Cholesterol – normy i sposoby na obniżenie poziomu

Cholesterol jest potrzebną substancją dla organizmu. Pomaga m.in. w produkcji hormonów i enzymów. Natomiast jego nadmiar nie jest wskazany i może powodować miażdżycę tętnic, która zwiększa ryzyko zawału serca lub udaru mózgu. Jakie poziomy cholesterolu są uważane za prawidłowe i jak w naturalny sposób obniżyć poziom cholesterolu?

Czym jest cholesterol?

Cholesterol jest rodzajem tłuszczu zaliczanym do steroli. Pełni szereg ważnych funkcji: uczestniczy w budowaniu błon komórkowych, hormonów oraz witaminy D. Jego metabolizm kodowany jest przez około 100 różnych genów [1,2].

Co więcej, pomaga komórkom komunikować się i przenosić różne ważne cząsteczki do lub z komórek [1].

Cholesterol jest niezbędny dla naszego organizmu do wchłaniania składników odżywczych, regulacji zawartości wody, soli i metabolizmu wapnia [3].

Cholesterol odgrywa dużą rolę w produkcji hormonów steroidowych. Jest on rozkładany (przez cytochrom P450)
w korze nadnerczy w celu wytworzenia pregnenolonu, który jest prekursorem do wytwarzania wszystkich steroidów [4].

Najważniejszą funkcją cholesterolu jest udział w budowaniu błon komórkowych. Cholesterol obecny w błonach kontroluje międzybłonowy ruch cząsteczek, pomagając komórkom komunikować się [5].

Cholesterol wytwarzany jest z lanosterolu w 8 etapach. Zaburzenia genetyczne mające wpływ na każdy z tych etapów mogą powodować poważne problemy zdrowotne [6,7].

Przeciętnie każdy z nas produkuje 10 mg cholesterolu na kg masy ciała w ciągu doby. Produkcja zależy od potrzeb danej osoby. Jeśli spożywasz produkty bogate w cholesterol, produkcja cholesterolu ulega zmniejszeniu [8].

Cholesterol obecny w różnych produktach spożywczych, takich jak jajka, mięso, masło i produkty z pełnego mleka [9].

Homeostaza cholesterolu jest procesem potrzebnym do zachowania prawidłowego metabolizmu. Cholesterol działa jak przeciwutleniacz. Jeżeli w obrębie błon komórkowych spada ilość wrażliwych na tlen wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, poziom cholesterolu rośnie i chroni wspomniane kwasy tłuszczowe przed peroksydacją [11, 12].

Większość z nas kojarzy cholesterol tylko z negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Jednak wynikają one z nadmiaru cholesterolu, a dokładniej jego frakcji LDL. Podczas gdy frakcja HDL ma zwykle działanie ochronne. Ich stosunek jest znacznie ważniejszy niż całkowity poziom cholesterolu.

Frakcje cholesterolu: LDL, HDL i VLDL

Wyróżniamy 3 frakcje cholesterolu:

• LDL (lipoproteiny niskiej gęstości, transportują cholesterol z wątroby do innych narządów),
• HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości, transportują cholesterol z tkanek obwodowych do wątroby),
• VLDL (lipoproteiny bardzo małej gęstości, wytwarzane przez wątrobę, transportują lipidy z wątroby do tkanek tłuszczowych).

To z VLDL tworzony jest LDL, który może powodować miażdżycę tętnic, podczas gdy HDL może je chronić i zapobiegać chorobom serca [13, 14, 15, 16].

LDL i HDL współpracują ze sobą, aby utrzymać odpowiedni poziom cholesterolu całkowitego. LDL dostarcza cholesterol z wątroby do narządów, które go wykorzystują. HDL zbiera niewykorzystany cholesterol z narządów i zwraca go do wątroby w celu ponownego wykorzystania [17].

