Wyciąg z ostropestu plamistego – sylimaryna

Wątroba to narząd bogaty w mitochondria, który wyróżnia się największą aktywnością antyoksydacyjną, a który odpowiada w naszym organizmie między innymi za produkcję energii z tłuszczów, utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru we krwi oraz odtruwanie organizmu z trucizn i wszelkich szkodliwych produktów ubocznych przemiany materii.

Jako centrum odtruwania wątroba podlega szczególnie wysokiej ekspozycji na działanie związków cytotoksycznych i wymaga szczególnej ochrony, w tym również przed działaniem wolnych rodników tlenowych i azotowych. Niezwykle istotną rolę wątroby w naszym organizmie doceniali już nasi praprzodkowie, od wieków wspierając prawidłowe czynności tego narządu przy pomocy kuracji oczyszczających, okładów oraz różnych roślinnych środków leczniczych, a wśród nich wyciągu z ostropestu plamistego, który jest określany synonimicznie jako sylimaryna¹.

Ostropest plamisty

Ostropest plamisty (łac. Silybum marianum) należy do roślin z rodziny astrowatych i ze względu na dobroczynny wpływ, jaki wywiera przede wszystkim na wątrobę, bywa nazywany potocznie rośliną wątrobową (niem. Leberpflanze). Jeżeli weźmiemy pod uwagę, iż ostropest doskonale radzi sobie z ostrym słońcem, suszą oraz innymi niekorzystnymi warunkami pogodowymi², możemy dojść do wniosku, iż roślina ta wykazuje pewne cechy przypisywane zazwyczaj tak zwanym adaptogenom, takim jak ashwagandha czy różeniec górski.

Łacińska nazwa ostropestu wiąże się ze starą legendą, która twierdzi, iż białe plamy widoczne na liściach ostropestu pochodzą z mleka Maryi, Matki Jezusa. Ostropest był ceniony jako roślina lecznicza już w czasach antycznych i stosowano go na przykład przy zatruciach grzybami. Współcześnie znajduje zastosowanie w homeopatii (jako Carduus marianus) oraz fitoterapii.

Właściwości lecznicze posiada przede wszystkim wyciąg z owoców i nasion, który jest określany jako sylimaryna, a który zawiera kompleks dobroczynnych fitoskładników. Zawarte w sylimarynie substancje aktywne: sylibina, izosylibina, sylikrystyna oraz sylidianina chronią wątrobę przed szkodliwym działaniem rozkładanych przez ten narząd trucizn, stresem oksydacyjnym, a także pobudzają regenerację hepatocytów³.

Ponadto ekstrakt z ostropestu plamistego tradycyjnie uznawano za poprawiający trawienie, głównie ze względu na jego zdolność do pobudzania wydzielania soków trawiennych oraz żółci. Wyciągowi z tej rośliny przypisuje się też ochronne działanie na błony śluzowe, w tym śluzówkę układu trawiennego. Główny, bioaktywny komponent ekstraktu z ostropestu plamistego – sylibina wykazuje potwierdzone klinicznie właściwości antyoksydacyjne⁵.

Wyciąg z ostropestu – właściwości

Opublikowana 2002 roku przez WHO monografia dotycząca roślin leczniczych wymienia następujące obszary zastosowania wyciągu z ostropestu plamistego:  

• suplementacja poparta wynikami badań klinicznych: pomocnicza terapia przewlekłego lub ostrego zapalenia wątroby jak również marskości wątroby wywołanej przez alkohol, leki lub toksyny
• suplementacja opisywana przez kodeksy apteczne, poparta przez medycynę tradycyjną: dyspepsja oraz terapia kamicy dróg żółciowych
• suplementacja zalecana przez medycynę ludową, nie potwierdzona badaniami klinicznymi ani innymi doświadczeniami: leczenie braku miesiączki u kobiet, zaparcia, cukrzyca, katar sienny oraz żylaki kończyn dolnych i krwawienia wewnątrzmaciczne¹²

Wpływ wyciągu z ostropestu plamistego a mitochondria

Korzystny wpływ sylimaryny na mitochondria jest znany przynajmniej od końca lat 70. XX wieku, kiedy to w badaniu na komórkach wątroby szczurów zaobserwowano zdolność wyciągu z ostropestu plamistego do hamowania peroksydacji lipidów mitochondriów hepatocytów⁴. Opublikowane w 2019 roku badanie udowodniło pozytywny wpływ sylibiny na poziom wolnych rodników azotowych, które są powszechnie uznawane za czynnik sprzyjający rozwojowi przewlekłych schorzeń wątroby, a także chorób neurodegeneracyjnych⁵.

