekawe kortyzol może kontrolować nasze wybory żywieniowe. Zwiększa naszą ochotę na spożywanie pokarmu, wiążąc się z receptorami w podwzgórzu. Może stymulować nas do spożywania pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu lub cukru 2.

Kortyzol zmniejsza wydzielanie insuliny prowadząc do insulinooporności 3. Wysoki poziom glukozy we krwi wraz z zaburzeniem działania insuliny prowadzi do nieprawidłowych przemian cukrów. Zaburzony metabolizm, powoduje, że komórki nie są w stanie prawidłowo wykorzystać glukozy. Niewykorzystana glukoza zamieniana jest na tłuszcz zapasowy i sprzyja rozwojowi otyłości. W takiej sytuacji mimo dostarczanego jedzenia nasze komórki są niedożywione, ponieważ brakuje im odpowiedniego źródła energii. Kortyzol wpływa pośrednio również na apetyt poprzez regulację innych hormonów uwalnianych podczas stresu, takich jak CRH, leptyna i NPY (neuropeptyd Y) 4.

Problemy żołądkowo-jelitowe a kortyzol

Kortyzol aktywuje współczulny układ nerwowy, powodując wszystkie opisane wcześniej reakcje fizjologiczne. W odpowiedzi na aktywację układu współczulnego hamowany jest układ przywspółczulny i regulowane przez niego procesy trawienia. Wyciszenie przywspółczulnego układu powoduje osłabione wydzielanie enzymów pokarmowych, słabsze wchłanianie i wolniejszą perystaltykę jelit. Pojawiają się niestrawność, zaburzenia trawienia, wrzody, zespół jelita drażliwego, zapalenie jelita grubego i inne.  Dlatego tak ważna jest praca nad stresem i unikanie tych produktów, które go nasilają.

Dietetyczne czynniki wpływające na wzrost kortyzolu

  • Przejadanie się, 5
  • Nadmiar sodu, 6
  • Nadmiar kwasów omega-6, 7
  • Niedobory aminokwasów (zwłaszcza leucyny) i białka, 8
  • Poważne ograniczenie kalorii, 9
  • Niedobory składników odżywczych.

Na podwyższony poziom kortyzolu i stresu wpływają również niedobory składników, które rozkładają hormony stresu i przywracają właściwe mechanizmy biochemiczne. Zwłaszcza niedobory magnezu pobudzają nadnercza do zwiększonej produkcji kortyzolu 10, 11. Również nieodpowiednie zaopatrzenie organizmu w witaminę C i taurynę, powoduje większą szkodliwość wolnych rodników wytwarzanych podczas stresu. Ponadto braki witaminy A mogą podnosić poziom kortyzolu 12, 13.

Produkty, które podnoszą poziom kortyzolu

Istnieją produkty, które wspierają pracę nadnerczy (obniżając poziom kortyzolu) oraz takie, których powinniśmy unikać szczególnie podczas nasilonego stresu. Zacznijmy od tego, czego należy unikać:

Cukier

Cukier to jedna z największych dietetycznych przyczyn stresu. Właściwy poziom glukozy we krwi powinien oscylować między poziomem glukozy od 75 do 95 (ng / dl). Im większe odchylenia od tej normy tym silniejsze reakcje stresowe dla komórek. Dlaczego podwyższony poziom cukru powoduje stres? Za każdym razem, gdy poziom cukru we krwi zmienia się zbyt szybko, nadnercza uwalniają kortyzol, aby go wyrównać. Wraz z niestabilnym poziomem cukru wytwarzana jest również insulina. Wiele osób podczas stresu sięga po węglowodany, które dają chwilowe „rozluźnienie”. Jednak długofalowe skutki takiego rozwiązania w stresie nie są pozytywne, zwłaszcza jeżeli sięgamy po węglowodany proste: cukier, słodycze, słodkie napoje czy owoce. 

Tłuszcze trans

Kolejnymi winowajcami podwyższonego poziomu kortyzolu są tłuszcze typu trans, czyli rafinowane oleje. Są wysoce prozapalne i rozregulowują gospodarkę hormonalną. Mogą być magazynowane w postaci tkanki tłuszczowej. Także oleje z roślin takich jak: rzepak, soja, kukurydza bardzo często pochodzą z roślin genetycznie modyfikowanych. Nadmierna obróbka nie tylko pozbawia ich wartości odżywczych, ale także sprawia, że są przyczyną wytwarzania szkodliwych związków, które osłabiają układ odpornościowy, wywołując reakcje immunologiczne oraz wpływając na równowagę hormonów. Staraj się używać tylko dobrych tłuszczów, takich jak olej kokosowy, oliwa z oliwek, masło.

