Choroba Parkinsona jest jedną z najpowszechniejszych chorób neurodegeneracyjnych. Charakteryzuje się postępującą utratą neuronów dopaminergicznych istoty czarnej pars Compacta oraz rozległą akumulacją nieprawidłowo sfałdowanej wewnątrzkomórkowej α-synukleiny. Dokładna przyczyna progresywnej utraty neuronów jest nieznana, ale sugeruje się dużą rolę dysfunkcji mitochondrialnych w tym procesie, ponieważ wyspecjalizowane komórki nerwowe cechują się wysokim zapotrzebowaniem na energię.

Opisano także monogenowe postacie choroby Parkinsona. Były one powiązane z genami powodującymi nieprawidłowości we funkcjonowaniu mitochondriów, jak: PARK2, PARK6, PARK8 i PARK71.

Głównym mechanizmem patofizjologicznym neurodegeneracji w chorobie Parkinsona jest spadek zdolności usuwania ubikwityny-proteasomu i autofagii-lizosomów wraz z dysfunkcją mitochondriów. Nieprawidłowa oligomeryzacja α-syn oraz wytwarzanie ciał Lewy’ego i neurytów Lewy’ego podczas neurodegeneracji parkinsonowskiej są inicjowane przez nadprodukcję reaktywnych form tlenu. Reaktywne formy tlenu aktywują bowiem kaskadę agregacji α-syn i wraz z ciałami Lewy’ego sprzyjają uszkodzeniu neuronów.²

Przebieg i objawy choroby Parkinsona są różnorodne pod względem klinicznym i utrudniają identyfikację biomarkerów, które można wykorzystać w diagnostyce, monitorowaniu leczenia i prognozowaniu przebiegu choroby.² 

Pyle et all (2016) przeprowadzili badanie mające na celu określić czy zmniejszona liczba kopii mitochondrialnego DNA może być biomarkerem etiologii choroby Parkinsona. Badacze wykorzystali ustalone metody oznaczania ilościowego mtDNA, aby ocenić liczbę kopii mtDNA w n = 363 próbkach krwi obwodowej, n = 151 próbkach tkanki istoty czarnej pars Compacta oraz n = 120 próbkach tkanki kory czołowej od miejscowych pacjentów z chorobą Parkinsona (UK-PD Society) spełniających kryteria banku mózgów w diagnostyce choroby Parkinsona. Uzyskane dane pokazały, że u pacjentów z chorobą Parkinsona występuje znaczne zmniejszenie liczby kopii mtDNA zarówno we krwi obwodowej, jak i wrażliwej istocie czarnej pars Compacta w porównaniu z dobraną grupą kontrolną.²

Zatem zmniejszona liczba kopii mtDNA ogranicza się do dotkniętej chorobą tkanki mózgowej, ale znajduje również odzwierciedlenie w krwi obwodowej, co sugeruje, że liczba kopii mtDNA może być realnym prognostykiem diagnostycznym rozwoju choroby Parkinsona.²

W początkowym stadium, choroba Parkinsona jest trudna do rozpoznania. Objawy mogą być niecharakterystyczne, jak np. pogorszenie funkcji kognitywnych, które są raczej przypisywane procesowi starzenia się. Mniej znanym, ale mogącym sugerować rozpoznanie objawem są zaburzenia ze strony zmysłu powonienia np. osłabienie lub brak węchu (anosmia).³

Od objawów do diagnozy choroby Parkinsona – wywiad i badanie fizykalne

Gdy podejrzewamy chorobę Parkinsona, wówczas należy udać się do lekarza rodzinnego, który skieruje pacjenta do specjalisty geriatry i neurologa. Lekarz niezależnie od specjalizacji powinien przeprowadzić wnikliwy, holistyczny wywiad z pacjentem, uwzględniając jego funkcjonowanie bio-psycho-społeczne, a także go zbadać. Wywiad lekarski obejmuje pytania o:

• dotychczasowy stan zdrowia (aktualne choroby, styl życia, choroby neurodegeneracyjne w rodzinie),
• rodzaj objawów, których doświadcza pacjent,
• okres wystąpienia objawów (np. pogorszenie pamięci od pół roku, drżenie mięśni od miesiąca),
• stopień nasilenia objawów i czynniki potęgujące objawy (np. drżenie nasila się pod wpływem zimna czy stresu),
• stan psycho-emocjonalny np. wykonanie badania ankietowego zawierającego Inwentarz Depresji Becka lub Geriatryczną Skalę Oceny Depresji,
• sferę socjalno-bytową (czy pacjent jest aktywny zawodowo, czy mieszka sam, czy może na kogoś liczyć w związku z chorobą).⁴

 Po zebraniu wywiadu, przeprowadzane jest badanie fizykalne oraz neurologiczne, w którym najczęściej stwierdza się charakterystyczne dla choroby Parkinsona:

