Na całej powierzchni naszych jelit rozpościera się gęsta sieć komórek nerwowych, a ich ilość jest naprawdę zdumiewająca – ok. 100 milionów! I chodź jest to mniej niż w mózgu, to liczba ta jest większa niż w rdzeniu kręgowym czy obwodowym układzie nerwowym. Z tego względu jelita stanowią drugie po mózgu centrum dowodzenia w naszym organizmie.
Warto jest przyjrzeć się zarówno fascynującej relacji pomiędzy tymi narządami jak i niezależnemu działaniu dolnego układu nerwowego (enterycznego) znajdującego się w jelitach.
Neurony jelitowe – jakie zadania spełniają?
Umiejscowiona w jelitach sieć komórek nerwowych jest identyczna do tej tworzącej korę mózgową, czyli region od którego zależy stan naszej pamięci, koncentracja oraz poziom intelektualny. Nasz mózg bezustannie pracuje i zarządza czynnościami wyższym takimi jak myślenie, czy rozwój mowy. Został on jednak zwolniony z wyczerpujących obowiązków sterowania procesami trawienia, wchłaniania substancji odżywczych z pokarmu oraz wydalania. Za to zadanie odpowiedzialny jest właśnie jelitowy system nerwowy. Koordynuje on samodzielnie czynność układu pokarmowego m.in zapewniając optymalne wydzielanie soków trawiennych przez żołądek a także regulację perystaltyki jelit.
Czynności te zależne są od dwóch splotów neuronów jelitowych:
Splotu Auerbacha, który występuje pomiędzy warstwami mięśni błony mięśniowej zewnętrznej. Współtworzą go neurony kontrolujące motorykę oraz aktywność enzymów przyległych narządów. Splot ten jest odpowiedzialny
w szczególności za częstość i siłę skurczów błony mięśniowej układu pokarmowego.
Splotu Meissnera znajdującego się w błonie podśluzowej jelita. Tworzące splot Meissnera neurony ruchowe zaopatrują komórki wydzielnicze błony śluzowej nadzorując sekrecję z narządów przewodu pokarmowego.
Oś jelitowo-mózgowa
Jelitowy układ nerwowy mimo szeregu samodzielnie wypełnianych funkcji pozostaje w stały kontakcie z mózgiem, a relacja ta jest niezwykle ważna dla całego organizmu. Stwierdzono także, że komórki nerwowe jelit zaliczają się do nerwowego układu wegetatywnego, który za pośrednictwem układu współczulnego stabilizuje funkcje trawienne. Jest to możliwe dzięki temu, że nerwy błędne doprowadzają włókna przywspółczulne do sporej części przewodu pokarmowego, omijając jedynie dolne fragmenty jelita grubego.
Łączność obu układów nerwowych jest zapewniona poprzez najdłuższy w naszym organizmie nerw określany jako błędny. Za jego pośrednictwem dochodzi do ciągłego przekazywania sygnałów. Niezwykłe jest to, że ta wymiana informacji nie jest zrównoważona, bowiem aż 90% impulsów nerwowych idących szlakiem nerwu błędnego wysyłanych jest z jelit w kierunku mózgu. To tylko utwierdza w przekonaniu jak ważna rolę w regulacji naszych funkcji psychicznych pełni ten narząd.
W chwili, gdy organizm jest poddany ekspozycji na czynnik stresogenne bądź wszelkie patogenne bakterie nasze jelita
w sposób natychmiastowy na to reagują, a dzięki własnym neuronom, które wytwarzają chociażby liczne substancje przekaźnikowe takiej jak dopamina, czy serotonina podnoszą alarm w przypadku zagrożeń. Wysyłają mnóstwo sygnałów ostrzegawczych w kierunku mózgu, zapewniając mu na bieżąco informacje o stanie w jakim się znajdują.
Mikroflora jelitowa – niezbędny element układu pokarmowego
Nasz organizm jest miejscem, które zamieszkują bilionów mikroorganizmów. Żyją one zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz nas. Wspólnie stanowimy złożony ekosystem. Jelita są narządem szczególnie wyróżniającym się obfitością i rozmaitością mikroorganizmów. Liczba symbiotycznych drobnoustrojów zamieszkujących jelito grube przekracza dziesięciokrotnie ilość komórek ciała człowieka, a masa mikrobioty układu pokarmowego u dorosłego człowieka wynosi ok. 1-2 kg i liczy 150 razy więcej genów niż ludzki genom.