Zgodnie z wynikami innego badania in vitro, jakie w 2014 roku przeprowadzono na mitochondriach komórek serca kóz, u których przy pomocy askorbinianu miedzi wywołano podwyższony poziom peroksydacji lipidów oraz karbonylacji białek błony mitochondrialnej, czemu towarzyszyło zahamowanie aktywności enzymu GSH, dehydrogenazy pirogronianowej, a także enzymów cyklu Krebsa, inkubacja tych komórek z sylimaryną pozwalała na pozytywną modyfikację wszystkich wymienionych wyżej parametrów⁶.

Ponadto sylimaryna wykazuje też zdolność stabilizacji błon komórkowych⁷ i wspiera ich prawidłową płynność⁸. Jednocześnie substancje aktywne zawarte w ekstrakcie posiadają również zdolność neutralizacji wolnych rodników tlenowych (ROS) – właściwość, która stała się przedmiotem badań nie tylko nad hepatoprotekcyjnym działaniem tej substancji, lecz również nad możliwością jej pomocniczego zastosowania w chorobach układu sercowo-naczyniowego⁹.

Ekstrakt z ostropestu i sylimaryna – korzyści dla zdrowia

Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby

Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NAFLD) to pojęcie, które obejmuje całe spektrum schorzeń wątroby, począwszy od stanów zapalnych wątroby, które wynikają z nadmiaru nagromadzonego w niej tłuszczu, aż po zwłóknienie i marskość wątroby.

Przykładowo w ramach randomizowanego badania z grupą kontrolną, jakie w 2009 roku przeprowadzono wśród pacjentów z NAFLD, 24-tygodniowa suplementacja wyciągu z ostropestu plamistego pozwoliła na znaczące obniżenie poziomu enzymu transaminazy wątrobowej oraz poprawę parametrów biochemicznych oceniających stopień nasilenia choroby, przy czym zastosowana wielkość dawki sylimaryny wynosiła  280 mg/dzień¹⁰.

W ramach innego badania, którym objęto 70 pacjentów z NAFLD, uczestnikom doświadczenia, podawano codziennie przez 2 miesiące 420 mg sylimaryny, co pozwoliło na obniżenie bądź unormowanie poziomu transaminaz oraz istotną poprawę wyników badania ultrasonograficznego. Wśród badanych osób nie stwierdzono żadnych skutków ubocznych  (Butorova et al., 2010).

Kolejne badanie, tym razem z 2012 roku pozwoliło na obniżenie poziomu takich parametrów jak ALT, AST, poziom insuliny oraz indeksu HOMA dzięki podawaniu przez 8 tygodni pacjentom z NAFLD 140 mg sylimaryny na dobę¹¹.

Redukcja hepatotoksyczności leków lub trucizn

W badaniach in vitro na hepatocytach wątroby szczurów wyciąg z ostropestu zapobiegał uszkodzeniom tych komórek w wyniku toksycznego działania takich substancji jak paracetamol, etanol, amitrypilina, Halon-104 (tetrachlorometan), galaktozamina, notryptylina (antydepresant) oraz nadtlenków organicznych¹².

W ramach pewnego badania z 1999 roku, ochronna suplementacja sylimaryną nie powstrzymała wprawdzie wzrostu poziomu ALT w serum pod wpływem takryny – leku- inhibitora acetyloesterazy cholinowej, który był stosowany dawniej przy leczeniu choroby Alzheimera, natomiast pozwoliła na redukcję stopnia skutków ubocznych takryny w stosunku do układu trawiennego oraz cholinergicznego (Allain et al., 1999).