Kawa

Kawa, a właściwie zawarta w niej kofeina, zwiększa poziom kortyzolu 14. To działanie jest nasilone w stanach podwyższonego poziomu stresu i wtedy kawa może być szczególnie szkodliwa. Dodatkowo w stanach zmęczenia (wyczerpania) nadnerczy może zakłócać rytm snu. Już jedna filiżanka kawy zwiększa poziom kortyzolu o 30%. Pobudzenie, jakie odczuwamy po kawie, to nic innego, jak wprowadzenie organizmu w stres. Kofeina powoduje stres i zużywa energię zamiast jej dodawać 15. Ponadto spożycie kofeiny prowadzi do deficytu DHEA hormonu witalności. Zmniejszony poziom DHEA jest przyczyną starzenia. Skutki uboczne nadmiernego przyjmowania kofeiny obejmują przyspieszenie akcji serca (tachykardia), niepokój i lęk. Jeśli czujesz się zdenerwowany i zestresowany, powinieneś tego unikać, podobnie jak cukru i innych używek 16. W dużym badaniu dotyczącym uczniów szkół średnich stwierdzono pozytywną korelację między kofeiną a lękiem. Wysokie spożycie kofeiny pogorszyło objawy lękowe, stresowe i depresyjne 17.

Węglowodany proste

Przetworzone, rafinowane węglowodany negatywnie wpływają na nasz organizm. Mają znikomą wartość odżywczą, za to dużą ilość kalorii. Prowadzą również do wahań poziomu cukru we krwi. Najlepiej zrezygnować z przetworzonych produktów zbożowych, wypieków z białej mąki, ciastek czy słonych przekąsek.

Alkohol

Niestety, nawet nieduże dawki alkoholu nie są wskazane podczas nasilonego stresu w organizmie. Zwiększa poziom kortyzolu oraz podnoszą tętno i ciśnienie. Dodatkowo jego usuwanie z organizmu zużywa energię i mikroskładniki, a także nadmiernie obciąża wątrobę. 

Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Dla zrównoważonej pracy układu nerwowego oraz właściwej gospodarki hormonami stresu  potrzebnych jest wiele składników. Należą do nich m.in. witaminy z grupy B. Ich dobrym źródłem, które zawiera większość witamin z grupy B jest mięso, zwłaszcza podroby (wątróbka) stanowiące cenne źródło witaminy B12 i żelaza. Również tłuste ryby morskie polecane są z uwagi na wysoką zawartość kwasów omega-3, są pomocne w obniżaniu wysokiego poziomu kortyzolu 18. Ponadto kurkumina obecna w kurkumie oraz związki zawarte w zielonej herbacie mają silne działanie antyoksydacyjne i wspomagają regulowanie poziomu hormonów stresu 19, 20. W przypadku podwyższonego poziomu kortyzolu nie zalecane jest ograniczanie węglowodanów. Warto wybierać ich dobrze tolerowane źródła jak warzywa i pełnoziarniste produkty zbożowe.

Uzupełnianie niezbędnych składników pozwoli zmniejszyć skutki nadmiaru hormonów stresu i przywrócić prawidłowe reakcje w organizmie. Dobrym rozwiązaniem jest również suplementacja mikroskładników i związków:

  • Magnez obniża poziom kortykoliberyny (CRH) hormonu związanego z odpowiedzią organizmu na stres. Zmniejsza również wydzielanie ACTH – hormonu adrenokortykotropowego, który pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu 21, 22, 23.
  • Potas zapewnia prawidłową pracę kanałów jonowych w błonach komórek i mitochondriów 24. Stres i kortyzol aktywują mechanizmy układu nerwowego, które zużywają duże ilości potasu, nasilając zmęczenie.
  • Witamina C wpływa modulująco na działanie kortyzolu. Witamina C występuje w dużych stężeniach w nadnerczach i uczestniczy w reakcji stresowej 25,26. Jako przeciwutleniacz hamuje szkodliwe działanie wolnych rodników, które są wytwarzane podczas stresu 27
  • Tauryna ma zdolność do wyciszania układu nerwowego zwłaszcza osi HPA – podwzgórze-przysadka-nadnercza, której pobudzenie skutkuje produkcją kortyzolu. Tauryna aktywuje receptor GABA, który zmniejsza aktywność neuronów CRH i hamuje dalsze szlaki prowadzące do wydzielania kortyzolu 28.

Wymienione substancje wchodzą w skład słynnej kombinacji antystresowej doktora B. Kuklinskiego. Wykazują działanie wspierające organizm podczas stresu i wysokiego poziomu kortyzolu. Powinny być dostarczane wraz z dietą lub suplementacją, zwłaszcza podczas nasilonego napięcia i zwiększonej aktywności układu nerwowego. Taka kompozycja znajduje się w preparacie Mito-Stress Balance, a składniki zamknięto w roślinnej kapsułce. Odpowiednie dawki i najwyższa czystość składników pozwalają przywrócić prawidłowe mechanizmy w komórkach i chronić je w warunkach nasilonego stresu.   

Autor: Paulina Żurek

Bibliografia:

Prezentacja

0:00
0:00