Selen – właściwości i działanie. Poznaj 10 korzyści selenu

Selen jest niezbędnym minerałem potrzebnym do zachowania optymalnego zdrowia. Jego odpowiedni poziom może zrównoważyć działanie układu odpornościowego, rytm dobowy czy wspierać funkcje reprodukcyjne. W tym artykule przedstawiamy najnowsze ustalenia na temat roli selenu.

Czym jest selen?

Selen to minerał, którego potrzebujemy codziennie w śladowych ilościach dla zachowania zdrowia. Jest kluczowym składnikiem chroniącym nasz organizm przed stresem oksydacyjnym, wolnymi rodnikami i stanami zapalnymi, a także niezbędnym dla układu odpornościowego i zdrowego wyglądu. Niezastąpiony w chorobach tarczycy, gdyż bierze udział w wytwarzaniu hormonów.

Badania dowodzą, że spożywanie odpowiednich ilości selenu ma wiele korzyści zdrowotnych¹.

Selen aktywuje jeden z głównych enzymów antyoksydacyjnych – reduktazę glutationową. W połączeniu z białkami tworzy selenoproteiny które, zmniejszają stan zapalny, wspomagają zdrowy układ odpornościowy i tarczycę^2,3.

Rośliny pozyskują selen z gleby, dzięki temu selen jest obecny w naszej diecie, ale ściśle zależy od zawartości tego minerału w glebach. Stężenie selenu w glebach zależy od skażenia środowiska, żyzności gleby i szerokości geograficznej, dlatego w zależności od położenia geograficznego, niektórzy mogą cierpieć na niedobór selenu⁴.

Selen a mitochondria

Selen to ważny pierwiastek dla mitochondriów, który pozwala zachować ich prawidłowe funkcje⁵. Ponadto selen aktywuje silne enzymy przeciwutleniające, które chronią komórki oraz mitochondria przed wolnymi rodnikami⁶.

Włączenie selenu w celu wytworzenia aminokwasu selenocysteiny ma zasadnicze znaczenie dla syntezy selenoprotein, które utrzymują homeostazę komórkową, regulują funkcje mitochondriów i ich biogenezę^7,8.

Selen – właściwości i działanie

Selen redukuje stres oksydacyjny i wolne rodniki

Występuje we wszystkich komórkach organizmu i w znacznym stopniu chroni je przed wolnymi rodnikami i stresem oksydacyjnym. Jego mechanizm ochronny polega na odzyskiwaniu glutationu – silnego antyoksydantu działającego przeciwko wolnym rodnikom⁹. Selen aktywuje peroksydazę glutationową (GSH – Px) i dysmutazę ponadtlenkową (SOD), które chronią komórki oraz mitochondria przed wolnymi rodnikami – ROS¹⁰.

Niedobór selenu i zmniejszona aktywność peroksydazy glutationowej nasilają peroksydację lipidów (utlenianie lipidów obecnych w błonach mitochondriów), co nasila stres oksydacyjny i stany zapalne [Kuklinski. B. Mitochondria […] 2017].

Selen wchodzący w skład selenoprotein zmniejsza stres oksydacyjny poprzez zmniejszanie reakcji zapalnych, zwiększoną ochronę antyoksydacyjną i transport elektronów w łańcuchu oddechowym w mitochondriach¹¹.

Selen może osłabiać stany zapalne

Selen przynosi wiele korzyści osobom z niskim poziomem antyoksydantów, stanami zapalnymi lub problemami autoimmunologicznym¹². Hamuje czynnik transkrypcyjny NF-kB, który bierze udział w powstawaniu stanów zapalnych¹³.  Ponadto hamuje także wytwarzanie prozapalnych cytokin: interleukiny-6 i TNF-alfa¹⁴ oraz może obniżać nieprawidłowo wysoki poziom IL-8 i TNF-alfa¹⁵.

Odpowiednie spożycie selenu podnosi poziom selenoprotein, które są pomocne w obniżaniu markera zapalnego CRP¹⁶.

Selen jest ważny dla funkcjonowania tarczycy

Tarczyca jest narządem o najwyższej zawartości selenu¹⁷. Selen jest niezbędny do wytwarzania hormonu tarczycy T3 oraz konwersji T4 do T3, odpowiadających za metabolizm¹⁸.  

