Proces starzenia się społeczeństwa sprawia, że znaczenia nabiera znalezienie czynników, które mogą pozytywnie wpływać na zachowanie sprawności umysłowej. Aby nie były to poszukiwania nadaremne, ważne jest zrozumienie przyczyn chorób neurodegeneracyjnych. Szacuje się, że choroba Parkinsona dotyka od 0,5 do 1% osób powyżej 65. roku życia i od 1 do 3% seniorów w wieku 80 lat i starszych. W Polsce prawdopodobnie mierzy się z nią około kilkadziesiąt tysięcy osób. Jak objawia się ta neurodegeneracyjna choroba?

Choroby neurodegeneracyjne, takie jak Parkinson czy choroba Alzheimera, mogą mieć różne podłoże. Na ich wystąpienie mogą wpływać zarówno czynniki biologiczne i genetyczne oraz środowiskowe czy związane ze stylem życia. Zaobserwowano, że uszkodzeniu neuronów sprzyja wiele czynników, jak gromadzenie się utlenionych kwasów tłuszczowych, przeciążenie organizmu węglowodanami prostymi, niedobory mikroskładników i witamin (np. B12, B6 i kwas foliowy), kontakt z pestycydami, wpływ metali ciężkich, zatrucia chemiczne czy stosowanie niektórych leków oraz narkotyków. Zagrożeniem są również przebyte urazy głowy i odcinka szyjnego kręgosłupa, jak również choroby cywilizacyjne, udary mózgu i przewlekły ból.

Choroba Parkinsona – przyczyny

Choroba Parkinsona wynika z neurodegeneracji układu pozapiramidowego. Układ pozapiramidowy jest częścią autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialną za podejmowanie i koordynowanie ruchów automatycznych, nieuświadomionych (np. współruchy podczas chodu). Ponadto utrzymuje właściwe napięcie mięśniowe, istotne dla zachowania wyprostowanej postawy ciała. Układ pozapiramidowy składa się z następujących struktur anatomicznych: prążkowie, istota czarna, gałka blada, jądra wzgórza, niskowzgórzowe i konarowo-mostowe. 

Proces chorobowy w przypadku choroby Parkinsona obejmuje istotę czarną. Jest to część śródmózgowia, która warunkuje koordynację ruchów mimowolnych, czyli niezależnych od naszej woli. Swoją nazwę zawdzięcza ciemnemu, wręcz czarnemu zabarwieniu, co jest wynikiem nagromadzenia się w jednym miejscu neuronów dopaminergicznych zawierających substancje barwiące – neuromelaniny. 

Zmiany neurodegeneracyjne w przebiegu choroby Parkinsona obejmują układ dopaminergiczny (charakterystyczny niedobór dopaminy), glutaminergiczny, cholinergiczny (obserwowany jako wysoki poziom acetylocholiny i glutaminianu przy niskim poziomie dopaminy), a także noradrenergiczny.  Spadek poziomu dopaminy u osób z chorobą Parkinsona wynika zatem z zaniku komórek dopaminergicznych w istocie czarnej. 

W przypadku choroby Parkinsona, jednym z pierwszych, mierzalnych zjawisk biochemicznych jest utrata glutationu w mitochondriach śródmózgowia. Skutkiem tego jest ograniczenie syntezy ATP oraz powstawanie reaktywnych form tlenu (stres oksydacyjny). Zaburzenie pracy mitochondriów obserwowalne jest również jako spadek poziomu kinazy kreatynowej w mięśniach.

Czynniki, które mogą powodować zmiany w układzie pozapiramidowym nie zostały do końca poznane. Najprawdopodobniej swój udział mają tu infekcje i stan zapalny, wysoki poziom żelaza w istocie czarnej oraz stres oksydacyjny i nitrozacyjny, a także niedobory składników odżywczych i upośledzenie funkcjonowania mitochondriów komórkowych. Choroba Parkinsona ma również tło genetyczne. Opisano już 12 genów odpowiedzialnych za jej wystąpienie.

