Zjawisko starzenia jajników stanowi jeden z czynników odpowiadających za niepłodność u kobiet. Jak wskazują badania naukowe, procesy starzenia jajników ulegają przyspieszeniu w wyniku dysfunkcji mitochondriów. Zdaniem uczonych z amerykańskiego Uniwersytetu w New Haven oraz Uniwersytetu Alabama, terapia mitochondrialna, właściwa dieta oraz odpowiedni styl życia mogą spowalniać starzenie kobiecych gruczołów płciowych, a nawet je odwracać i tym samym wydłużać okres płodności.
Osłabienie płodności kobiet jest silnie uwarunkowane wiekiem i pozostaje związane z obniżeniem ilości oraz jakości tak zwanej rezerwy jajnikowej. Rezerwa jajnikowa to nic innego jak łączna ilość zgromadzonych w jajnikach pęcherzyków jajnikowych. Jednocześnie ze względów ekonomiczno-społecznych coraz więcej kobiet przesuwa moment zajścia w planowaną ciążę na późniejszą fazę życia. Niestety czas oraz procesy starzenia pozostają nieubłagane. Z każdym rokiem w organizmie kumulują się uszkodzenia na poziomie mitochondrialnym oraz komórkowym, co zdaniem uczonych z Uniwersytetu w New Haven oraz ich kolegów z Uniwersytetu w Alabamie bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie kobiecych gruczołów płciowych.
Coraz starsze mitochondria to coraz starsze jajniki
Zgodnie z mitochondrialną teorią starzenia, mutacje mtDNA oraz DNA jądra komórkowego, stres oksydacyjny i nitrozacyjny, zaburzają pracę mitochondriów, które w wyniku doznanych uszkodzeń z jednej strony przestają być wydajnymi producentami energii w organizmie, a z drugiej – same zmieniają się w źródło wolnych rodników tlenowych. Kolejny problem stanowi tutaj słabnąca wraz z wiekiem zdolność organizmu do wytwarzania nowych, zdrowych mitochondriów, jak również eliminacji uszkodzonych organelli komórkowych lub całych komórek (odpowiednio mitofagii oraz autofagii). Z kolei uszkodzenia na poziomie mitochondrialnym negatywnie wpływają na dojrzewanie oocytów, uszkodzenia mtDNA komórek jajowych oraz zaburzają rozwój embrionu, utrudniając tym samym pomyślne zajście w ciążę. Zdaniem amerykańskich uczonych przedwczesne starzenie jajników, którego markerami są na przykład czynnik Antymüllerowski, AMH czy hormon folikulotropowy, FSH [Seifer, D., et al., 2009], może stanowić efekt przedwczesnego starzenia mitochondriów a tym samym – całego organizmu. Na szczęście, jest na to rada.
Terapia mitochondrialna a leczenie niepłodności
W świetle przeanalizowanych danych naukowych, oba amerykańskie zespoły badawcze niezależnie od siebie doszły do wniosku, iż terapia mitochondrialna oraz odpowiednia modyfikacja stylu życia mogą spowalniać starzenie jajników lub nawet eliminować zaistniałe już uszkodzenia, a tym samym skutecznie i bezpiecznie przyczyniać się do zwiększania płodności kobiet i wydłużania ich wieku rozrodczego.
Do substancji mitotropowych, które mogą wywierać najbardziej dobroczynny wpływ na funkcjonowanie jajników, procesy oogenezy i embriogenezy naukowcy zaliczyli przede wszystkim:
- Koenzym Q10 – który w badaniach na myszach opóźniał utratę rezerwy jajnikowej, zmniejszał stres oksydacyjny oraz zwiększał aktywność mitochondriów. Teorię uczonych, że koenzym Q10 może skutecznie wydłużać okres rozrodczy, zdaje się również potwierdzać fakt, iż wraz z wiekiem, poziom endogennej produkcji tego składnika aktywnego nieubłaganie spada. Co ciekawe, szczyt własnej syntezy koenzymu Q10 (około 25 lat [Kalén, A, 1989]) zbiega się mniej więcej z maksymalną płodnością kobiet (około 20-25 lat).
- Kwas alfa-liponowy – to ważna substancja antyoksydacyjna, która w badaniach in vitro sprzyjała dojrzewaniu oocytów (komórek jajowych) oraz obniżała poziom ROS w obrębie pęcherzyków jajowych, wspierając jednocześnie ich rozwój.
- Resweratrol – jako naturalny silny przeciwutleniacz redukował stres oksydacyjny, sprzyjając przy tym utrzymywaniu prawidłowego potencjału błonowego mitochondriów jajników, u myszy resweratrol bezpośrednio przyczyniał się do poprawy jakości komórek jajowych. Resweratrol zwiększał też rezerwę jajnikową.
- Czynniki pobudzające pracę specjalnych przeciwstarzeniowych enzymów z rodziny deacetylaz, czyli sirtuin. Wśród nich należy wymienić właśnie resweratrol, ale także produkty sirt-foods SIRT1 oraz SIRT3 pozytywnie wpływa na regenerację, oraz pracę mitochondriów, przyczyniając się w ten sposób do redukcji stresu oksydacyjnego i spowolnienia procesów starzenia w organizmie. Inną substancją, która może spowalniać procesy starzenia jest spermidyna z zarodków pszenicy [Pietrocola, F. et. al. 2015].
Oba zespoły badawcze podsumowały przygotowane przez siebie analizy stwierdzeniem, iż potrzeba nam dalszych badań w celu zidentyfikowania oraz pełnego wyjaśnienia mechanizmów mitochondrialnych, które mogą przyczyniać się do zjawiska starzenia jajników oraz systematycznego uszczuplania rezerwy jajnikowej i spadku jakości/ilości komórek jajowych. Natomiast w świetle obecnego stanu wiedzy, dostępna terapia mitochondrialna, obejmująca suplementację koenzymu Q10, kwasu alfa-liponowego, resweratrolu i spermidyny, jak również dieta bogata w tak zwane sirt-foods, czyli produkty pobudzające pracę sirtuin, może spowalniać procesy starzenia w organizmie, w tym (przedwczesne) starzenie się jajników, a także przyczyniać się do ich regeneracji.
Artykuł opracowanie powstało na podstawie:
- Chang, J., et al., Mitochondria in Ovarian Aging and Reproductive Longevity, Ageing Research Reviews Volume 63, November 2020, 101168
- Kasapoglu, I., Seli, E., Mitochondrial Dysfunction and Ovarian Aging, Endocrinology, 2020 Feb 1;161(2)
Autor: Sylwia Grodzicka