• sztywność mięśniową (sztywność typu „koła zębatego”, „rury ołowianej”, objaw „poduszki powietrznej”),
• trudność z podejmowaniem aktywności ruchowej, spowolnienie ruchowe, niepewny chód, cicha i monotonna mowa, zaburzenia pisma (coraz mniejsze litery),
• postawa parkinsonowska (pochylenie sylwetki do przodu, „szuranie” stopami, potknięcia „o własne palce”, częste upadki),
• drżenia spoczynkowe, które mogą obejmować głowę, szyję, ręce, kończyny dolne (drżenie nasila się w spoczynku, ustępuje podczas wykonywania czynności; ruchy palcami przypominają „kręcenie pigułek” lub „liczenie pieniędzy”).^4,5

Badania laboratoryjne w diagnostyce choroby Parkinsona

Dodatkowe badania laboratoryjne są przydatne w diagnostyce różnicowej choroby Parkinsona, a zatem pozwolą na wykluczenie chorób, które mogą powodować drżenie, osłabienie funkcji poznawczych czy zmęczenie. Zaleca się wykonać takie badania jak:

• pełna morfologia krwi,
• poziom elektrolitów (sód, potas, magnez, wapń),
• poziom glukozy,
• TSH,
• próby wątrobowe,
• mocznik, kreatynina,
• poziom witaminy B12 i żelaza,
• badanie ogólne moczu.⁵

Wolne mitochondria w płynie mózgowo-rdzeniowym a neurodegeneracyjne choroby

Płyn mózgowo-rdzeniowy krążący w ośrodkowym układzie nerwowym odgrywa ważną rolę w transporcie składników odżywczych i cząsteczek sygnałowych. Ponadto pełni ochronę hydromechaniczną tkanki nerwowej oraz eliminuje zbędne produkty przemiany materii z OUN.

Od kiedy wykryto pozakomórkowe mitochondria w płynie mózgowo rdzeniowym, zaczęto jeszcze bardziej zastanawiać się nad ich związkiem z chorobami neurodegeneracyjnymi. Wolne mitochondria (ang. cell-free-circulating mitochondrial DNA, ccf-mtDNA) występują zarówno u osób zdrowych, jak i w poszczególnych stanach neurologicznych np. urazy czaszkowo-mózgowe, czy choroby neurozwyrodnieniowe. Wzrost lub obniżenie ich poziomu wynika z nieprawidłowości, przez co niezbędne okazuje się ustalenie „normy” mtDNA w płynie mózgowo-rdzeniowym, która będzie charakterystyczna dla zdrowych osób.⁶

Prawidłowa aktywność mitochondriów w ośrodkowym układzie nerwowym warunkuje neuroplastyczność, różnicowanie neuronalne i wytwarzanie neuroprzekaźników (w tym dopaminy). Uważa się, że sprawne funkcjonowanie mitochondriów może chronić przed chorobami zwyrodnieniowymi OUN, np. choroba Parkinsona czy Alzheimera.⁶

Mitochondria występujące pozakomórkowo mogą prowokować do powstawania zmian patologicznych, ale też wykazują działanie cytoprotekcyjne. Przybierają wtedy różnorakie postacie, jak: aktywne bądź nieaktywne mitochondria, mtDNA, fragmenty DNA czy też mitochondria w pęcherzykach transportowych.⁶

Wykazano, że zawartość mitochondriów w płynie mózgowo-rdzeniowym, zidentyfikowana w postaci mitochondrialnego kwasu dezoksyrybonukleinowego (mtDNA) i zdefiniowana jako krążące pozakomórkowe mitochondrialne DNA (ccf-mtDNA), zmienia się w odpowiedzi na różne stany chorobowe. Oznaczenie ilościowe ccf-mtDNA w osoczu lub surowicy metodą qPCR nie dostarcza jednak informacji na temat pochodzenia mitochondriów (czy są wewnątrzkomórkowe, zewnątrzkomórkowe lub pęcherzykowe).⁶

Obecność zewnątrzkomórkowych mitochondriów w płynie mózgowo-rdzeniowym jest zagadkowa, ponieważ ich dokładna rola jest nieznana. Uważa się jednak, że mogą służyć jako sygnał „alarmowy” lub „środek zaradczy” zmniejszający stres komórkowy, wykazując w ten sposób potencjał jako biomarker choroby. Ponadto wzbogacanie płynu mózgowo-rdzeniowego w mitochondria zewnątrzkomórkowe może stanowić potencjalną terapię w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, epizodów niedokrwiennych czy urazów.⁶

Warto zaznaczyć, że pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego jest badaniem inwazyjnym. Niezbędne jest wykonanie punkcji lędźwiowej przez lekarza, z zachowaniem zasad aseptyki i antyseptyki, by nie dopuścić do zakażenia ośrodkowego układu nerwowego.⁷

Badania obrazowe – kolejny krok w rozpoznaniu choroby Parkinsona

W diagnostyce różnicowej choroby Parkinsona zaleca się wykonanie badań neuroobrazowych, takich jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny głowy. Za pomocą tych badań można wykluczyć np. guzy mózgu czy wodogłowie.⁵