Wczesne objawy choroby Parkinsona

Choroba Parkinsona zwykle dotyczy populacji geriatrycznej, czyli osób po 60. roku życia. Nie oznacza to jednak, że nie zapadają na nią osoby młodsze. Coraz częściej objawy parkinsonizmu obserwuje się wśród 40-60 latków, a nawet wcześniej. Rozwinięcie się choroby Parkinsona nierzadko zapowiadają pewne niespecyficzne objawy. Mogą wystąpić kilka lat przed pełnoobjawową chorobą Parkinsona. Stanowią więc sygnał ostrzegawczy, a zaliczamy do nich:

• osłabienie węchu (trudności z rozpoznawaniem zapachu, nieodczuwanie zapachu, związane z tym zaburzenia smaku),
• obniżenie nastroju (w tym pełnoobjawowa depresja),
• zaparcia (przewlekłe, ciężkie; spowodowane osłabieniem perystaltyki jelit),
• zaburzenia snu (nadmierna aktywność ruchowa w nocy, krzyki nocne, urazy).

Wczesne objawy ruchowe wpisujące się w obraz kliniczny choroby Parkinsona również nie są jednoznaczne, przez co obserwujemy trudności diagnostyczne. Bywa i tak, że pacjent przez dłuższy czas odbywa „odyseję diagnostyczną” przez gabinety wielu lekarzy, zanim choroba zostanie rozpoznana. Występujące objawy składane są na karb starości np. niepewny chód czy zmniejszanie wielkości liter podczas pisania, przez co opóźnia się nie tylko diagnostyka, ale i leczenie. 

Objawy rozwiniętej choroby Parkinsona

Rozwój choroby Parkinsona charakteryzuje się wystąpieniem triady objawów. Obejmują one:

• spowolnienie ruchowe, zwane bradykinezją,
• sztywność mięśniową,
• drżenie spoczynkowe.

Nasilenie objawów Parkinsona jest indywidualnie zmienne. Nie ma jednego wzorca w postępie choroby, ale najczęściej jej początek jest łagodny. Może pojawić się wcześniej wspomniana mikrografia, a także trudności w poruszaniu się i utrzymaniu równowagi. Osoba chora częściej się potyka, co grozi upadkami. Towarzyszące poczucie starzenia się i drżenie rąk, stopniowo utrudnia samoobsługę i wykonywanie czynności codziennych jak np. zapinanie guzików. Zaobserwować też można przygnębienie, smutek oraz zmiany w zachowaniu i osobowości. Dają o sobie znać również zaburzenia autonomiczne, np. wzmożony łojotok twarzy tzw. naoliwiona twarz. Początkowo objawy te nie powinny całkowicie zdominować funkcjonowania człowieka.

Co to jest bradykinezja?

W miarę upływu czasu coraz bardziej widoczne stają się właściwe objawy choroby Parkinsona. Bradykinezja to nie tylko spowolnienie wykonywania ruchów (drobne kroki, szuranie stopami, brak współruchów kończyn), ale też spadek zdolności manualnych (zapinanie guzików, wiązanie sznurówek, czesanie się). Na tym etapie może również wystąpić akineza, czyli trudność w zapoczątkowaniu dowolnego ruchu np. wstawanie czy chodzenie.

Co to jest sztywność mięśniowa?

Sztywność mięśniowa w chorobie Parkinsona wynika ze wzmożonego napięcia mięśni. U osoby chorej, podczas zginania i prostowania kończyny górnej wyczuwalny jest opór tak sztywny, jak „rura ołowiana”. Badający, podczas tych samych ruchów może też wyczuć przeskakiwanie w stawie, przypominające ruchy koła zębatego. Sztywność może obejmować również całe ciało. Jest bolesna i wyczerpuje siły pacjenta.

Kiedy osoba z chorobą Parkinsona ma drżenia?

Drżenia w chorobie Parkinsona występują w tych momentach, w których pacjent nie podejmuje aktywności, dlatego też określane są mianem drżeń spoczynkowych. Początkowo obejmują jedną stronę i np. palce ręki. Obserwuje się wtedy charakterystyczny ruch palcami, jakby osoba chora bawiła się pigułką i ją kręciła lub liczyła papierowe pieniądze jedną ręką. Drżenie może nasilać niższa temperatura, natomiast łagodnieje podczas wykonywania zamierzonej czynności. Zanikają, gdy pacjent śpi. Warto wspomnieć, że drżenia obejmują nie tylko ręce, ale i kończyny dolne oraz głowę. Mogą ustąpić w późniejszej fazie choroby.

Jak porusza się osoba z chorobą Parkinsona?