Dieta silnie wpływa na rozkład frakcji cholesterolu. Diety o niskim poziomie cholesterolu pomagają wątrobie oczyścić zarówno LDL, jak i VLDL i utrzymać ich niski poziom. W przypadku diet o dużej zawartości cholesterolu VLDL zmniejsza się, a produkcja LDL i HDL wzrasta. Dieta powinna być zawsze spersonalizowana i zależy od wielu innych czynników, ogólnego stanu zdrowia i wrażliwości pokarmowej [18].

Cholesterol a mitochondria

Zbyt wysoki poziom cholesterolu może być objawem nadmiernego wydzielania NO w komórkach i  stresu nitrozacyjnego [Kuklinski. B. Mitochondria […] 2017]. Wzrost poziomu cholesterolu to reakcja obronna organizmu na zbyt dużą ilość wolnych rodników i procesów zapalnych.

Cholesterol jest ważnym czynnikiem chroniącym błony komórek i mitochondriów przed peroksydacją.

Uczestniczy też w syntezie hormonów steroidowych. Pierwsze etapy tego procesu odbywają się w mitochondriach. Przetwarzanie cholesterolu w prekursory hormonów steroidowych przez enzym monooksygenazę cholesterolową wymaga obecności kofaktora, jakim jest hem. Dalsze etapy przemian metabolicznych prowadzących do otrzymania kortykosteroidów również zachodzą w mitochondriach.

W metabolizm cholesterolu zaangażowane są dwa enzymy:

reduktaza HMG – CoA uczestnicząca w syntezie cholesterolu, której aktywność spada, jeżeli dostarczamy z dietą więcej niż 700 mg cholesterolu dziennie. 

Enzym 7-alfa-hydroksylaza uczestniczy w syntezie kwasu żółciowego z cholesterolu.

Badanie poziomu cholesterolu

Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na fakt, że normy poziomu cholesterolu ulegają zmianom wraz z wiekiem, dietą czy aktywnością fizyczną.

Dlatego też zakres dopuszczalnych norm jest ciągle badany, aby uzyskać jak najlepsze wskaźniki. Wraz z wiekiem elastyczność naczyń maleje, a zatem i poziom cholesterolu będzie się zmieniał.

Całkowity cholesterol jest mierzony z krwi i nazywany lipidogramem – profilem lipidowym. Test mierzy 3 parametry [19]:

• Cholesterol całkowity,
• Cholesterol o dużej gęstości (HDL),
• Cholesterol o niskiej gęstości (LDL).

Normy poziomu cholesterolu

Norma dla cholesterolu całkowitego wynosi poniżej 200 mg / dl [20, 21].

Jednak badanie poziomów LDL i HDL mają większą wartość, choć nie są jedynymi wskaźnikami. Nawet osoby z tym samym poziomem cholesterolu mogą różnić się pod względem ryzyka udaru mózgu, w zależności od innych czynników, takich jak genetyka, dieta, ciśnienie krwi, inne choroby i palenie [22].

HDL

Prawidłowy poziom dla HDL wynosi odpowiednio: [23, 24]:

• Dla mężczyzn: powyżej 40 mg / dL,
• Dla kobiet: powyżej 50 mg / dL.

Poziom cholesterolu u sportowców wyczynowych często wynosi 300 mg / dl lub nawet więcej. Jednak takie duże stężenie wiąże się u nich z dużą ilością cholesterolu HDL, który zapewnia zwrotny transport cholesterolu do wątroby.

Wykazano, że wyższy poziom cholesterolu HDL chroni przed chorobami sercowo-naczyniowymi, więc niski poziom HDL zwiększa ryzyko. Niski poziom HDL może również przyczyniać się do stanów zapalnych i chorób metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2 [25, 26, 27, 28].

LDL

Normy dla frakcji LDL wynoszą [29]:

• norma: 100-129 mg / dl,
• poziom graniczny: 130-159 mg / dl,
• zbyt wysoki poziom: 160-199 mg / dl,
• bardzo wysoki: > 200 mg / dl.

Zaleca się utrzymanie poziomu LDL <70 mg / dl u osób z wysokim ryzykiem chorób serca [30].