W międzynarodowych kryteriach rozpoznania choroby Parkinsona nie zaznaczono konieczności wykonywania badań obrazowych potwierdzających tą chorobę. Do wspomnianych badań zaliczamy pozytonową emisyjną tomografię (PET) oraz tomografię emisyjną pojedynczego fotonu (SPECT). Badania te obrazują metabolizm w układzie pozapiramidowym, a także perfuzję mózgową. Pomagają też określić stopień progresji choroby.⁸

Reklama

Mito-D3 Witamina D3 w kroplach Sprawdź

B-Komplex MSE Sprawdź

Melatonina MSE matrix Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

Witamina K2 (MK-7) MSE Sprawdź

Test z lewodopą przed rozpoczęciem leczenia choroby Parkinsona

Kluczowym dla rozpoznania jest wykonanie testu z lewodopą. Jest ona stosowana w leczeniu choroby Parkinsona już ponad 60 lat. Test z lewodopą polega na podaniu pacjentowi z podejrzeniem choroby tego leku. Pojawienie się poprawy np. w postaci zaniku drżeń spoczynkowych, przemawia za tym, że pacjent najprawdopodobniej ma chorobę Parkinsona. Jeśli test z lewodopą okazuje się ujemny, wówczas należy przeprowadzić dalszą diagnostykę różnicową. Ponadto trzeba wziąć pod uwagę, że chory może mieć jakąś postać atypowego parkinsonizmu, w którym reakcja na podanie lewodopy jest bardziej osłabiona. Z kolei około 25-30% pacjentów z zanikiem wieloukładowym wykazuje dobrą odpowiedź na test z lewodopą, ale we wczesnym okresie choroby.⁹

Czy chorobę Parkinsona można zdiagnozować we wczesnym stadium bezobjawowym?

W stadium przedklinicznym choroby Parkinsona, proces neurodegeneracyjny nie jest jeszcze zaawansowany, toteż subtelne objawy zwykle pozostają niezauważone. Istnieją jednak możliwości diagnostyczne dla stadium bezobjawowego. Jedną z opcji są badania genetyczne (przypadki rodzinne choroby Parkinsona) lub też badanie węchu. Osłabienie węchu dotyczy prawie wszystkich chorych – również w początkowym stadium. Warto wiedzieć, że hiposomia nie występuje w przypadku zaniku wieloukładowego i postępującego porażenia nadjądrowego¹⁰.

Badania psychologiczne i psychiatryczne 

W diagnostyce choroby Parkinsona wykonywane są różne testy i badania psychologiczne, a także konsultacje psychiatryczne. Przeprowadza się je w celu zidentyfikowania zaburzeń poznawczych czy nastroju. Mogą to być testy, wywiady ustrukturyzowane lub też skale oceny danego zaburzenia. Do przykładowych zaliczamy:

• Test Łączenia Punktów (ocena funkcji wykonawczych),
• Skala Addenbrooke’s Cognitive Examination (ACE) (badanie funkcji poznawczych),
• Skala Mini-Mental State Examination (ocena demencji),
• Skala Oceny Objawów Neuropsychiatrycznych w PD (SEND-PD, the Scale for Evaluation of Neuropsychiatric Disorders in Parkinson’s Disease),
• skale samoopisowe (np. Skala Depresji Becka (BDI, Beck Depression Inventory) oraz skale obserwacyjne (np. Skala Depresji Montgomery-Asberg (MADRS, Montgomery Asberg Depression Rating Scale),
• Skala Oceny Depresji i Lęku w Ośrodkach Ochrony Zdrowia (HADS, Hospital Anxiety and Depression Scale) i Geriatryczna Skala Oceny Depresji (GDS, Geriatric Depression Scale).⁴

Z jakimi chorobami należy różnicować objawy choroby Parkinsona?

Ważne jest również wykluczenie schorzeń, których objawy mogą być podobne do jednostki diagnozowanej. Podobnymi do choroby Parkinsona, zwykle we wczesnym stadium, są następujące choroby:

• neurologiczne: postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy, wodogłowie, guzy mózgu, drżenie samoistne, choroby naczyniowe mózgu, niedowłady połowicze, inne typy demencji,
• zatrucia np. tlenkiem węgla, ołowiem, litem, efekt uboczny leczenia neuroleptykami,
• zespół paraneuroplastyczny (w przebiegu nowotworów),
• depresja,
• reumatyzm.⁵

Diagnozę choroby Parkinsona wykluczają m.in. wielokrotne urazy głowy w przeszłości, przebyte zapalenie mózgu, podobne objawy chorobowe występujące u więcej niż jednej osoby w rodzinie, leczenie neuroleptykami w chwili zaobserwowania objawów chorobowych, udary mózgu ze skokowym pogłębianiem się objawów parkinsonowskich, długotrwały okres remisji objawów, jednostronne występowanie objawów przy dłuższym niż 3 lata czasie trwania choroby.⁵

Podsumowując, diagnostyka choroby Parkinsona to długotrwały proces. Wymaga przeprowadzenia całościowego wywiadu, holistycznego podejścia do problemów zdrowotnych pacjenta, wykonania wielu badań dodatkowych. Duże nadzieje pokłada się w biomarkerach diagnostycznych choroby Parkinsona, jakimi mogą w przyszłości okazać się wolne mitochondria.