Z kolei meta-analiza, którą w 2008 roku przeprowadził zespół uczonych pod kierunkiem Reinharda Sallera pozwoliła na wysnucie wniosku, iż sylimaryna może redukować uszkodzenia wątroby wywołane skażeniem truciznami przemysłowymi oraz niektórymi lekami¹³. Ochronne działanie sylimaryny przed hepatotoksycznym działaniem paracetamolu (APAP) potwierdzają również nowsze badania, np. te z 2018 roku, w których protekcyjne właściwości wyciągu z ostropestu przypisano głównie jego zdolności przechwytywania ponadtlenku oraz nadtlenoazotynu²⁵.

Jedną z substancji, które wyróżniają się szkodliwym wpływem na komórki wątroby jest alkohol etylowy. Długotrwałe regularne spożywanie alkoholu prowadzi do stłuszczenia tkanki wątrobowej oraz wystąpienia tak zwanego alkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (AFLD), choroby, która dotyka wielu ludzi na całym świecie²⁶. Jak dowodzą liczne badania naukowe, na przykład te z 2012 roku²⁷ lub metaanaliza z roku 2003³⁷ wskazują, iż standaryzowany wyciąg z ostropestu plamistego może zapobiegać AFLD nie tylko dzięki swoim właściwościom antyoksydacyjnym, lecz również dzięki zwiększaniu aktywności innych enzymów antyrodnikowych takich jak katalaza, a także przyspieszaniu i optymalizacji metabolizmu samego etanolu.

Trójglicerydemia oraz hiperlipidemia

Badanie na szczurach, jakie przeprowadzono w 2016 roku wykazało, iż w zależności od wysokości dawki (300mg lub 600mg na dobę) sylimaryna pomagała obniżyć poziom cholesterolu LDL oraz trójglicerydów u tych osobników, u których oprócz diety bogatej w cholesterol zastosowano jednoczesną suplementację wyciągu z ostropestu plamistego. Po 60 dniach od rozpoczęcia badania u zwierząt, które otrzymywały suplement zaobserwowano również istotny wzrost poziomu cholesterolu HDL¹⁴.

Przytoczone wyniki zostały potwierdzone również badaniami na ludziach, w tym na przykład testem klinicznym, jaki przeprowadzono w 2018 roku na grupie diabetyków, u których suplementacja sylimaryną pozwoliła na redukcję takich parametrów jak: poziom trójglicerydów, poziom cholesterolu całkowitego oraz poziom cholesterolu LDL, czemu towarzyszyła jednocześnie poprawa glikemii pacjentów¹⁵.

Zwłóknienie wątroby oraz marskość wątroby

Przeprowadzone dotychczas badania naukowe oraz meta-analizy pozwoliły na stwierdzenie, iż suplementacja ekstraktu z ostropestu plamistego sprzyja stabilizacji błon komórkowych oraz stymuluje syntezę białek, przyspieszając tym samym proces regeneracji uszkodzonej tkanki wątrobowej, co sprawia, iż ostropest plamisty może być wzięty pod uwagę jako element skutecznej terapii zwłóknienia oraz marskości wątroby.

Oprócz tego autorzy opublikowanej w 2020 roku analizy dotychczasowych badań nad sylimaryną doszli do wniosku, iż pomocnicza suplementacja tej substancji była skorelowana ze znaczącą redukcją ilości zgonów wśród pacjentów z marskością wątroby, postulując wdrożenie sylimaryny do reżimu terapeutycznego „tak wcześnie, jak to tylko możliwe u pacjentów ze stłuszczeniowym zapaleniem wątroby oraz innymi poważnymi zaburzeniami pracy wątroby takimi jak ostra niewydolność wątroby tak, aby wykorzystać utrzymujący się jeszcze wysoki potencjał regeneracyjny tego narządu, dzięki czemu eliminacja stresu oksydacyjnego – przyczyny cytotoksyczności, może przynieść najlepsze rezultaty”¹⁷.

Inne, opublikowane w 2017 roku badanie wskazało natomiast, iż ekstrakt z ostropestu plamistego może powstrzymać włóknienie wątroby spowodowane uszkodzeniami tkanki wątrobowej przez monocyty Ly6C¹⁸. U pacjentów ze zwłóknieniem lub marskością wątroby obserwowano też osłabienie takich klinicznych objawów jak brak apetytu, mdłości, uczucie ucisku w nadbrzuszu.