Wysoki poziom cholesterolu

Poziom cholesterolu jest ściśle regulowany przez organizm. Dlatego nieznacznie i tymczasowo podwyższony poziom cholesterolu zazwyczaj nie stanowi problemu. Jednak długotrwale i znaczenie podwyższony poziom może być niebezpieczny.

Wysoki poziom całkowitego cholesterolu dotyczy wartości powyżej 240 mg / dl [31, 32]. Stanowi zagrożenie, zwłaszcza kiedy równocześnie poziom LDL jest wysoki. Nagromadzenie LDL może zatykać tętnice i prowadzić do osłabionego krążenia i dostarczania krwi do serca, mózgu i innych części ciała. Ostatecznie LDL może całkowicie zablokować tętnice i doprowadzić do zawału serca lub udaru mózgu [33, 34, 35, 36].

Inne schorzenia z powodu podwyższonego cholesterolu obejmują: [37, 38, 39, 40]:

• zaburzenia czynności wątroby,
• zatykanie naczyń krwionośnych,
• kamienie żółciowe,
• ból w klatce piersiowej (dławica piersiowa),
• problemy ze wzrokiem.

Niski poziom cholesterolu

Również zbyt niski poziom cholesterolu całkowitego (poniżej 140 mg / dL) może wywoływać negatywne skutki dla zdrowia [41].

Jego niedobór zaburza komunikację komórek mózgu, co powiązane jest z problemami zdrowia psychicznego. W badaniu 394 osób osoby o niskim poziomie cholesterolu były 3 razy bardziej narażone na depresję. Inne badania wykazały związek między niskim poziomem cholesterolu a antyspołecznymi zaburzeniami osobowości i lękiem [42, 43, 44, 46, 47, 45].

Brak cholesterolu może hamować produkcję serotoniny, neuroprzekaźnika ważnego dla równowagi nastroju [48, 49].

Trójglicerydy

Każda osoba powyżej 45 roku życia powinna wykonywać badania kontrolne poziomu trójglicerydów. Osoby poniżej 45 roku życia, u których w rodzinie występowały choroby serca, cukrzycą lub przewlekłą chorobą nerek, powinny wykonywać to badanie wcześniej [50].

Podczas gdy cholesterol całkowity jest najłatwiejszym i najtańszym parametrem do pomiaru, zaleca się badanie LDL i HDL, ponieważ są one lepszymi markerami chorób serca [51].

Marker peroksydacji lipidów (MDA-LDL) albo utlenione LDL (serum). Jedynie utlenione cząsteczki lipoproteinowe MDA (LDL- ang. low density lipoprotein) niosą w sobie ryzyko zwapnienia żył. LDL, które transportuje cholesterol, a które nie uległo oksydacji, nie jest niebezpieczne dla ścianek naczyń krwionośnych.

Cholesterol a choroby sercowo-naczyniowe

Przez wiele lat sądzono, że cholesterol jest głównym czynnikiem ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, a jego nadmierne spożycie uznawano za źródło miażdżycy, ponieważ jego złogi gromadziły się na ściankach naczyń krwionośnych. Obalono ten mit, udowadniając w przeprowadzony przez WHO projekcie MONICA, w którym przebadano czynniki ryzyka chorób serca u 12,5 mln ludzi z całej Europy oraz Izraela i nie stwierdzono żadnego związku pomiędzy poziomem cholesterolu a chorobami układu sercowo – naczyniowego [52].

W rzeczywistości badania pokazały, że jest zupełnie odwrotnie. Im niższy poziom cholesterolu, tym większy odsetek zgonów na raka [53].

Udowodniono, że ograniczenie ilości tłuszczu w diecie nie ma jednoznacznego wpływu na wzrost ryzyka choroby wieńcowej. Przeprowadzone na grupie 19 544 kobiet obserwacje, które trwały łącznie dziewięć lat (Nurses’ Health Study) wykazały, że spożywanie pięć razy dziennie warzyw i owoców oraz ograniczenie dobowego spożycia tłuszczu na poziomie 20% dostarczanych kalorii w stosunku do grupy kontrolnej (29294 kobiet) nie zmieniło poziomu ryzyka zawału serca, udaru mózgu czy nowotworów [54]. Nie zaobserwowano też spadku wagi [55].

