Witamina D na odporność, czyli jak wpływa na układ odpornościowy?

Witaminy D i C są jednymi z najpopularniejszych składników na wzmocnienie układu odpornościowego. W polskim klimacie w szczególności zalecana jest suplementacja witaminy D, na której niedobór cierpi większość populacji¹. Jak wpływa ona na układ odpornościowy? W jaki sposób należy ją stosować?

Dlaczego witamina D jest istotna w procesie utrzymania odporności?

Witamina D trafia do naszego organizmu jako pochodzący z produktów zwierzęcych i produkowany przez skórę pod wpływem promieni UVB cholekalcyferol (witamina D₃) lub obecny w roślinach i grzybach ergokalcyferol (witamina D₂). W swojej pierwotnej formie nie wykazuje ona żadnego działania, dopiero w wątrobie ulega przekształceniu w aktywny kalcytriol¹. Związek ten oddziałując na receptory VDR (vitamin D receptor) pełni rolę czynnika transkrypcyjnego, regulując 0,8-5% ludzkiego genomu, w tym geny biorące udział w różnicowaniu komórek i regulacji cyklów komórkowych. Witamina D oddziałuje w ten sposób na prawie wszystkie komórki układu odpornościowego (oraz liczne tkanki i narządy należące do innych układów ludzkiego organizmu), pełniąc istotną rolę w procesie utrzymania odporności^1,2.

W jaki sposób witamina D wpływa na układ odpornościowy organizmu?

Związek pomiędzy witaminą D a sprawnością układu immunologicznego został dostrzeżony już kilkadziesiąt lat temu, mimo to dopiero niedawno odkryto na czym dokładniej polega ta zależność. Trudności w rozpoznaniu mechanizmu działania witaminy D wynikają między innymi z jej wielokierunkowej aktywności i wpływu na liczne układy organizmu. Oddziałuje ona zarówno na odporność nieswoistą (wrodzoną), jak i swoistą (nabytą) za pośrednictwem różnych mechanizmów. Kalcytriol, będący aktywną formą witaminy D, przeciwdziała nadmiernej ekspresji cytokin prozapalnych i pobudza produkcję cytokin przeciwzapalnych. Moduluje w ten sposób odpowiedź organizmu na towarzyszące licznym schorzeniom i infekcjom stany zapalne oraz przeciwdziała reakcjom autoimmunologicznym. Jednocześnie stymuluje działanie interferonu-γ i produkcję przeciwbakteryjnych białek obecnych w komórkach układu odpornościowego (m.in. monocytach, NK, neutrofilach, limfocytach T i B). Wysokie stężenie kalcytriolu we krwi pobudza także produkcję katelicydyny – wytwarzanego przez ludzki organizm naturalnego antybiotyku o szerokim spektrum ograniczającym rozwój bakterii¹. Jak dokładniej witamina D wpływa na odporność wrodzoną i nabytą?

Wpływ witaminy D na odporność nieswoistą — wrodzoną

Rola witaminy D w odporności wrodzonej wiąże się przede wszystkim z wpływem na aktywność monocytów i makrofagów. Bierze ona czynny udział w dojrzewaniu monocytów i komórek z linii monocytarnej do ich dojrzałych postaci o cechach makrofagów, wzmacniając potencjał chemotaktyczny i fagocytarny makrofagów. Wykazano także, że niedobór witaminy D prowadzi do zaburzeń dojrzewania monocytów poprzez zmniejszenie aktywności kwaśnej fosfatazy i wydzielania H₂O₂ – czynników niezbędnych do ich prawidłowego działania antybakteryjnego². Aktywność witaminy D w rozwoju chorób może wiązać się jednak nie tylko z jej niedoborem, ale także nadprodukcją. Zależność pomiędzy dużym stężeniem aktywnej witaminy D (kalcytriolu) obserwuje się w rozwoju chorób ziarniakowych (m.in. gruźlicy, chłoniaka). Poprzez zwiększoną aktywność enzymu CYP27B1 umiejscowionego w chorobowo zmienionych makrofagach, a nie prawidłowo w nerce, dochodzi u chorych do rozwoju hiperkalcemii². Z drugiej strony, kalcytriol uczestniczy za pośrednictwem receptorów VDR także w produkcji katelidycyn – naturalnych peptydów o działaniu przeciwbakteryjnym, zdolnych między innymi do zabicia prątków gruźlicy. Podawanie tej witaminy chorym na gruźlicę wciąż stawowi jedną z metod leczenia wspomagającego^1-3.

Jak witamina D wpływa na odporność swoistą, czyli nabytą?

