Wiek to tylko liczba

“Gdy jest się w moim wieku to jest tak jak z samochodem. Najpierw łapiesz gumę, ale to można łatwo naprawić. Potem wysiada reflektor – i to też da sięnaprawić. Ale pewnego dnia przyjeżdżasz do warsztatu i mechanik mówi ci: Bardzo mi przykro, ale takich części już nie produkują”

Audrey Hepburn

Najbardziej rozpowszechnioną definicję starzenia podał John Maynard Smith. Według niego starzenie polega na ogólnej utracie przez organizm zdolności funkcjonowania, co prowadzi do stopniowego wzrostu ryzyka zgonu [10]. To, w jakim tempie i w jaki sposób się starzejemy zależy od naszego fenotypu, który z kolei stanowi wynik oddziaływania czynników endogennych oraz egzogennych na nasz organizm.

W uproszczeniu możemy powiedzieć, iż: fenotyp = genotyp (DNA) + dieta + nasze otoczenie oraz styl życia [28].

Organizmy, które sie nie starzeją i których długość życia jest ponadprzeciętnie długa, nie wykazują żadnych objawów ograniczenia funkcjonowania narządów oraz ich układów [10].

Dlatego też każdy, kto naprawdę skutecznie chce przeciwdziałać procesom starzenia i zachować dobry stan zdrowia również w podeszłym wieku, powinien spróbować odpowiedzieć sobie na pytanie:

Jakie czynniki przyspieszają /nasilają w moim organizmie osłabienie pracy narządów i ich układów?

Konkretniej możemy to ująć następująco [1]:

• Które procesy fizjologiczne oraz ścieżki sygnałowe sprzyjają procesom starzenia, a które je powstrzymują?
• Które enzymy wspomagają procesy naprawcze DNA? Jak mogę te enzmy aktywować?
• Czy starzenie komórek to proces, który da się odwrócić?

Z punktu widzenia procesów starzenia najistotniejsze ścieżki sygnałowe w organizmie to [3]:

– szlak insulinowy (insulinopodobny czynnik wzrostu, ang. insulin-like growth factor, IGF) / aktywacja wywiera negatywny wpływ

– szlak TOR (ang. Target of Rapamycin) / aktywacja wywiera negatywny wpływ

– szlak sygnałowy związany z hormonem wzrostu (somatotropiną) / aktywacja wywiera pozytywny wpływ [6]

– szlak SIRT / aktywacja wywiera pozytywny wpływ [8]

Mutacje, które redukowały aktywność ścieżek sygnałowych związanych z IGF oraz TOR wydłużały długość życia u różnych zwierząt, w tym muszki owocówki, myszy i małp.

U osób dorosłych, w normalnych warunkach hormon wzrostu jest naszym sprzymierzeńcem
i odpowiada przede wszystkim za procesy naprawcze [5] oraz za przywracanie prawidłowego poziomu cukru we krwi w przypadku hipoglikemii [6]. Nic więc dziwnego, iż ogólnie rzecz biorąc somatotropina wspomaga nas w zachowaniu młodzieńczego wyglądu oraz dobrego samopoczucia.

Z drugiej strony uczeni podejrzewają, iż istotne znaczenie przy nasilaniu procesów starzenia w organizmie człowieka mają tak zwane końcowe produkty zaawansowanej glikacji (ang. Advanced Glycation Endproducts, AGE) [21], które uruchamiają w organizmie mechanizmy kojarzone z uszkodzeniami DNA i stanami zapalnymi [22]. W ramach badań na zwierzętach, redukcja ilości końcowych produktów zaawansowanej glikacji pozwalała na wyraźną poprawę stanu zdrowia osobników cierpiących z powodu cukrzycy oraz chorób nerek, a także wyraźnie zwiększała przeciętną długość życia [22].

Ponieważ z punktu widzenia mitochondriów, najistotniejszym czynnikiem, który sprzyja starzeniu się organizmu człowieka, wydaje się być stres oksydacyjny, spróbujmy teraz odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki nasilają w organizmie to niekorzystne zjawisko.

Przypomnijmy: stres oksydacyjny to sytuacja, w której ilość wolnych rodników tlenowych (ang. ROS) przekracza zdolność organizmu do ich neutralizacji (jest większa niż nasz potencjał antyoksydacyjny). Zdaniem uczonych, sytuacja ta sprzyja nasileniu lub tez dodatkowej aktywacji procesów starzenia, ponieważ ROS wywołują zarówno uszkodzenia DNA / RNA, jak też uruchamiają określone ścieżki sygnałowe (prozapalne, prokancerogenne) [11], [20]. Nasilenie stresu oksydacyjnego wiążą się przede wszystkim ze wzrostem ryzyka zgonu w wyniku chorób układu krążenia lub choroby nowotworowej [11].