Poziom cholesterolu a ryzyko zgonu

Wzrost poziomu cholesterolu całkowitego o 1 mmol / l (40 mg / dl) wiązało się ze spadkiem śmiertelności o 15%. Ilość zgonów na raka oraz z powodu różnych infekcji była zdecydowanie niższa w grupie tych pacjentów, u których zdiagnozowano wysoki poziom cholesterolu [56].

Cholesterol a dieta niskotłuszczowa

Badanie przeprowadzone w Finlandii udowodniło, iż w wyniku diety z ograniczoną ilością spożywanego tłuszczu, a znacznie większą ilością warzyw i owoców, poziom utlenionego cholesterolu LDL wzrastał, czemu towarzyszył jednoczesny spadek dobrego cholesterolu HDL [57].

Badania na temat roli tłuszczy w diecie przeprowadzone na Uniwersytecie Harvarda oraz Katana zaprzeczyły prozdrowotnemu wpływowi diet, w których tłuszcze stanowią zaledwie od 20-30% procent całkowitego dobowego spożycia kalorii [58]. Co więcej, zastąpienie tłuszczu węglowodanami prowadzi do obniżenia poziomu frakcji HDL – chroniącej nasze naczynia krwionośne.

Badanie przeprowadzone wśród 45 otyłych diabetyków [59] udowodniło, iż dieta LOGI (w której tłuszcz stanowi do 50% dziennego zapotrzebowania kalorycznego) pozwala obniżyć wagę o niemal trzy kilogramy, zmniejszyć stężenie glukozy we krwi po posiłku do 120 / 130 mg / dl, zredukować poziom trójglicerydów o 27%, a całkowity cholesterol o 12%.

Redukcja ilości tłuszczu w diecie o zaledwie dziesięć procent i zastąpienie jej węglowodanami w znaczący sposób podnosi wartość współczynnika LDL / HDL [60].

Reklama

AEGS® Stat Comp Sprawdź

Homocystein-Intercell Sprawdź

Hepar-Intercell Sprawdź

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Cholesterol a statyny

W badaniach trwających 15 lat na grupie 91 140 uczestników udowodniono, że przyjmowanie statyn wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy [61].

Inne badanie, zrealizowane w Anglii udowodniło, że u 225 992 pacjentów leczonych statynami w porównaniu z grupą kontrolną (1 778 770 osób) występuje zwiększone ryzyko pojawienia się niewydolności nerek, zaburzeń funkcjonowania wątroby, miopatii oraz katarakty [62].

Dowiedziono, że statyny zakłócają sygnalizacyjne działanie insuliny [63]. Analiza obszernych prac przeglądowych wykazała szereg skutków ubocznych przyjmowania statyn. Opisano symptomy, które stanowią wynik stresu nitrozacyjnego oraz zaburzeń funkcjonowania mitochondriów [64, 65]: miopatie, osłabienie mięśni, psychoza, depresja, stany lękowe, paranoja, zaburzenia snu, zaburzenia pamięci, bóle głowy, opuchlizna błon śluzowych nosa, niewydolność wątroby, niewydolność nerek, łysienie, pokrzywka, nadmierna wrażliwość na światło, zespół jelita drażliwego, biegunka, anemia, oraz eozynofilia.

Czynniki wpływające na poziom cholesterolu

Dieta

Dieta odgrywa ważną rolę w równoważeniu poziomu cholesterolu. Duże ilości tłuszczów nasyconych mogą radykalnie zwiększyć poziom cholesterolu we krwi, a wzrost ten pogłębia otyłość [66].

Nie udowodniono jednoznacznie, czy cholesterol z diety może powodować choroby serca. Według dużej metaanalizy (40 badań i 362 555 pacjentów), cholesterol nie odpowiada za rozwój chorób serca. Jednak np. w USA nadal nie zaleca się spożywania więcej niż 300 mg / cholesterolu na dzień [67, 68].

