Nietolerancja histaminy — na czym polega? Objawy i rozpoznanie

Niespecyficzne reakcje na pokarmy mogą wskazywać na alergie i nietolerancje. Czym jest nietolerancja histaminy i jak ją rozpoznać?

Histamina pełni w organizmie człowieka szereg kluczowych funkcji. Wywiera istotny wpływ na układ krążenia, układ oddechowy i pokarmowy oraz skórę. Odgrywa również ważną rolę, jako neuroprzekaźnik, w wielu czynnościach mózgu. Jest ważnym mediatorem reakcji zapalnych w organizmie, a uwolnienie histaminy jest istotnym czynnikiem wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej typu komórkowego.

To, w jaki sposób organizm manifestuje nietolerancję histaminy, może symulować objawy alergii lub objawy innych chorób tj. celiakia, nietolerancja laktozy, czy nietolerancja siarczynów. Ze względu na wielopłaszczyznowe symptomy nietolerancja histaminy jest zbyt rzadko brana pod uwagę jako przyczyna dolegliwości, a reakcje organizmu błędnie interpretowane. 

Na czym polega nietolerancja histaminy? 

Pierwsze udokumentowane zatrucie histaminą miało miejsce około 1830 roku. Kilku członków załogi okrętu “Triton of Leith” rozchorowało się po spożyciu bonito, ryby z rodziny makrelowatych. Ponad sto lat później, angielski laureat Nagrody Nobla sir Henry Dale, jako pierwszy naukowiec powiązał histaminę z reakcjami alergicznymi, identyfikując ją jako ich mediatora.  

Histamina to amina biogenna występująca w różnym stopniu w wielu produktach spożywczych. Endogenna histamina, czyli powstająca w komórkach tucznych, bazofilach, płytkach krwi, neuronach histaminergicznych i komórkach enterochromafinowych, powstaje z aminokwasu histydyny z udziałem enzymu dekarboksylazy histydyny. Poza endogenną produkcją histaminy amina ta może być dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem. Niektóre produkty, zwane liberatorami histaminy, poza znaczną zawartością histaminy, stymulują również nadmierne jej uwalnianie z magazynów w ustroju. 

Nietolerancja histaminy jest efektem braku równowagi w ilości histaminy i zdolnościami organizmu do jej degradacji. U zdrowej osoby, histamina dostarczana w diecie może być szybko rozkładana przez oksydazy aminowe (DAO), natomiast u osób o niskiej aktywności tego enzymu lub zbyt dużej ilości histaminy gromadzącej się w organizmie istnieje ryzyko pojawienia się niepożądanej reakcji o różnym nasileniu.  

Nietolerancja histaminy a alergia — czym się różnią? 

W przeciwieństwie do alergii pokarmowej IgE-zależnej, w której spożycie nawet niewielkiej ilości alergenu wywołuje objawy, w nietolerancji histaminy priorytetowe znaczenie ma skumulowana ilość histaminy. Kluczowymi czynnikami wpływającymi na tolerancję spożywanego pokarmu jest zatem: 

  • ilość histaminy w żywności uzależniona od sposobu i okresu jej przechowywania,  
  • spożywana ilość danego produktu,  
  • obecność innych amin biogennych, 
  • dodatkowe spożycie alkoholu lub leków blokujących DAO.

Ponadto, jeżeli nasz organizm zmaga się z przewlekłymi stanami zapalnymi, chociażby w obrębie jelit, histamina jest nadmiernie wydzielana, blokowany jest jej rozkład, a dodatkowa podaż tej aminy z produktów spożywczych, może doprowadzić do silnej reakcji przypominającej reakcję alergiczną. Nietolerancja histaminy to jednak nieimmunologiczna nietolerancja pokarmowa. Oznacza to, że w testach nie stwierdza się żadnych przeciwciał, a wszystkie testy alergiczne dają wynik negatywny. Zatem, mimo zauważalnej, typowej reakcji na spożyte pokarmy, żaden z testów na alergię nie wykazuje podwyższonej reaktywności na konkretne produkty spożywcze. Powoduje to problemy diagnostyczne a postawienie właściwej diagnozy to zazwyczaj długotrwały proces. 