Reklama

Silymarin-Intercell® Sprawdź

Hepar-Intercell Sprawdź

Dyspep – Intercell® Sprawdź

Omegan 750® Sprawdź

CurcuZym-Intercell ® Kurkumina Sprawdź

Niejednoznaczne wyniki badań w zakresie:

Suplementacja sylimaryny może wspierać laktację u kobiet karmiących

W 2010 roku pewna włoska firma zgłosiła się do Europejskiej Agencji EFSA z prośbą o zatwierdzenie sylimaryny jako środka, który wspiera laktację u kobiet po porodzie. Wnioskodawca oparł się przy tym o dwa badania na ludziach (jedno z nich zostało opublikowane) oraz trzy badania na zwierzętach. Po przeanalizowaniu otrzymanej dokumentacji EFSA odmówiła wydania odpowiedniego zatwierdzenia, tłumacząc je brakiem zaobserwowanej zależności przyczynowo-skutkowej pomiędzy wzrostem produkcji mleka u kobiet karmiących, a podawaniem im sylimaryny²³.

Jednocześnie przeprowadzone w 2014 roku badanie na szczurach wykazało, iż ekstrakt z ostropestu plamistego podwyższał poziom prolaktyny u badanych zwierząt i sprzyjał laktacji²⁴, z tego względu oraz z uwagi na fakt, iż ostropest był tradycyjnie zalecany matkom karmiącym w medycynie ludowej, wskazane są dalsze badania nad takim działaniem sylimaryny.

Sylimarol a wirusowe zapalenie wątroby

Dotychczasowe wyniki badań klinicznych nad skutecznością wyciągu z ostropestu przy wirusowym zapaleniu wątroby dowolnego typu pozostają niejednoznaczne.

Jak się wydaje, sylimarol nie wpływa na aktywność/obecność wirusa i nie pozwala na poprawę poziomu parametru ALT. (El-Kamary et al., 2009; Freedman et al., 2011; Fried et al., 2012; Reddy et al., 2012; Strickland et al., 2005; Tanamly et al., 2004). Natomiast autorzy wspomnianych badań podkreślali jednocześnie, iż osoby, które przyjmowały sylimarol odczuwały słabsze symptomy choroby i deklarowały poprawę samopoczucia, a sam preparat był dobrze tolerowany^20,21.

W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, iż próba potrójnej terapii wirusowego zapalenia wątroby typu C sylimarolem, kwasem alfa-liponowym oraz selenem, jaką eksperymentalnie przeprowadzono na 3 pacjentach zakwalifikowanych do przeszczepu wątroby w związku z przewlekłą infekcją HCV, pozwoliła uczestnikom badania na uniknięcie konieczności transplantacji, poprawę parametrów wątrobowych, a nawet powrót do pracy²².

Jak się wydaje, konieczne są dalsze badania w zakresie możliwości pomocniczego wykorzystania standaryzowanego wyciągu z ostropestu plamistego w ramach terapii wirusowego zapalenia wątroby.

Suplementacja wyciągu z ostropestu plamistego

Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) nie zawierdziła stosowania wyciągu z ostropestu plamisego jako leku na raka lub leku znajdującego zastosowanie medyczne przy innych schorzeniach. Natomiast jednocześnie FDA dopuściła sylimarinę do obrotu jako bezpieczny suplement diety²⁷.

Analizy przeprowadzone przez EMA nie stwierdziły przypadków przedawkowania sylimaryny²⁸.

Przypuszczalnie sylimaryna nie przenika do mleka matki w mierzalnych ilościach, jednak ilość danych na ten temat pozostaje zbyt ograniczona, aby jednoznacznie wykluczyć obecność tej substancji w mleku matek, które w okresie karmienia piersią przyjmują wyciąg z ostropestu plamistego³⁶.