Mikroorganizmy jelitowe wspierają wchłanianie składników odżywczych i mają zdolność do rozkładu nieprzetwarzanych przez człowieka cukrów złożonych pochodzenia roślinnego. Ponadto wytwarzają z pożywienia liczne witaminy i enzymy. Produkują wiele substancji ochronnych i odżywczych, których organizm sam nie jest w stanie wytworzyć, takie jak witamina B12, kwas foliowy oraz witamina K, a produkcja tych związków jest niezwykle istotna dla wszystkich naszych komórek i znajdujących się w nich mitochondriów. Ponadto bakterie jelitowe są bardzo ważnym stymulatorem układu immunologicznego, a 80% wszystkich komórek odpornościowych znajduje się właśnie w jelicie. Patogenni „napastnicy” napotykają solidną barierę jaką jest mikroflora jelit, błona śluzowa jelit i znajdujące się pod nią komórki odpornościowe. Jeśli funkcjonowanie tej bariery jest osłabione, to szkodliwe bakterie mogą przeniknąć do organizmu, powodować choroby i osłabić ogólną odporność. Nieprawidłowa funkcja filtracyjna jelit może powodować schorzenia, takie jak alergie, nietolerancje pokarmowe, zapalenie błony śluzowej jelita i problemy trawienne.
Jelita oprócz własnego układu nerwowego, flory bakteryjnej posiadają także układ immunologiczny znany jako GALT, czyli tkankę limfatyczną związaną z błonami śluzowymi przewodu pokarmowego, w której znajduje się aż 70% całej puli limfocytów w organizmie.
Najważniejszymi zadaniami systemu odpornościowego GALT jest:
- stworzenie pierwszej linii obrony organizmu przed szkodliwymi czynnikami
- aktywizacja prawidłowej odpowiedzi immunologicznej na antygeny zewnętrzne
- przygotowanie niedojrzałego układu odpornościowego noworodka na pierwszy kontakt z antygenami zewnętrznymi
Mikroflora jelitowa oddziałując na receptory umiejscowione w rejonie ściany jelita grubego tworzy mechanizm obronny naszego organizmu, który dokonuje selekcji bakterii pożytecznych i szkodliwych, ale także składników odżywczych. Korzystne drobnoustroje bytujące w jelicie tworzą niesprzyjające warunki dla rozwoju patogenów m.in. niskie pH, a tym samym dążą do ich eliminacji. Co najważniejsze wspierają czynność komórek nabłonka wyściełających jelita, które pełnią zasadnicze tam funkcje – wchłanianie składników odżywczych i tworzenie bariery ochronnej, która uniemożliwia wniknięcie do krwiobiegu substancji szkodliwych.
Zespół pożytecznych drobnoustrojów jelitowych w momencie wniknięcia do organizmu szkodliwych bakterii komunikuje się z wyspecjalizowanymi komórkami odpornościowymi GALT, które mają zdolność do inicjowania produkcji przeciwciał. Wówczas natychmiast dochodzi do stworzenia linii obronnej i zapoczątkuje się proces zwalczanie niepożądanych gości. Takie działanie zapewnia przed wszystkim ochronę jelitowemu układowi nerwowemu.
Troszcząc się o zdrowie całego organizmu powinniśmy zawsze mieć na uwadze stan naszych jelit. Tam zlokalizowane są jego fundamenty. Jelita wpływają na naszą odporność i posiadają własny układ nerwowy, który jest niemal tak samo ważny jak ośrodkowy układ nerwowy. Kiedy zaobserwujesz u siebie nawracające infekcje, zbyt często obniżoną odporność, problemy trawienne (wzdęcia, biegunki), ale także kiedy Twój nastrój ulega ciągłym wahaniom, jesteś znerwicowany, pojawiają się u Ciebie epizody depresyjne zadbaj o swoje jelita i uporządkuj znajdującą się tam mikroflorę, która jest częścią integralną całego organizmu. Aby to zrealizować należy wdrożyć do codziennej diety odpowiednio skomponowane szczepy probiotyczne, a także prebiotyki. Pomogą one uporać się z bardzo wieloma dolegliwościami, nie tylko związanymi z układem pokarmowy. Zdrowie całego organizmu zaczyna się w jelitach!