Objawy nietolerancji histaminy 

Histamina przemieszcza się w krwiobiegu, a receptory histaminowe rozmieszczone są w wielu miejscach naszego ciała. Dlatego też jej działanie może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Objawy nietolerancji histaminy najczęściej manifestują się w obrębie układu pokarmowego, płuc, skóry, układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. To rozproszenie objawów oraz ich szeroki wachlarz powodują, że zazwyczaj upływa trochę czasu, zanim nietolerancja histaminy zostanie zidentyfikowana jako przyczyna dolegliwości. Podobieństwo objawów do reakcji alergicznej nie ułatwia tego zadania. Należy również pamiętać, że w sytuacji dużego nagromadzenia histaminy w organizmie lub problemów z jej rozkładem, objawy mogą ulegać nasileniu, a nawet przybrać obraz choroby przewlekłej. 

Przyjrzyjmy się zatem, jakie objawy mogą sugerować, że mamy do czynienia z nietolerancją histaminy: 

  • Dolegliwości żołądkowo-jelitowe tj. częstsze wypróżnienia, miękki stolec lub biegunka, wzdęcia, uczucie pełności, kolka, wymioty, a także bóle brzucha. 
  • Zatkany nos, kichanie, trudności w oddychaniu, a nawet astma i inne schorzenia dróg oddechowych. 
  • Dolegliwości pojawiające się w obrębie skóry tj. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, pokrzywka, wysypki, obrzęki, pęcherze, zaczerwienia i świąd, stanowią chyba najbardziej rozpoznawany objaw alergii. Podobne objawy możemy obserwować w nietolerancji histaminy.   
  • Efektem rozszerzenia naczyń krwionośnych pod wpływem histaminy może być niedociśnienie. Nietolerancja histaminy może również objawiać się obrzękiem tkanek i zaburzeniem rytmu serca. 
  • Bóle głowy i migreny, nerwowość mogą również mieć swój początek w nietolerancji histaminy.  
  • Jednym z objawów nietolerancji histaminy może być zmęczenie i wyczerpanie, a nawet zespół przewlekłego zmęczenia (CFS).  
  • Histamina oprócz tego, że jest mediatorem stanu zapalnego, jest również neuroprzekaźnikiem zawiadującym rytmem snu i czuwania, dlatego też może być przyczyną zaburzeń rytmu dobowego, a nawet bezsenności. 

Wymienione powyżej objawy mogą występować w różnej konfiguracji i w różnym nasileniu. 

Przyczyny nietolerancji histaminy 

Nietolerancja histaminy, oraz związane z nią objawy są skutkiem zaburzenia równowagi między nagromadzoną histaminą oraz zdolnościami organizmu do jej degradacji.  

Może zatem powstawać w wyniku: 

  • zwiększonej dostępności histaminy, 
  • osłabionej degradacji histaminy.  

Podstawową przyczyną zwiększonej dostępności histaminy może być endogenna nadprodukcja histaminy wywołana przez alergie, mastocytozę, bakterie, stany zapalne w obrębie układu pokarmowego lub zwiększone egzogenne przyjmowanie histydyny, lub histaminy z pokarmem, lub alkoholem.  

Za główną przyczyną nietolerancji histaminy uważany jest jednak  upośledzony mechanizm enzymatycznej degradacji histaminy spowodowany genetycznym lub nabytym upośledzeniem funkcji enzymatycznej oksydazy diaminowej (DAO) lub N-metylotransferazy histaminy (HNMT).

Oksydaza diaminowa jest najważniejszym enzymem niezbędnym do metabolizmu spożytej histaminy. Skutkiem mniejszej aktywności DAO jest wolniejsza degradacja przyjmowanej histaminy i innych amin biogennych. Upośledzona degradacja histaminy z powodu zmniejszonej aktywność DAO i wynikający z tego nadmiar histaminy może powodować liczne objawy imitujące reakcję alergiczną.  

Najwięcej DAO produkują enterocyty błony śluzowej jelita cienkiego, dlatego też wszelkie problemy pojawiające się w jego obrębie mogą mieć wpływ na proces degradacji histaminy. Choroby jelit tj. choroba Leśniowskiego-Crohna, SIBO czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego mogą predysponować do zmniejszonej produkcji enzymu DAO, a w konsekwencji zaburzą proces degradacji histaminy. Ponadto stan zapalny jelit będzie dodatkowym czynnikiem powodującym uwalnianie się histaminy jako mediatora stanów zapalnych.  Zatem, w obliczu stanów zapalnych w obrębie układu pokarmowego, możemy spodziewać się silnych reakcji na posiłki zawierające dodatkową pulę histaminy.  