W Europie ostropest plamisty nie został zakwalifikowany przez EFSA jako novel food²⁹, natomiast został uznany przez EMA (Europejską Agencję Leków) za tradycyjny ziołowy produkt medyczny (Traditional Herbal Medicinal Product) przynoszący ulgę w dyspepsji oraz dolegliwościach trawiennych związanych z wątrobą, jednak tylko w przypadku wcześniejszego wykluczenia przez lekarza poważnych schorzeń tego narządu.

W opublikowanym przez EMA raporcie na temat sylimaryny można przeczytać też, że podjęta decyzja uwzględnia „długą tradycję stosowania owoców Silybum marianum oraz ich udowodnione bezpieczeństwo. Produkty zakwalifikowane jako tradycyjne ziołowe produkty medyczne mogą być sprzedawane bez recepty oraz muszą być opracowane w taki sposób, aby mogły być używane bez nadzoru lekarza²⁸.

EMA nie określa oficjalnie, czy stosowanie sylimarolu u dzieci i młodzieży jest bezpieczne, ze względu na brak wystarczającej ilości danych na ten temat³⁰, natomiast istnieje wiele badań klinicznych, w których sylimarol był z powodzeniem stosowany u dzieci, nawet w wieku 4 lat bez jakichkolwiek skutków ubocznych^33,34,35.

Badania laboratoryjne wątroby

Wskazanie do suplementacji sylimaryny może stanowić podwyższenie wartości parametrów wątrobowych, przede wszystkim GGT, ALT oraz fetuina A i wyniki badania USG, przy jednoczesnym wykluczeniu poważnych zaburzeń funkcjonowania wątroby przez lekarza.

Dawkowanie wyciągu z ostropestu plamistego

W kompendium roślin leczniczych opublikowanym przez WHO zaleca się przyjmowanie 200-400 mg sylimaryny w przeliczeniu na sylibinę, w formie wystandaryzowanego wyciągu z ostropestu plamistego¹².

W celu określenia indywidualnej wysokości dziennej dawki standaryzowanego wyciągu z ostropestu oraz długości jego stosowania kieruj się szczegółowymi wskazaniami, jakie znajdziesz na opakowaniu preparatu, albo też skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Skutki uboczne i przeciwskazania

Według oficjalnej opinii EMA, zgodnie z bazą danych EudraVigilance jak do tej pory nie stwierdzono żadnych poważnych skutków ubocznych bądź przypadków zgonu spowodowanego przyjmowaniem ekstraktu z ostropestu plamistego^28,30.

W opublikowanym przez siebie raporcie EMA stwierdza ponadto, iż zebrane dotychczas informacje potwierdzają wysoki poziom bezpieczeństwa oraz tolerancji preparatów ziołowych na bazie ostropestu plamistego, podkreślając, iż częstość występowania skutków ubocznych jego przyjmowania jest niska i generalnie posiada łagodny charakter. Wśród zaobserwowanych negatywnych konsekwencji przyjmowania ostropestu plamistego należy wymienić przede wszystkim łagodne działanie przeczyszczające, lekkie mdłości, wzdęcia. Bardzo rzadko skórne reakcje alergiczne (swędzenie oraz wysypka), a ponadto bóle głowy³⁰.

Istotnym przeciwwskazaniem do suplementacji wyciągu z ostropestu plamistego jest alergia na rośliny z rodziny astrowatych¹².

Interakcje z lekami lub innymi substancjami

Teoretycznie sylimaryna może hamować działanie enzymu CYP3A4, co może wpływać na interakcję ekstraktu z przyjmowanymi lekami¹². Enzym CYP3A4 należy do rodziny cytochromu P450  i odpowiada za rozkład ponad 50% istniejących na świecie leków. Ponieważ sok grejpfrutowy jest silnym inhibitorem CYP3A4, jeżeli przyjmujesz leki, dla zapewnienia bezpieczeństwa, nie popijaj sylimaryny sokiem grejpfrutowym³¹.

Chociaż zdaniem uczonych suplementacja sylimaryny jest bezpieczna i w warunkach domowych nie powinna wywierać negatywnego wpływu na działanie przyjmowanych przez Ciebie leków, w razie wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, w szczególności dotyczy to pacjentów, którzy przyjmują antybiotyk erytromycyna³².

 Autor: Sylwia Grodzicka