W innych krajach, takich jak Australia, Kanada, Korea i Indie, nie ma ograniczeń dotyczących cholesterolu, a tylko
w przypadku tłuszczów nasyconych i trans, które mogą być bardziej niebezpieczne dla zdrowia [69, 70].

Styl życia

Inne czynniki związane ze stylem życia, takie jak palenie, mogą również wpływać na poziom cholesterolu. Rzucenie palenia może zwiększyć poziom HDL 24 krotnie, co dowiedziono w badaniu u 1 504 osób palących [71].

Wykazano także, że ćwiczenia podnoszą poziom HDL, jednocześnie obniżając poziom LDL. Dlatego brak aktywności fizycznej może przyczyniać się do nieprawidłowego poziomu cholesterolu [72].

W badaniu u 26 ochotników płci męskiej zwiększony stres psychiczny zwiększył poziom cholesterolu całkowitego [73].

Genetyka

Osoby z opornością na insulinę oraz te, które nie mogą prawidłowo metabolizować glukozy lub kwasów tłuszczowych, mogą mieć skłonność do podwyższonego poziomu cholesterolu [74].

U niektórych osób może występować zmniejszona aktywność genów, które rozkładają cholesterol. Może to zwiększyć poziom cholesterolu i utrudniać leczenie [75].

Rodzinna hipercholesterolemia jest chorobą dziedziczną, która jest spowodowana mutacjami w kilku genach, w tym Receptor LDL, Apolipoproteina B  [76]. Powoduje to problemy z usuwaniem frakcji LDL [77].

Niedoczynność tarczycy i problemy z nerkami (zespół nerczycowy) mogą również zwiększać poziom cholesterolu [78, 79].

Jak obniżyć poziom cholesterolu?

Dieta

Właściwa dieta może powodować znaczną utratę wagi. W badaniu (DB-RCT) wśród 384 pacjentów utrata masy ciała spowodowała obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego o 25 do 30 mg / dL [80]. Pamiętaj, że nie ma jednej diety dla wszystkich. Zdrową dietą należy dobrać do indywidualnych potrzeb, monitorując stan zdrowia badaniami oraz skonsultować się z lekarzem (szczególnie jeśli przyjmujesz leki).

Aktywność fizyczna

Zwiększenie aktywności fizycznej może pomóc obniżyć poziom cholesterolu. W badaniu przeprowadzonym na 123 dzieciach zwiększenie aktywności fizycznej pomogło zwiększyć poziom HDL, jednocześnie obniżając poziom LDL
i cholesterolu całkowitego [81].

Ten sam efekt obserwuje się u dorosłych. Metaanaliza 51 badań i 4700 dorosłych wykazała, że ​​ćwiczenia aerobowe, takie jak jogging, bieganie i jazda na rowerze, zwiększyły HDL o 4,6% i zmniejszyły LDL o 5%. W innym badaniu (RCT) 235 dorosłych wykazano, że wysiłek fizyczny również obniża poziom cholesterolu całkowitego [82, 83, 84].

Redukcja stresu

Zmniejszenie stresu może pomóc obniżyć poziom cholesterolu. W badaniu z udziałem 26 osób dorosłych zwiększony stres psychiczny spowodował wzrost poziomu cholesterolu całkowitego. Cholesterol utrzymywał się na wysokim poziomie nawet po ustąpieniu stresu, co wskazuje na długoterminowe konsekwencje [85].

W innym badaniu 40 nauczycieli akademickich i 40 gospodyń domowych porównano poziom stresu między obiema grupami. Gospodynie domowe wykazywały większy stres środowiskowy, psychiczny i fizjologiczny, co spowodowało wyższy poziom cholesterolu całkowitego i LDL [86].

Rzucenie palenia

Modyfikacja stylu życia może znacznie pomóc w utrzymaniu zdrowego poziomu cholesterolu.

W badaniu porównującym kobiety palące i niepalące stwierdzono, że palacze mieli wyższy poziom cholesterolu całkowitego (197 mg / dl vs. 189,1 mg / dl) i niższy poziom HDL (45 mg / dl vs. 52,1 mg / dl) [87].