Nadmiar histaminy w organizmie może być również spowodowany zaburzeniami w obrębie mikroflory jelitowej wywołanej przez przerosty bakterii takich jak Citrobacter freundii, Streptococcus thermophiles, Morganella morgani, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter spp., Hafnia alvei, ale również niektóre ze szczepów gatunku Lactobacillus. Problematyczne mogą być również bakterie produkujące ureazę, które rozkładają mocznik z powrotem do amoniaku, czyli Enterobacteriae, Klebsiella spp., Escherichia coli, Serratia spp., Pseudomonas spp., Proteus spp., Staphylococcus aureus.  

Nieprawidłowości w pracy wątroby lub nerek związane np. z zapaleniem wirusowym będą miały wpływ na poziom DAO.  Na produkcję oksydazy diaminowej ma również wpływ poziom witaminy B6 i B12 oraz witaminy C, żelaza, wapnia lub miedzi. Ich niedobór będzie wpływał na dostępność DAO. Jeszcze inną przyczyną nietolerancji histaminy może być hamowanie rozkładu histaminy przez inne aminy biogenne, leki, alkohol lub narkotyki. Alkohol, zwłaszcza czerwone wino, jest bogaty w histaminę i jest silnym inhibitorem DAO, czyli wpływa na zmniejszenie aktywności oksydazy diaminowej. W różnych badaniach wykazano związek między spożyciem wina, wzrostem histaminy w osoczu a występowaniem kichania, zaczerwienienia skóry, bólu głowy, ataków astmy i innych reakcji anafilaktycznych ze zmniejszeniem objawów przez leki przeciwhistaminowe. Z kolei do leków uwalniających histaminę lub hamujące oksydazę diaminową należą m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, kwas acetylosalicylowy, tiopental, morfina, prylokaina, propafenon oraz metoklopramid. 

W rozkładzie histaminy bierze także udział N-metylotransferaza histaminy (HNMT). HNMT to enzym inaktywujący histaminę, który może konwertować histaminę tylko w przestrzeni wewnątrzkomórkowej, a jego największa ekspresja występuje w nerkach i wątrobie, następnie w śledzionie, okrężnicy, prostacie, jajnikach, rdzeniu kręgowym, oskrzelach i tchawicy. HNMT jest uważany za kluczowy enzym degradacji histaminy w nabłonku oskrzeli.

Badano również potencjalne podłoże genetyczne obniżonego metabolizmu histaminy. Na podstawie badań stwierdzono, że nietolerancja histaminy jest nabywana głównie przez upośledzenie aktywności DAO spowodowane chorobami przewodu pokarmowego lub przez hamowanie DAO. Jednak duże różnice międzyosobnicze w ekspresji DAO w jelitach i związek SNP (single nucleotide polymorphisms) w genie DAO z chorobą dostarczają dowodów, aby brać pod uwagę predyspozycje genetyczne u pacjentów z nietolerancją histaminy. 

Nietolerancja histaminy – diagnostyka 

Nietolerancja histaminy jest dolegliwością dotyczącą znacznej grupy ludzi. Szacunki są utrudnione, ponieważ nadal zbyt rzadko jest ona diagnozowana w gabinetach lekarskich, w tym alergologicznych. Z pomocą mogą przyjść natomiast dietetycy kliniczni, którzy ten temat mają już dobrze rozpoznany.  

Elementem kluczowym do postawienia właściwej diagnozy jest uważna obserwacja organizmu, dostrzeżenie, po jakich pokarmach dochodzi do pojawienia się bądź nasilenia objawów, które można powiązać z nietolerancją histaminy. Każdy organizm ma indywidualną wrażliwość na histaminę oraz indywidualne możliwości jej degradacji. Dlatego też może się zdarzyć, że zjedzenie śniadania zawierającego produkty wysokohistaminowe nie przyniesie negatywnych efektów, jednak zjedzenie na obiad choćby niewielkiej ilości takiego posiłku np. spaghetti z sosem bolońskim i parmezanem, może mieć już bardzo nieprzyjemne konsekwencje. Indywidualna wrażliwość wymaga indywidualnego podejścia i obserwacji. Rozwiązaniem, które warto rozważyć prowadzenie dzienniczka żywieniowego ze szczególnym uwzględnieniem informacji dotyczących godziny, ilości i rodzaju spożytego posiłku, a także reakcji organizmu. 

