Najczęstszą formą uszkodzenia ciała jest pourazowa niestabilność stawu szyjnego. Na tle pozostałej części kręgosłupa szyjnego staw ten wyróżnia się szczególną rolą funkcjonalną oraz strukturalną. Zlokalizowane między podstawą czaszki, pierwszym (dźwigaczem, atlasem) oraz drugim (obrotnikiem) kręgiem szyjnym ścięgna i mięśnie zapewniają naszej głowie zdolność wykonywania ruchów, a jednocześnie stanowią miejsce, które jest wyjątkowo podatne na uszkodzenia spowodowane czynnikami zewnętrznymi.
Bogate unerwienie mięśni oraz włókien ścięgien szyjnej części kręgosłupa czyni z niej ważny narząd zmysłów. W przypadku niestabilności stawu szyjnego zakłóceniu ulega funkcjonowanie pasm rdzeniowych nerwu błędnego, splotów współczulnych oraz ich połączeń z nerwami czaskowymi na wysokości stawu szyjnego. Problem ten dotyczy także centrum oddechowego, jakie zlokalizowane jest w rejonie gardła na wysokości pierwszego kręgu szyjnego. W wyniku tych zaburzeń cierpi zarówno nasz mózg, jak i narządy zmysłów a wreszcie – wszystkie inne organy.
Przyczyny uszkodzeń stawu szyjnego
Wśród naszego aktywnego społeczeństwa występuje prawdziwa fala urazów stawu szyjnego, które wiążą się ponadto z dodatkowymi uszkodzeniami więzadeł, a także mięśni szyjnego odcinka kręgosłupa. Klasyczne wypadki samochodowe z przekręceniem głowy wcale nie stanowią najczęstszej przyczyny zespołu szyjnego, nawet jeżeli to one były dotychczas przedmiotem najintensywniejszych badań. Na urazy stawu szyjnego jesteśmy o wiele częściej narażeni we własnym domu lub w miejscu pracy, w czasie wolnym, a zwłaszcza – podczas uprawiania sportu. Natomiast większa prędkość, większy dreszczyk emocji („no risk – no fun“) i coraz bardziej niebezpieczne formy aktywności fizycznej młodych ludzi mają swoją cenę. Każdy, kto nadmiernie ryzykuje może przypłacić to własną szyją! (…) Przeprowadzona w oparciu o ponad 1600 akt chorobowych analiza wykazała, iż najczęstszymi źródłami urazów szyjnego odcinka kręgosłupa są:
Dom:
• upadki z drabiny, drzewa, taboretu, schodów
• uderzenie w głowę lub plecy na skutek pośliźnięcia się na lodzie, śliskich kafelkach
• upadki z piętrowego łóżka
• silne uderzenia w ramiona, czy plecy
• uderzenia głową w krawędzie mebli, na przykład podczas ponownego przyjmowania pozycji wyprostowanej
• naciągnięcia podczas poruszania się i jednoczesnego dźwigania ciężaru
• zabawy z dziećmi
Czas wolny:
• upadki z huśtawki, z drzewa, podczas wspinaczki
• upadki z roweru, przeskoki przez mur lub inne przedmioty
• potrącenie przez samochód – jako pieszy bądź rowerzysta
• jazda na deskorolce (w szczególności – skoki)
• jazda na sankach lub na nartach przez przeszkody, upadki podczas jazdy na łyżwach, zjazdów na nartach czy snoawbordzie, najechanie na stoku przez innego narciarza / snowboardzistę, jazda na rowerze górskim, zjeżdżanie w dół z jak największą prędkością, jazda samochodem wyścigowym
• upadek ze zbocza górskiego, uderzenie kamieniem w głowę bądź ramię
• wypadki podczas jazdy samochodem, kładem, motorowerem
Wypadki podczas uprawiania sportu:
• jazda konna
• sporty walki takie jak zapasy, judo, karate, boks
• sporty drużynowe takie jak piłka nożna, ręczna, wodna, hokej,
• ćwiczenia na przyrządach, jazda figurowa na lodzie, wyścigi motocyklowe, niemal wszystkie sporty zimowe, oprócz umiarkowanej jazdy na nartach biegowych
• dyscypliny lekkoatletyczne takie jak skok wzwyż, bieg przez płotki, skoki z trampoliny