W jednym badaniu z udziałem 923 dorosłych palaczy rzucenie palenia zwiększyło poziom HDL o 2,4 mg / dL [88].

Ograniczenie alkoholu

Spożywanie alkoholu może zwiększać poziom utlenionego LDL. W badaniu 587 osób dorosłych spożycie alkoholu było dodatnio związane z utlenionym LDL [89].

Umiarkowane picie wina może być wyjątkiem. Wino jest bogate w resweratrol i picie około kieliszka wina dziennie zmniejsza ryzyko chorób serca. Dodatkowo spożycie wina było powiązane ze zmniejszonym utlenionym LDL w badaniu 551 starszych dorosłych Włochów [90].

Błonnik

W badaniu u 30 osób dorosłych przyjmowanie 3 gramów rozpuszczalnych błonników dziennie przez 12 tygodni obniżyło LDL o 18% [91].

W badaniu na grupie 58 mężczyzn spożywających płatki śniadaniowe z dodatkiem błonnika (rozpuszczalne włókno z pektyn) obniżyło LDL o 4%. Błonnik z babki płesznik obniżył LDL o 6% [92].

Czarna i zielona herbata

Metaanalizy pokazują, że spożywanie czarnej i zielonej herbaty zmniejsza LDL u osób z nadwagą lub otyłością, lub osób
z wysokim ryzykiem chorób serca [93, 94, 95].

Czosnek

W metaanalizie obejmującej 39 badań RCT i 2298 pacjentów z wysokim poziomem cholesterolu, spożywanie czosnku przez co najmniej 2 miesiące obniżyło średnio 9 mg / dl LDL [96].

W większości badań stosowano sproszkowany czosnek (600–6 600 mg / dzień), a w niektórych stosowano olej czosnkowy (9–18 mg / dzień), ekstrakt czosnku (1000–7200 mg / dzień) i surowy czosnek (4–10 g / dzień). Najsilniejszy efekt wywiera wyciąg z czosnku [96].

Jagody

W badaniu (RCT) 40 starszych osób codzienne spożywanie napoju złożonego z różnych jagód obniżyło LDL [97].

W badaniu na grupie 30 pacjentów z cukrzycą typu 2 wyciąg z żurawiny obniżył LDL [98].

Jagody mogą również obniżać utleniony LDL. Mrożone jagody (jagody, borówki brusznicy, czarne porzeczki) obniżyły utleniony LDL w badaniu u 60 zdrowych osób dorosłych [99].

W badaniu 21 zdrowych mężczyzn, picie soku żurawinowego codziennie przez 2 tygodnie obniżyło utleniony LDL [100].

Probiotyki

Metaanalizy pokazują, że szczepy Lactobacilli łagodnie obniżają LDL u zdrowych osób, palaczy oraz osób z wysokim poziomem cholesterolu, cukrzycą i otyłością [101, 102].

Witamina C

Według metaanalizy obejmującej 13 badań RCT, przyjmowanie co najmniej 500 mg witaminy C przez co najmniej 4 tygodnie obniżyło LDL średnio o 7,9 mg / dl [103].

Koenzym Q10

Przyjmowanie 150 mg koenzymu Q10 dziennie przez 2 tygodnie obniżyło LDL o 12,7% w badaniu 53 zdrowych mężczyzn. Co ważne, koenzym Q10 redukował także VLDL [104].

W badaniu wśród 100 zdrowych dorosłych, przyjmowanie 200 mg / dzień koenzymu Q10 przez 1 tydzień usuwa cholesterol z komórek odpornościowych (makrofagów). Poprawia to przepływ krwi poprzez kurczenie się blaszek miażdżycowych w tętnicach [105].

Kurkumina

W badaniach obejmujących 65 pacjentów z zespołem metabolicznym i 80 pacjentów z bezalkoholową tłuszczową chorobą wątroby kurkumina zmniejszała LDL do 14 mg / dL [106, 107].