Witamina D jest także niezbędna w procesach związanych z odpornością nabytą organizmu. To ona odpowiada za przechodzenie limfocytów Th do ich aktywnej postaci, pozwalając im na aktywne rozpoznawanie drobnoustrojów wywołujących infekcje. Za pośrednictwem receptorów VDR witamina D daj sygnał limfocytom Th do produkcji interleukin, związków odpowiedzialnych za namnażanie limfocytów Tc i limfocytów B, stanowiących główną broń odporności swoistej organizmu². Witamina D oddziałuje także na komórki dendrytyczne, pełniące rolę komórek prezentujących antygen, wykazując zdolność do ich immunoregulacji i uwrażliwienia. Kalcytriol za pośrednictwem komórek dendrytycznych bierze dodatkowo udział w odpowiedzi zapalnej organizmu. Moduluje on ekspresję cytokin lub chemokin wydzielanych przez komórki dendrytyczne pochodzenia monocytarnego, przede wszystkim hamując wydzielanie prozapalnych interleukin – IL-12, Il-17, Il-21 oraz IL-23 a stymulując uwalnianie przeciwzapalnej IL-10².

Reklama

D3-Intercell® 2000 I.E. Sprawdź

D3-Intercell Vegan 2000 I.E. Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

Witamina A + D3 MSE Sprawdź

K2-Intercell plus D3 Sprawdź

Potwierdzenie skuteczności wpływu witamin z grupy D na odporność

Witamina D wpływa nie tylko na odporność i prawidłową odpowiedź immunologiczną organizmu, ale pełni także istotną rolę m.in. w profilaktyce nowotworów czy chorób układu sercowo-naczyniowego. Naukowcy w przeprowadzonej w 2007 roku metaanalizie randomizowanych badań klinicznych, obejmującej w sumie 57 311 pacjentów wykazali, że suplementacja witaminy D pozwala na obniżenie śmiertelności ogólnej⁴. Za korzyściami płynącymi za regularnym przyjmowaniem preparatów z witaminą D przemawiają także liczne badania oceniające jej wpływ na poprawę odporności. Osoby cierpiące na niedobór tego składnika – niezależnie czy są to rekruci z Finlandii, czy uczniowie z Japonii –  znacznie częściej zapadają na infekcje górnych dróg oddechowych, takie jak przeziębienia i grypa.

Dawkowanie witaminy D przez cały rok a odporność — normy

Oznaczając poziom witaminy D we krwi zazwyczaj badane jest nie stężenie aktywnego kalcytriolu [1,25(OH)2D] a kalcydiolu – 25-hydroksywitaminy D, skrótowo określanej jako 25(OH)D. W przeciwieństwie do postaci aktywnej 25(OH)D charakteryzuje się długim okresem półtrwania – jej stężenie w surowicy maleje o połowę dopiero po upływie 3 tygodni, podczas gdy w przypadku kalcytriolu wystarczy 4-6 godzin². Zgodnie z obecnymi normami ciężki niedobór witaminy D obserwuje się przy stężeniu 25(OH)D w surowicy krwi na poziomie poniżej 10 ng/ml (25 nmol/l), a niedobór przy 20-32 ng/ml (50-80 nmol/l)². Prawidłowe stężenie dla osób dorosłych mieści się w zakresie 30-50 ng/ml, może się jednak różnić w zależności od czynników takich jak masa, choroby przewlekłe czy przyjmowane leki.

Polska ze względu na swoje położenie geograficzne należy do regionów, w których zalecana jest całoroczna suplementacja witaminy D. Obowiązujące wytyczne wskazują na konieczność przyjmowania witaminy D przez osoby dorosłe w okresie jesienno-zimowym (wrzesień-kwiecień) w dawkach 20-50 μg/dobę (800-2000 j.m.) lub całoroczną suplementację, jeśli w miesiącach letnich ograniczany jest kontakt skóry ze słońcem¹. Dotychczasowe badania potwierdzają bezpieczeństwo stosowania witaminy D w dawkach 1000-4000 j.m./dobę, bez ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Jednocześnie suplementacja tego składnika korzystanie wpływa na układ odpornościowy i zmniejsza ryzyko wystąpienia schorzeń sercowo-naczyniowych, autoimmunologicznych, nowotworowych^1,2.

Jak zadbać o układ odpornościowy i utrzymać prawidłowy poziom witaminy D w organizmie?

Utrzymanie prawidłowego poziomu witaminy D to jednak nie tylko suplementacja z wykorzystaniem aptecznych preparatów. O jej prawidłowy poziom i odporność organizmu można zadbać także poprzez zmiany w diecie i stylu życia. Chociaż witamina D jest powszechnie kojarzona przede wszystkim z jej syntezą skórną, pod wpływem promieni słonecznych (a dokładniej promieniowania UVB o długości fali 290-315 nm), wystawianie się na słońce nie stanowi jedynej metody uzupełnienia jej niedoborów. Oprócz wydłużania czasu kontaktu skóry ze słońcem (oczywiście z uwzględnieniem profilaktyki przeciwko nowotworom skóry), warto zadbać także o prawidłową dietę. Do najlepszych spożywczych źródeł witaminy D należą pokarmy pochodzenia odzwierzęcego – tłuste ryby morskie (m.in. łosoś, śledź, makrela), tran oraz jaja, mleko i produkty mleczne. W przypadku osób na diecie wegańskiej w dostarczaniu organizmowi witaminy D z pożywieniem sprawdzą się także suszone na słońcu grzyby¹.