Środowisko pracy:
• podnoszenie i noszenie podczas wykonywania zawodów opiekuńczych, praca w magazynie (dźwiganie ciężarów)
• upadek jakiegoś przedmiotu na głowę lub ramiona
• upadek z rusztowania, wpadnięcie do dołu
Inne okoliczności:
• znieczulenie ogólne: zbyt silne odchylenie głowy do tyłu podczas intubacji
• przeprowadzone nieprawidłowo zabiegi terapeutyczne w obszarze szyjnej części kręgosłupa
Kliniczne objawy uszkodzenia stawu szyjnego
Objawy ze strony układu nerwowego:
W pierwszej kolejności pojawia się coraz szybsze zmęczenie umysłowe, ograniczona zdolność koncentracji oraz ustawiczne wyczerpanie. Wykonywanie wielu czynności na raz przestaje być możliwe. U dzieci: rozwój zespołu deficytu uwagi.
Podrażnienie nerwów:
Podrażnienie nerwu trójdzielnego wiąże się z bólami głowy, migreną, neuralgią nerwu trójdzielnego, zapaleniami zatok przynosowych, powstawaniem polipów, pojawiająca się nocą opuchlizną dróg nosowych (szczególnie typowy objaw), zapaleniami dziąseł oraz korzeni zębowych, zaburzeniami stawu żuchwowego
Podrażnienie nerwu błędnego wywołuje nocne parcie na mocz, sporadyczne ataki parcia na mocz w ciągu dnia, a ponadto nadwrażliwość układu oskrzelowego, aż do pojawiającej się w wyniku wysiłku czy zimna astmy.
Podrażnienie nerwu twarzowego indukuje suchość gałki ocznej, dróg nosowych oraz nadwrażliwość na hałas.
Podrażnienie nerwu językowo-gardłowego prowadzi do problemów z przełykaniem oraz trudności w mówieniu.
Podrażnienie układu współczulnego indukuje kołatanie serca, oblewanie potem, nadciśnienie, bladość skóry oraz problemy jelitowe.
U chorych często pojawiają się także problemy z zasypianiem, bądź przesypianiem całej nocy, czemu towarzyszy niezdolność do pozostania w pozycji na plecach, ataki ze strony układu współczulnego, nocne parcie na mocz, koszmary nocne, skurcze mięśni oraz chrapanie, a nawet zespół bezdechu sennego.
Ze strony narządów zmysłów pojawia się narastająca wrażliwość na światło, hałas, przeciągi, stres, zapach chemikaliów, czy nawet niewielkie ilości alkoholu.
Uszy:
Zapalenie ucha środkowego, utrata lub ograniczenie słuchu, problemy ze słuchem w przypadku występowania dźwięków w tle.
Oczy:
Słabnąca ostrość wzroku, zmiana ostrości wzroku, mimo noszenia przepisanych okularów, mroczki przed oczami, okresowe ograniczenie pola widzenia, czasowa nieostrość wzroku. Objawom tym towarzyszy silne zmęczenie, zawroty głowy oraz mdłości. W późniejszym okresie pojawia się jaskra, zaćma (katarakta), degeneracja plamki żółtej, bądź uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Narządy ruchu:
Pojawiające się w szczególności rano bóle karku, bóle oraz sztywność stawów i lędźwiowego odcinka kręgosłupa, nasilające się w ciągu dnia bóle oraz wysięki stawowe o różnej lokalizacji, rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów. Odchylanie głowy do tyłu, bądź szybkie obracanie głową wywołuje zawroty głowy. Niepewność podczas schodzenia ze schodów, czy po twardej powierzchni, ze skłonnością do potykania się, zderzania, czy robienia wykroków, skłonność do zbaczania na prawo lub lewo. Wykonywanie jakichkolwiek czynności w schylonej pozycji bądź pokonywanie dużego nachylenia wywołuje duszności oraz bóle szyjnego lub lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Mięśnie stają się coraz słabsze i łatwo się męczą, bądź zaczynają boleć nawet pod wpływem niewielkiego obciążenia.