Wybrane czynniki, które wpływają na wzrost poziomu stresu oksydacyjnego w organizmie to [12]:

• promieniowanie, w  tym promienie X (czynnik środowiskowy)
• źródła pola elektromagnetycznego [13]
• promienie słoneczne (czynnik środowiskowy)
• tłuszcze trans (pożywienie)
• dym tytoniowy (czynnik środowiskowy)
• różne substancje chemiczne (w tym pestycydy, rozpuszczalniki, plastik etc.; czynnik środowiskowy)
• skażenie powietrza (czynnik środowiskowy)
• produkcja energii (mitochondrialny łańcuch oddechowy; czynnik endogenny)
• stany zapalne (produkcja prostaglandyn; czynnik endogenny)
• stany niedotlenienia (w tym w wyniku ucisku kręgów/kości na tętnice, np. przy zespole czaszkowo-szyjnym; czynnik endogenny)
• nadmiernie intensywny wysiłek fizyczny (zwiększone zapotrzebowanie na energię)
• procesy fagocytozy (infekcje; czynnik endogenny/egzogenny)
• aktywność enzymu oksydazy ksantynowej (czynnik endogenny).

Jak widzimy, redukcja stresu oksydacyjnego wymaga od nas nie tylko dbałości o odpowiednią dietę i zdrowie ogółem (profilaktyka i leczenie wszelkich stanów zapalnych w organizmie), lecz również uważniejszego przyjrzenia sie otoczeniu, w którym żyjemy i pracujemy.

Nietrudno przy tym zgadnąć, że obszary charakteryzujące się silnym zanieczyszczeniem powietrza, intensywnym ruchem ulicznym, położone w pobliżu instalacji wysokiego napięcia (źródło pola elektromagnetycznego) sprzyjają przedwczesnemu starzeniu. Również częsty kontakt z toksycznymi substancjami (na przykład lakiery, rozpuszczalniki, farby drukarskie, trucizny, metale ciężkie, chemiczne środki do dezynfekcji – przykładowo na bazie chloru organicznego) przyspiesza tempo, w jakim nasz organizm ulega starzeniu. To samo dotyczy przebywania w zadymionych pomieszczeniach – bierni palacze podlegają podobnemu ryzyku przedwczesnego starzenia organizmu co osoby, które same palą papierosy, szczególnie powinni wziąć to pod uwagę rodzice małych dzieci.

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

SIAMIT ® Q10 Komb Sprawdź

Glutathion MSE Sprawdź

MitoSpermidin® MSE Sprawdź

Jak opóźnic proces starzenia?

1. Odpowiednia ilość kalorii w diecie:

Przykładowo, podczas pewnego eksperymentu naukowego dieta lekko hipokaloryczna wydłużała długość życia myszy o nawet 65% [7].

W ramach innego badania przeprowadzonego na zdrowych ludziach dieta, która pokrywała codziennie przeciętnie 85% dobowego zapotrzebowania na kalorie, w okresie dwóch lat pozwoliła uczestnikom badania na optymalizację zużycia energii w nocy i doprowadziła do spadku wagi ciała, średnio na poziomie 9 kilogramów. U uczestników badania unormowaniu uległa między innymi gospodarka hormonalna oraz wrażliwość na insulinę, czemu towarzyszyło jednoczesne zatrzymanie procesów neurodegeneracyjnych. Jednocześnie, jak podkreślają autorzy badania, do osiągnięcia pozytywnych efektów wystarczy już samo ograniczenie ilości kalorii w diecie, i to zaledwie przez kilka dni w tygodniu [7]. Jednocześnie pamiętajmy jednak, iż zbyt duże ograniczenie ładunku energetycznego posiłków może doprowadzić w dłuższym okresie do osłabienia organizmu i utraty masy mięśniowej (mięśnie to źródło białka, które stanowi z kolei substrat dla glukoneogenezy). Jeżeli przyjmiemy, iż przeciętne dobowe zapotrzebowanie dorosłej kobiety na energię waha się między 1600 a 2400 kcal, natomiast dorosłego mężczyzny od 2000 do 3000 kcal [17], to możemy założyć, iż w długim okresie (powyżej 3 miesięcy) każda dieta, która dostarcza mniej niż 1200 kalorii na dobę, będzie prowadziła do stopniowego wyniszczenia organizmu czyli przynosiła efekt odwrotny do zamierzonego.

Niezrównoważona dieta hipokaloryczna może prowadzić też do deficytów mikroskładników odżywczych, a tym samym zaburzać przebieg wielu procesów metabolicznych w organizmie.

2. Odpowiednio skomponowana dieta (we właściwe składniki): niektóre produkty spożywcze posiadają zdolność aktywowania ścieżek sygnałowych SIRT [9]. Sirtuiny powstrzymują procesy starzenia poprzez aktywację procesów naprawczych DNA, uwrażliwianie komórek na działanie insuliny, hamowanie prozapalnych procesów w organizmie, optymalizację pozyskiwania energii na drodze oksydacji kwasów tłuszczowych (optymalizacja pracy mitochondriów). Niektóre substancje chemiczne (oraz bogate w nie produkty spożywcze), podobnie jak lekko hipokaloryczna dieta, wykazują zdolność naśladowania działania tych dobroczynnych substancji. Typowym przykładem jest tutaj resweratol, a także kwercetyna oraz katechiny [18].

