Proces starzenia się organizmu jest czymś naturalnym i oczekiwanym. Jednak postęp w dziedzinie nauk medycznych pozwolił na wydłużenie życia człowieka. Niestety, w miarę upływu lat, wzrasta ryzyko pojawienia się różnych chorób, w tym degeneracyjnych układu nerwowego. Demencja, otępienie, Alzheimer. Czy to wszystko oznacza to samo? Czy każda demencja to choroba Alzheimera? Czy choroba Alzheimera to demencja?

W zasadzie różnicę demencji i choroby Alzheimera można przyrównać do różnic kwadratu i prostokąta: każdy kwadrat to prostokąt, ale nie każdy prostokąt jest kwadratem. A zatem choroba Alzheimera jest odmianą demencji, ale nie każda demencja jest chorobą Alzheimera. Demencja jest więc szerszym pojęciem, a nie samodzielną jednostką chorobową.

Czym jest demencja starcza i jakie są jej objawy?

Otępienie starcze, inaczej demencja starcza (łac. dementia senilis) to pogorszenie funkcji poznawczych i fizykalnych, często występujące w późniejszym wieku, w wyniku procesów neurodegeneracyjnych i naczyniowo-mózgowych rozpoczynających się w ciągu życia osobniczego. Przyczyny tych nieprawidłowości są różnorodne. Demencja może przebiegać jako:

• choroba Alzheimera (około 60% wszystkich otępień; rozpoczyna się powoli i stopniowo, a pierwsze objawy zwykle są lekceważone i interpretowane jako spadek formy umysłowej; objawy pogłębiają się w miarę upływu czasu, aż osoba chora nie jest w stanie rozpoznać własnego środowiska czy bliskich mu osób; choroba odbiera pacjentowi samodzielność i możliwości intelektualne),
• otępienie naczyniopochodne (około 20% wszystkich otępień; wynika z zaburzeń krążenia mózgowego, a jego przyczyną może być nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, zatory i zakrzepy oraz miażdżyca; charakterystyczne są zaburzenia chodu i równowagi, połykania i kontroli zwieraczy),
• otępienie z ciałami Lewy’ego (około 10-20% przypadków; początkowe objawy demencji to: omamy wzrokowe, trudności z orientacją w czasie i miejscu oraz zaburzenia snu),
• otępienie czołowo-skroniowe, zwane chorobą Picka (około 10-15% przypadków; charakterystyczne zaburzenia osobowości i afazja),
• otępienie w przebiegu różnych chorób np. choroba Huntingtona, choroba Wilsona, choroba Parkinsona, nowotwory mózgu, AIDS, encefalopatia gąbczasta.

Mimo postępu badań, nadal brakuje skutecznych metod leczenia modyfikujących przebieg choroby. Najnowsze dane wskazują, że do 2050 r. częstość występowania demencji podwoi się w Europie i potroi na całym świecie, a szacunki te są 3 razy wyższe, jeśli opierają się na biologicznej (a nie klinicznej) definicji choroby Alzheimera¹. Jest to poważny i rosnący problem zdrowia publicznego, szczególnie w krajach o niskich i średnich dochodach².

Alzheimer a demencja

Demencja nie jest naturalnym skutkiem starzenia się organizmu człowieka. Jak wiadomo, z wiekiem obniżają się możliwości poznawcze. Osłabione są procesy myślowe. Prędkość przetwarzania informacji także zostaje ograniczona. Znacznej części przypadków demencji można potencjalnie zapobiec. Jak wspomniano wcześniej, za ponad połowę wszystkich rodzajów otępienia odpowiedzialna jest choroba Alzheimera. I to tej chorobie można przypisać potencjalnie modyfikowalne czynniki ryzyka, takie jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i otyłość w wieku średnim, palenie tytoniu, depresję, brak aktywności poznawczej oraz niższy poziom wykształcenia.^3,4

Warto mieć na uwadze, że w patogenezie wszystkich rodzajów demencji, pewne znaczenie mają środowiskowe czynniki ryzyka.^5,6,7,8 Dotychczas najczęściej opisywano przyczyny choroby Alzheimera, takie jak nadmierna ekspozycja na aluminium w wodzie pitnej, pole elektromagnetyczne, narażenie zawodowe na rozpuszczalniki i pestycydy.^9,10

Potencjalne czynniki rozwoju demencji

Killin i wsp. (2016) przedstawili siedem grup potencjalnych czynników ryzyka dla wszystkich rodzajów demencji. Autorzy jednak zastrzegają, że dowody na ich udział w etiologii demencji są umiarkowanie, a także bywają niejednoznaczne. Czynniki te obejmują²:

• jakość powietrza: zaobserwowano związek wyższych poziomów tlenków azotu i tlenku węgla ze zwiększonym ryzykiem demencji; wyższe poziomy narażenia na dym tytoniowy były związane ze zwiększonym ryzykiem ciężkiego otępienia; podejrzana jest także długotrwała ekspozycja na ozon (choroba Alzheimera i otępienie naczyniopochodne);
• toksyczne metale ciężkie: zaobserwowano, że więcej osób cierpiących na Alzheimera urodziło się na obszarach o wyższym niż przeciętne stężeniu ołowiu; arsen wydaje się nie mieć wpływu na ryzyko wystąpienia demencji, ale doniesienia w tym aspekcie są niepełne;
• inne metale: poziom spożycia aluminium w wodzie pitnej przekraczający 0,1 mg dziennie był powiązany z podwojeniem ryzyka otępienia i trzykrotnym wzrostem ryzyka Alzheimera; demencji sprzyja podwyższony poziom glinu w wodzie pitnej, a także krzemu; z obszarów o wyższym niż przeciętny poziomie manganu donoszono o większej częstości choroby Alzheimera; istnieją przynajmniej pewne dowody na to, że wapń, kobalt, molibden, nikiel i uran nie są powiązane ze zwiększonym ryzykiem demencji, ale często opierają się one na minimalnych dowodach;
• inne pierwiastki śladowe: najniższą zapadalność na demencję stwierdzono na obszarze o najwyższym stężeniu fluoru w publicznych wodociągach; istnieje przypuszczenie, że suplementacja selenu może zmniejszać ryzyko rozwoju choroby; dane dotyczące krzemu są mieszane – w dwóch badaniach stwierdzono, że jego podwyższony poziom w wodzie pitnej może być związany ze zwiększonym ryzykiem otępienia, podczas gdy w dwóch innych, w tym kliniczno-kontrolnym – nie obserwowano takiej zależności (wszystkie z tych badań były jednak przeprowadzone stosunkowo dawno);
• narażenie zawodowe: ryzyko demencji może wzrastać w przypadku ekspozycji na defolianty/fumiganty, promieniowanie i pestycydy; nie znaleziono związku pomiędzy narażeniem na spaliny silnika wysokoprężnego a wystąpieniem demencji, a mieszane doniesienia dotyczyły narażenia na rozpuszczalniki (w amerykańskich badaniach mogły być czynnikiem ryzyka zwłaszcza w populacji męskiej, a w holenderskich sprawa nie została rozstrzygnięta z uwagi na różnorodność substancji chemicznych określanych jako rozpuszczalniki, badania te również są stare);
• różne czynniki środowiskowe: narażenie na pole elektryczne i magnetyczne o niskiej i bardzo niskiej częstotliwości, niższy wyjściowy poziom witaminy D był związany ze zwiększonym ryzykiem rozwoju demencji; zaobserwowano też obszar o najwyższej śmiertelności z powodu tego schorzenia w przypadku niższego pH wody pitnej.

Reklama

Neuro-Intercell® Sprawdź

L-karnityna MSE Sprawdź

CurcuZym-Intercell ® Kurkumina Sprawdź

B-Komplex MSE Sprawdź

QuinoMit Q10 Forte MSE Sprawdź

Otępienie mitochondrialne

Pewną rolę w etiologii demencji mają także zaburzenia mitochondrialne uwarunkowane genetycznie. Jednym z najczęściej dotkniętych zaburzeniami mitochondrialnymi narządem jest mózg. Demencja jest związana z chorobami łańcucha oddechowego, które cechują się występowaniem epizodów udaropodobnych, padaczkowych, migrenowych bólów głowy, niezborności ruchowej, spastyczności, zaburzeń ruchowych i psychicznych, osłabienia funkcji poznawczych, a także zaburzeniami mitochondrialnymi. Dotychczas demencję mitochondrialną opisywano w takich chorobach, jak: zespół MELAS, padaczka miokloniczna z czerwonymi poszarpanymi włóknami, dziedziczna neuropatia nerwu wzrokowego, przewlekła postępująca oftalmoplegia zewnętrzna, zespół Kearnsa i Sayre’a, zespół mitochondrialnej encefalomiopatii dotyczącej układu nerwowego, żołądka i jelit, zespół NARP, zespół Leigha i choroba Alpersa-Huttenlochera.¹¹

Otępienie mitochondrialne wynika nie tylko z mutacji w genomie mitochondrialnym, ale także z mutacji w genach jądrowych, takich jak POLG, kinaza tymidynowa 2 lub DDP1. Często taka demencja rozpoczyna się od deficytów poznawczych, ale bez ogólnego pogorszenia stanu intelektualnego. Również i w tym przypadku demencji brakuje leczenia przyczynowego, a pozostaje jedynie objawowe. Niestety pacjenci bardzo rzadko odnoszą korzyści ze stosowania inhibitorów cholinesterazy lub memantyny, jak również przeciwutleniaczy, witamin, koenzymu Q10 lub innych substytutów. Warto jednak pamiętać, że otępienie mitochondrialne jest ważnym czynnikiem różnicującym demencje i należy je brać pod uwagę u pacjentów z chorobami wieloukładowymi.¹¹

Etiologia choroby Alzheimera

Z kolei w etiologii choroby Alzheimera, obserwuje się udział dysfunkcji mitochondrialnych. Zaliczamy tu nieprawidłowości w budowie i poruszaniu się mitochondriów, niewydolność bioenergetyczną komórek (hipometabolizm), stres oksydacyjny oraz nieprawidłowe stężenia enzymów biorących udział w łańcuchu transportu elektronów i cyklu Krebsa. Demencja pojawiająca się w przebiegu choroby Alzheimera jest związana z gromadzeniem się m.in. amyloidu beta, alfa-synukleiny oraz białka tau w mózgu.¹²

Podsumowując, demencja nie jedno ma imię, a jednym z tych imion jest choroba Alzheimera. Z uwagi na fakt, że choroba Alzheimera jest najczęściej występującym rodzajem demencji, zwykliśmy traktować obydwa te stany równoznacznie. Niemniej jednak warto mieć na uwadze, że demencja jest pojęciem szerokim – grupą zaburzeń neurodegeneracyjnych, a nie pojedynczym, konkretnym rozpoznaniem, jakim jest choroba Alzheimera.