Problemy skórne:
egzema, sucha skóra, zaburzenia wzrostu paznokci, trądzik różowaty, łuszczyca.
Układ trawienny:
wzdęcia, objawy refluksu, zgaga, nietolerancje pokarmowe, w szczególności na fruktozę, laktozę oraz produkty zbożowe. Rozwój chorób jelit – biegunki, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Wzrost ryzyka nadwagi, zwiększenia poziomu lipidów oraz markerów wątrobowych we krwi, stłuszczenie wątroby, zapalenia trzustki, wczesne wystąpienie cukrzycy. Po obiedzie – silne zmęczenie (tak zwana poposiłkowa narkoza).
Układ moczowy:
Podrażniony i wrażliwy na zimno pęcherz moczowy, skłonność do zapaleń pęcherza moczowego
Narządy płciowe:
Zaburzenia miesiączkowania: bolesna menstruacja, bezpłodność, endometrioza, torbiele jajników.
Zaburzenia ze strony układu odpornościowego:
W stanach wyczerpania wrażenie, że jest się chorym na grypę z towarzyszącym mu lekkim wzrostem temperatury ciała. Półpasiec i / lub opryszczka. Na skutek zwiększonej sekrecji histaminy oraz ograniczonego potencjału rozkładu tego hormonu pojawiają się alergie na różne rośliny, zwierzęta, leki czy produkty spożywcze oraz pokrzywka, połączone z kolkami, atakami kołatania serca oraz reakcjami przypominającymi ataki astmy. Rozwój autoimmunopatii.
Dotknięte wymienionymi dolegliwościami osoby stają się wieloletnimi stałymi bywalcami gabinetów lekarskich. Leczenie objawów nie zapobiega jednak kolejnym, coraz bardziej poważniejszym uszkodzeniom coraz większej ilości organów. Pacjenci ci cierpią na schorzenie wieloukładowe, na które składa się wiele powiązanych ze sobą zaburzeń.
Zaburzenia natury biochemicznej oraz hormonalnej:
Ograniczenie przepływu krwi w rejonie pnia mózgowego prowadzi do wystąpienia licznych zakłóceń regulacji hormonalnych hormonów tarczycy, nadnerczy oraz przysadki mózgowej. Dochodzą do nich silne wahania poziomu hormonów płciowych, prolaktyny (powstawanie torbieli w obrębie jajników), gastryny, histaminy oraz hormonów stresu, takich jak serotonina, kortyzol, czy adrenalina.