Diagnostyka laboratoryjna jest często niezbędnym elementem pozwalającym określić źródło problemów zdrowotnych. Na rynku dostępne są następujące badania, które będą pomocne w potwierdzeniu bądź wykluczeniu nietolerancji histaminy: 

  • Badanie poziom histaminy i/lub jej metabolitów – polega na określeniu poziomu tych parametrów w moczu pacjenta. Badanie to zalecane jest w przypadku objawów sugerujących nietolerancję histaminy, a także przy podejrzeniu mastocytozy. 
  • Badanie diaminoksydazy (DAO) – wykonywane w celu określenia stężenia w surowicy enzymu diaminooksydazy. Należy jednak pamiętać, że obniżony poziom DAO bardzo często jest spowodowany uszkodzoną śluzówką jelit.  

Wskazane jest również zbadanie poziomu substancji stanowiących kofaktory diaminooksydazy – cynku, miedzi, witaminy B6 i witaminy C. Ich niedobór może pośrednio powodować wtórną niską aktywność DAO. 

Jak powinna wyglądać dieta w nietolerancji histaminy? 

Histamina jest substancją, której nie pozbędziemy się w procesie obróbki termicznej, jej obecność nie powoduje zmiany zapachu lub smaku potrawy. Ponadto jest obecna w prawie każdym produkcie spożywczym, a szczególnie w tych, które zawierają duże ilości białka zwierzęcego. W pojedynczych przypadkach nietolerancja histaminy może nawet zagrażać życiu. Zatrucie rybą to nic innego jak zatrucie histaminą i może mieć krytycznie niebezpieczny przebieg z poważnymi objawami tj. kołatanie serca, ból głowy, uczucie gorąca, zaczerwienienie ciała, szczególnie twarzy, obrzęk powiek, znaczne niedociśnienie oraz zaburzenie rytmu pracy serca.  

Reakcja organizmu na produkty zawierające histaminę bądź będące jej liberatorami w dużym stopniu zależy od indywidualnej wrażliwości i spożytej ilości danego pokarmu. Nie bez znaczenia są również czynniki takie jak stres, hormony czy ogólnie pojęty stan zdrowia. Każdy indywidualnie musi sprawdzić, które produkty i jakie ich ilości toleruje. To na co bezwzględnie należy zwracać uwagę to świeżość spożywanych produktów.  W pierwszej kolejności na cenzurowanym powinny znaleźć się produkty sfermentowane lub długo dojrzewające tj. kiszonki, sery, wędliny, wyroby alkoholowe, ocet, drożdże. Następnie łatwo psujące się świeże produkty o niepewnej świeżości, produkty w puszkach, gotowe do spożycia lub półprodukty, a także produkty z długim terminem przydatności. 

Żywność utrzymywana w cieple lub odgrzewana, zwłaszcza dania rybne, mięsne i potrawy z grzybów powinny zostać ograniczone do minimum lub całkowicie wyeliminowane z diety przynajmniej w początkowym okresie testowania możliwości organizmu do radzenia sobie z degradacją histaminy pochodzącą z diety. Biorąc pod uwagę powyższe, posiłki z restauracji, stołówek, fast foodów, często są źle tolerowane i wymagają eliminacji z diety. 

Oprócz żywności bogatej w histaminę uważa się, że wiele produktów spożywczych, takich jak żywność cytrusowa, ma zdolność uwalniania histaminy bezpośrednio z komórek tucznych tkanek, nawet jeśli same zawierają tylko niewielkie ilości histaminy. Należą do nich: owoce cytrusowe, papaja, truskawki, ananas, orzechy, pomidory, szpinak, lukrecja, czekolada, skorupiaki, dodatki rybne, białko jajka.

Bibliografia:

0:00
0:00