Suplementacja selenem pomaga w chorobie Hashimoto (autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy), która często prowadzi do niedoczynności tarczycy. W badaniach klinicznych selen poprawił nastrój, ogólne samopoczucie i specyficzne dla choroby przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycy (TPO)¹⁹. U pacjentów z Hashimoto z wysokim poziomem przeciwciał anty-TPO suplementacja selenem obniżyła ich poziom i poprawiła strukturę gruczołu tarczycy²⁰.

U kobiet w ciąży może występować subkliniczna niedoczynność tarczycy – łagodnie zmniejszona czynność tarczycy i zwiększone TSH. W badaniu na grupie ponad 300 kobiet w ciąży, niższe poziomy selenu we krwi były związane z osłabieniem funkcji tarczycy i jej uszkodzeniami. Suplementacja selenu w postaci selenometioniny pomogła przywrócić zdrowie tarczycy²¹.

Selen wzmacnia układ immunologiczny

Przy prawidłowym poziomie selenu odporność komórkowa będzie silniejsza. Niedobory selenu osłabiają prawidłową odpowiedź immunologiczną organizmu. Zwiększone spożycie selenu stymuluje układ odpornościowy, nawet u osób, które nie mają niedoborów. Limfocyty osób, które uzupełniły selen (200 µg / dzień) były bardziej aktywne i skuteczne w niszczeniu patogenów i komórek nowotworowych²².

Niedobór selenu wiąże się również z rozwojem infekcji wirusowych. U osób z niedoborem selenu nawet uśpione i nieaktywne wirusy mogą stać się zagrożeniem. W rezultacie niedobór selenu może prowadzić do kardiomiopatii, co utrudnia dostarczanie krwi do reszty ciała²³.

Selen pomaga także w walce z HIV poprzez hamowanie replikacji wirusa²⁴.

Selen może chronić mózg

Duże ilości selenu występującego w rybach mają pozytywny wpływ na pracę mózgu. Selen działa w synergii z kwasami tłuszczowymi omega-3, zapobiegając ich rozpadowi i zwiększając ich korzystny wpływ na funkcje poznawcze. W badaniu na grupie 200 osób spożycie ryb zwiększyło poziom selenu we krwi i poprawiło funkcje poznawcze²⁵.

Niski poziom selenu jest związany z osłabieniem funkcji poznawczych, problemami z pamięcią i niskimi poziomami neuroprzekaźników w mózgu. Pacjenci z chorobą Alzheimera mieli o 40% niższy poziom selenu w mózgu w porównaniu do osób zdrowych^26,27.

Selen może poprawiać nastrój

Selen wpływa na komórki układu nerwowego, neuroprzekaźniki, a tym samym na nastrój. Niskie poziomy selenu są skorelowane z depresją, lękiem, dezorientacją i agresją. Uzupełnianie przez 5 tygodni selenu (100 µg/dobę), zmniejszyło lęk wśród pacjentów²⁸.

Hospitalizowani pacjenci w podeszłym wieku, chorzy na raka i / lub HIV zgłaszali mniejszy niepokój po suplementacji selenem²⁹.

Selen może wspomagać płodność i zdolność reprodukcji

Zrównoważony poziom selenu jest ważny dla zdrowia reprodukcyjnego zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

U kobiet odpowiedni poziom selenu jest szczególnie ważny w pierwszym trymestrze ciąży. Dowiedziono, że kobiety, które poroniły, miały niższy poziom selenu we krwi. Niedobór selenu był również związany ze zwiększonym prawdopodobieństwem poronień w badaniach na zwierzętach^30,31.

U mężczyzn selen jest ważny dla produkcji nasienia i testosteronu. W badaniu na grupie niepłodnych mężczyzn suplementy selenu znacznie zwiększyły ruchliwość plemników w ciągu 3 miesięcy. Co więcej, 11% mężczyzn, którzy brali selen, osiągnęło ojcostwo, w porównaniu do grupy placebo³².