Z uwagi na zwyrodnienia układu pozapiramidowego, który jest odpowiedzialny m.in. za utrzymanie prawidłowej postawy ciała, osoba z chorobą Parkinsona przybiera charakterystyczną sylwetkę. Układa swoje ciało w przodopochyleniu, z opuszczeniem głowy. Kończyny górne są podkurczone przy tułowiu, a dolne lekko ugięte w kolanach. Podczas chodu nie obserwuje się fizjologicznych współruchów kończyn dolnych z górnymi. Sam sposób poruszania chorego jest spowolniony i niepewny. Niekiedy pacjent doświadcza pobudzenia i przyspieszenia chodu, co skutkuje problemami z równowagą i upadkami. Z kolei zaskoczenie przez niespodziewaną przeszkodę czy nagły hałas, prowadzi do tzw. przymrożenia wykonywanej aktualnie czynności (ang. freezing). Pacjent wtedy nagle nieruchomieje i nie potrafi kontynuować przerwanej czynności.

Czy możliwe jest rozpoznanie choroby po piśmie? 

Do objawów ruchowych choroby Parkinsona zaliczamy również zmiany pisma. Oprócz mikrografii, z pisma pacjenta możemy także wyczytać że chory ma drżenia, ponieważ kształt liter jest wówczas niedbały, poszarpany. W zaawansowanym stadium choroby, pismo staje się już nieczytelne. Podobnie dzieje się z mową. Z biegiem czasu staje się ona mniej wyraźna, monotonna, cicha, traci barwę.

Reklama

B-Kompleks Intercell® Sprawdź

Neuro-Intercell® Sprawdź

Glutathion MSE Sprawdź

Witamina B12 MSE MAX Sprawdź

Jak wygląda „twarz Parkinsona”?

Spowolnienie i zubożenie ruchów obejmują także funkcje autonomiczne. Obserwowane są one w zmianie mimiki twarzy, m.in. zmniejszona częstotliwość mrugania powiekami i połykania śliny (co skutkuje wyciekiem śliny z jamy ustnej, czy dławieniem). W późniejszym etapie, twarz osoby chorej staje się bez wyrazu, niczym twarz pokerzysty. Dodatkowo z powodu zaburzeń autonomicznych staje się coraz bardziej naoliwiona (łojotok).

Co to jest niedociśnienie ortostatyczne?

Jeden na pięciu pacjentów z chorobą Parkinsona będzie zmagał się z niedociśnieniem ortostatycznym. Wynika ono z zaburzeń mechanizmów regulujących ciśnienie krwi podczas zmian pozycji. Może wystąpić w różnych sytuacjach, np. rehabilitacja ruchowa, spożywanie posiłku, nagła zmiana temperatury otoczenia chorego. Ortostatyczne spadki ciśnienia objawiają się osłabieniem, zawrotami głowy czy omdleniami podczas wspomnianych wcześniej czynności. Zwykle obserwuje się je podczas nagłego wstawania z łóżka po odpoczynku sennym (zbyt szybka zmiana pozycji z leżącej na stojącą).

 Inne objawy towarzyszące chorobie Parkinsona

Chorobę Parkinsona cechuje progresja, czyli pogłębianie się objawów i dołączanie kolejnych. Z naturalnego przebiegu choroby wynikają m.in. ciężkie zaparcia z powodu osłabienia motoryki przewodu pokarmowego. Obserwuje się także zaburzenia ze strony układu moczowego, jak np. parcie naglące, częstomocz, zwiększenie częstotliwości oddawania moczu (nykturia), a nawet nietrzymanie moczu.

Choroba Parkinsona jest przewlekłą chorobą, która stopniowo odbiera sprawność i samodzielność. Z tego też powodu, jak również z powodu postępującego uszkodzenia neuronów i zaburzeń neuroprzekaźnictwa, nierzadko dochodzi do spadku jakości życia oraz do wystąpienia depresji. Objawami, które powinny zwrócić szczególną uwagę są: przygnębienie, płaczliwość, smutek, rozdrażnienie, nadmierna senność, bezsenność, zaburzenia rytmu okołodobowego, izolowanie się, poczucie nieprzydatności, beznadziejności czy myśli o samobójstwie.  Osoby chore często czują się osamotnione i trudno pogodzić im się z tym, że stają się bardziej zależne od rodziny czy bliskich.

Z uwagi na złożoność problemu zdrowotnego, jakim jest choroba Parkinsona, jej rozpoznanie nastręcza często wiele trudności. Widać to również w statystyce dotyczącej choroby: od pierwszych objawów do postawienia diagnozy mijają średnio 1-2 lata. Choroba Parkinsona nie zatrzymuje się także po rozpoczęciu terapii. Leczenie w pewnym momencie okazuje się coraz mniej skuteczne, co wymaga stałej opieki i kontroli objawów występujących u pacjenta.