3. Unikanie konsumpcji dużych ilości spożywczych źródeł wspomnianych wyżej końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs). Do źródeł tych należą przede wszystkim: smażone i pieczone w wysokiej temperaturze mięso oraz ryby, bekon, produkty smażone na maśle, prażone orzechy, masło z orzechów ziemnych, frytki, smażony ser, sery topione a także serki typu Philadelphia [22].

4. Unikanie szkodliwych czynników środowiskowych, które zwiększają w organizmie poziom stresu oksydacyjnego. Przykładowo, należą do nich [20]: dym tytoniowy, szkodliwe ksenobiotyki, promieniowanie (elektrosmog), nadmierna ekspozycja na światło słoneczne [19] (oczu, skory). Nieprzypadkowo czynniki te znajdują się również na liście potencjalnych zagrożeń zdrowia mitochondriów. Warto więc zadbać o to, aby nasze bezpośrednie otoczenie było dla nas jak najbardziej bezpieczne. Jest to również kolejny powód, dla którego każdy z nas powinien troszczyć się o środowisko naturalne. Typowe przykłady to skażenie wód mikroplastikiem i antybiotykami, obciążenie gruntów metalami ciężkimi, zanieczyszczenie powietrza, wszechobecność źródeł promieniowania elektomagnetycznego i tym podobne. Przykładowo w lipcu 2020 roku niemiecki Urząd ds. Ochrony Środowiska alarmował, iż we krwi niemieckich dzieci oraz młodzieży w wieku od 3 do 17 lat stwierdzono obecność zbyt dużych ilości substancji chemicznych z grupy pochodnych sulfonianu perfluorooktanu (PFAS). U co piątego przebadanego uczestnika badania poziom tych toksyn we krwi przekraczał oficjalnie dopuszczone normy. Związki PFAS występują między innymi w jednorazowych kubkach do napojów, patelniach i garnkach czy też wodoodpornej odzieży. Zdaniem uczonych substancje te mogą poważnie zagrażać naszemu zdrowiu [14], [15] z inicjowaniem procesów kancerogennych włącznie. Innym przykładem jest coraz powszechniej stwierdzane skażenie ryżu arsenem. Jak donosił w lipcu 2020 roku niemiecki Magazyn Konsumentów Ökotest [16], arsen znajdował się we wszystkich objętych testem produktach pełnoziarnistych (7/7 przebadanych marek) oraz typu parboiled (7/7 przebadanych marek). W dwóch rodzajach ryżu wykazano ponadto obecność innego metalu ciężkiego – kadmu. Oprócz tego, w 10 spośród 21 przeanalizowanych produktów stwierdzono obecność oleju mineralnego. Autorzy badania zwracają również uwagę, iż podwyższony poziom szkodliwych substancji obserwowano o wiele częściej w pełnoziarnistym wariancie ryżu, czyli tym, który powszechnie uważa się za o wiele zdrowszy.

Oba powyżej przytoczone przykłady ilustrują jedynie niewielką część faktycznego skażenia naszego środowiska naturalnego jak również wynikające z tego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt. Tak naprawdę skala problemu jest o wiele większa. I to nawet pomimo faktu, iż świat przyrody wykazuje niewyobrażalną zdolność do stosunkowo szybkiej autoregeneracji. Niestety współczesny homo sapiens wydaje się być jeszcze szybszy.

**

Procesy starzenia rozpoczynają się w naszym ciele już w pierwszej sekundzie życia. Jednak ani wówczas, ani przez wiele kolejnych lat w ogóle tego nie zauważamy, a to dlatego, iż tempo namnażania i regeneracji komórek młodych organizmów zdecydowanie przewyższa tempo pojawiania się uszkodzeń na poziomie komórkowym [4]. Niebagatelną rolę odgrywa przy tym fakt, iż w optymalnych warunkach, również i mitochondria dzieci oraz osób młodych namnażają się i regenerują o wiele szybciej, niż ma to miejsce w dojrzałym wieku. Zgodnie z teorią stresu oksydacyjnego, wraz ze spadkiem ilości w pełni funkcjonalnych mitochondriów, rośnie ilość wolnych rodników tlenowych, a wraz z nią – stres oksydacyjny, który bez wątpienia sprzyja dalszym uszkodzeniom na poziomie komórkowym, tkankowym i narządowym. Jednym słowem – sprzyja starzeniu się.

Zarówno medycyna mitochondrialna, jak też odpowiednia dieta i unikanie wspomnianych w ramach tego krótkiego artykułu czynników środowiskowych jak również wszelkich przewlekłych stanów zapalnych są naszym wsparciem, po które możemy świadomie sięgnąć, jeżeli chcemy czuć się i wyglądać młodziej, niż sugeruje nam to kolejna kartka w kalendarzu.

**

Cytowana na początku tego artykułu Audrey Hepburn zmarła w wieku zaledwie 64 lat na rzadką odmianę raka jamy brzusznej [24].  

Sylwia Grodzicka