Selen może pozytywnie wpływać na funkcje poznawcze

Badania od dawna wskazywały na korzyści ze spożywania ryb i zawartych w nich wielonienasyconych kwasów tłuszczowych jak omega-3. Jednak korzyści płynące z konsumpcji ryb mogą wynikać również ze zwiększonego spożycia selenu. Selen działa z kwasami tłuszczowymi w celu wspomagania procesów poznawczych i zapobiega tworzeniu się niepożądanych produktów wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz hamuje ich utlenianie. W jednym z badań uczestnicy (powyżej 69 roku życia), którzy spożywali więcej ryb, mieli wyższe poziomy selenu i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych³³.

Istnieje również korelacja pomiędzy niskim poziomem selenu a pogorszeniem funkcji poznawczych³³. W jednym z badań osoby z chorobą Alzheimera miały 60% niższe stężenia selenu niż osoby w grupie kontrolnej³⁴.

Selen może pomóc zapobiegać nowotworom i łagodzić skutki chemioterapii

Rola selenu w profilaktyce raka jest stale badana, a wyniki nie są jednoznaczne. Badania z udziałem do 11 tys. osób szacują, że niski poziom selenu jest związany ze zwiększonym ryzykiem raka i zgonu³⁵.

Selen może pomóc w zapobieganiu nowotworom na wiele sposobów. Wykazano, że zwiększone, ale nie toksyczne poziomy selenu zmniejszają ryzyko raka okrężnicy, prostaty i płuc. Badania wykazały, że w ciągu ośmiu do dziesięciu lat selen zmniejsza ryzyko śmierci u osób, które cierpiały na raka płuca³⁶, jelita grubego i prostaty³⁷. W innym badaniu suplementacja selenem zwiększyła również przeżycie osób z rakiem skóry o 50%³⁸.

Połączenie ostropestu (sylimaryny) i selenu znacząco obniżyło poziom cholesterolu LDL i cholesterolu całkowitego u mężczyzn po usunięciu gruczołu krokowego. Markery te są czynnikami ryzyka progresji raka prostaty³⁹.

Niezmiernie ważne jest jaką postać selenu zastosujemy u osób chorych na nowotwory. Najskuteczniej działa selenit sodu, ponieważ wytwarza on (tylko w komórkach rakowych!) toksyczny diglutation selenitu. Dzięki temu w komórce rakowej zablokowana zostaje zdolność do rozkładu nadtlenku wodoru, który niszczy zmienioną przez chorobę komórkę. [Kuklinski. B. Mitochondria […] 2017]

Selenit sodu skuteczny jest także podczas chemioterapii. Podawanie choremu od 1000 do 2000 µg selenitu sodu na dobę powoduje, że komórki rakowe nie są w stanie metabolizować selenitu. Dzięki utworzonemu diglutationowi selenitu rośnie wrażliwość komórek na działanie leków stosowanych podczas chemioterapii, dodatkowo pacjent łatwiej znosi leczenie. [Kuklinski. B. Mitochondria […] 2017]

Reklama

Selen MSE Sprawdź

Selemit MSE Sprawdź

Cynkomit MSE Sprawdź

Cynk dwuwartościowy MSE Sprawdź

Magnez MSE Sprawdź

Mangan MSE Sprawdź

Selen a rak – kontrowersje

Przeprowadzono bardzo niewiele badań klinicznych z użyciem selenu jako środka terapeutycznego, które są niezbędne do określenia jego działania. Ponadto bardzo duże znaczenie ma forma selenu.

Zapobieganie nowotworom nie jest jednak łatwe do zbadania i wymaga złożonego, długoterminowego projektu badania. Ponadto wiele innych czynników – w tym styl życia, genetyka, płeć i wiek, stadium i rodzaj raka – wpłynie na wyniki leczenia i zapobiegawcze działanie selenu⁴⁰.

Selen – niedobór i nadmiar

Przyczyny niedoboru selenu

• niewystarczające spożycie selenu w diecie,^41,42
• niedoczynność tarczycy lub Choroba Grave’a,⁴³
• choroby zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Crohna),^44,45,46
• choroby nerek,⁴⁷
• choroba Alzheimera.^48,49
   

Objawy niskiego poziomu selenu obejmują⁵⁰:

• osłabienie odporności,
• zmęczenie,
• niepokój,
• depresja.