Niedostatecznie ukrwione rejony mózgu zaczynają uwalniać tlenek azotu (NO). Ponieważ związek ten chętnie wchodzi w reakcje z żelazem, u dotkniętych opisywanym w tekście problemem osób pojawia się:
• Spadek produkcji energii w mitochondriach i następujące w wyniku tego spadku uporczywe zmęczenie, szybkie wyczerpywanie sił umysłowych oraz fizycznych, konieczność częstszego spożywania posiłków. Wszystkie te objawy świadczą o rozwoju cytopatii mitochondrialnej
• Aktywacja enzymów stanu zapalnego, rozwój przewlekłych schorzeń jelit, stawów oraz autoimmunopatii
• Ograniczenie działania hemoprotein na skutek nitryfikacji na przykład peroksydazy tarczycowej (choroba Hashimoto), zaburzenia procesów krwiotwórczych, aż do porfirii
• Uszkodzenia mitochondriów oraz rozwój chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń układowy
• Zahamowanie przetwarzania cholesterolu w kwas żółciowy, czemu towarzyszy niezależne od diety podwyższenie poziomu cholesterolu
• Toksyczne uszkodzenia trzustki
• Zahamowanie fizjologicznej syntezy śródbłonkowego NO, czemu towarzyszy rozwój nadciśnienia oraz miażdżycy
• Wysokie ryzyko wystąpienia zaburzeń dojrzewania mózgu u noworodków, których matki cierpią na niestabilność stawu szyjnego oraz związany z nią stres nitrozacyjny (dziecko jest płaczliwe, stwierdza się u niego polipy, opóźnienie rozwoju motorycznego, zaburzenia wzrokowych czy dźwiękowych zdolności poznawczych)
• NO tworzy neurotoksyczny nadtlenoazotyn, który odpowiada za uszkodzenia nerwów mózgowych oraz nerwów obwodowego układu nerwowego. W konsekwencji u pacjentów pojawia się stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, zespół niespokojnych nóg, przedwczesna demencja, uszkodzenia nerwu wzrokowego i inne choroby układu nerwowego. We krwi chorych stwierdza się wzrost poziomu białek, które wskazują na uszkodzenia komórek substancji białej oraz substancji szarej
• NO zużywa witaminę B12 w sposób nieodwracalny. Skutkiem tego zjawiska jest wczesne pojawienie się polineuropatii oraz zaburzeń metabolicznych
Możliwe przyczyny lekceważenia uszkodzeń szyjnego odcinka kręgosłupa to:
Zbyt krótka rozmowa lekarza z pacjentem. Każdy lekarz – specjalista interesuje się wyłącznie własnym układem narządów.
Panujące wciąż przekonanie, iż pourazowe uszkodzenia szyjnej części kręgosłupa mogą naprawić się same. Dotyczy to co najwyżej jednego bądź dwóch lekkich urazów, jednak na pewno nie dzieje się tak, gdy staw szyjny został uszkodzony już wcześniej.
Niewłaściwe metody diagnostyczne: badania statyczne, takie jak prześwietlenie, MRI czy tomografia komputerowa, w których poszukuje się jedynie złamań kości czy uszkodzeń więzadeł. Patologicznie nadmierna ruchliwość stawu szyjnego może być zidentyfikowana wyłącznie przy pomocy badań funkcjonalnych, to znaczy z uwzględnieniem ruchu głową do tyłu, rotacji głowy w prawo oraz lewo, badań neurootologicznych, badań kontrolnych pola widzenia w trakcie oraz tuż po wykonaniu ruchu głową, i innych
Przedwczesne przejście na leczenie psychosomatyczne: jeżeli pacjent nie zostanie przebadany przy pomocy odpowiednich metod diagnostycznych, jego objawy uznaje się za przejaw zaburzeń psychosomatycznych lub depresji, co uniemożliwia rozpoczęcie właściwej terapii.
Możliwości terapeutyczne
Najważniejsze środki terapeutyczne:
• Poprawa jakości nocnego snu poprzez indywidualnie dopasowane poduszki oraz materac
• Manualna terapia szyjnego odcinka kręgosłupa, taka jak terapia atlasu Arlena, metoda Dorna czy metoda Brüggera i inne
• Wzmocnienie mięśni szyjnego odcinka kręgosłupa przy pomocy ćwiczeń izometrycznych, ponieważ silne mięśnie karku stabilizują szyjną część kręgosłupa i poprawiają ukrwienie mózgu
• Zmiana sposobu odżywiania. Nierzadko konieczna jest zmiana diety na wysokotłuszczową i ubogą w węglowodany dietę LOGI
• Przyjmowanie mikroskładników odżywczych w celu zoptymalizowania funkcji mitochondrialnych oraz w celu ochrony centralnego i obwodowego układu nerwowego
• Terapia zespołu szyjnego trwa kilka lat i wymaga intensywnej współpracy chorego
Doz. Dr. sc. med. Bodo Kuklinski