Ryzyko nadmiaru selenu

Chociaż niektóre badania sugerują, że suplementy selenu mogą być szkodliwe, jest to nadal kwestią sporną⁵¹.

Ogólne objawy nadmiernie wysokiego poziomu selenu obejmują^52,53:

• wymioty i nudności,
• biegunka,
• ból brzucha,
• wysypka skórna,
• niskie ciśnienie krwi,
• przyspieszone bicie serca.

Nadmiar selenu może promować cukrzycę typu II. Cukrzyca typu II i zwiększone stężenie cukru we krwi są dodatnio skorelowane z wysokim poziomem selenu⁵⁴.

Nadmierna suplementacja selenem (300 µg / dzień) obniżyła poziom hormonów tarczycy T3 u mężczyzn. Jednak większe badanie nie powtórzyło tych wyników^55,56.

Wysoki poziom selenu we krwi jest związany ze zwiększonym poziomem cholesterolu całkowitego, LDL i HDL, apo-B i apo-A1⁵⁷.

Toksyczność selenu

Dopuszczalny górny limit spożycia selenu wynosi 400 µg dziennie dla dorosłych⁵⁸.

Niektóre z objawów przedawkowania selenu obejmują⁵⁹:

• zaczerwienienie twarzy,
• ból mięśni,
• problemy trawienne,
• zaburzenia neurologiczne (w tym drżenie),
• trudności w oddychaniu.

Przewlekłe zatrucie selenem powoduje również⁶⁰:

• zmęczenie,
• zmiany skórne,
• łamliwe paznokcie,
• wypadanie włosów.

Kurkumina może chronić przed toksycznością selenu w wątrobie i nerkach⁶¹.

Źródła selenu^62,63,64

Najlepsze źródła selenu: orzechy brazylijskie, ziarna słonecznika, halibut, sardynki, wołowina, tuńczyk, dziki łosoś, wątróbka wołowa, owies, granatowa fasola, kurczak, indyk, jajka, szpinak.

Zapotrzebowanie

Dzienne zapotrzebowanie na selen wynosi około 55 µg na dobę dla osób dorosłych.
W zależności od wieku i stanu zdrowia wartość ta może się różnić.

Badanie poziomu

Istnieje kilka sposobów pomiaru poziomu selenu⁶⁵:

• selen mierzony we krwi (normalny zakres: 70-160 ng / ml),
• selen badany wewnątrzkomórkowo: 70-120 µg/l [Kuklinski. B. Mitochondria […] 2017],
• aktywność zależnej od selenu peroksydazy glutationowej,
• poziom selenoproteiny P, która dostarcza selen do tkanek.

Suplementacja

Niestety pierwiastek ten jest bardzo nietrwały i w zetknięciu z węglowodanami, zwłaszcza cukrami prostymi, staje się słabo przyswajalny dla komórek i mitochondriów.

Dla wzmocnienia jego przyswajania potrzebne jest jego związanie z białkami. Dobrym połączeniem dla selenu nieorganicznego jest białko spiruliny platensis, które umożliwia jeszcze lepsze wykorzystanie tego pierwiastka w komórkach. Połączenie selenu z białkiem służy lepszej kumulacji w organizmie i zapobiega przedwczesnemu wydaleniu, dzięki czemu komórki i mitochondria mogą go lepiej wykorzystać. 

W praktyce połączenie Spiruliny z selenem zapewnia lepszą przyswajalność substancji do mitochondriów. Co więcej, połączenie selenu z białkiem spiruliny pozwala osiągać silniejsze działanie przeciwko wolnym rodnikom i uszkodzeniom oksydacyjnym^66,67. 

Interakcje selenu z lekami

• Kortykosteroidy, leki stosowane w celu zmniejszenia stanu zapalnego przyczyniają się do niedoboru selenu.⁶⁸
• Antykoncepcja hormonalna obniża poziom selenu.^69,70
• Leki przeciwpsychotyczne stosowane w leczeniu schizofrenii jak: klozapina (Clozaril, FazaClo, Versacloz) zużywają zasoby selenu.⁷¹ 

Autor: Paulina Żurek