Co powoduje bezsenność u dziecka? Objawy i leczenie

Dziecko mające problemy ze snem potrafi sprawiać rodzicom spore kłopoty. Często jednak jest to bezsenność wtórna, związana z nieprawidłową higieną snu czy brakiem dyscypliny, którą można skutecznie leczyć domowymi sposobami. Skąd się bierze bezsenność u dzieci? Jak ją rozpoznawać i leczyć?

Czym są zaburzenia snu u dzieci?

Bezsenność u dzieci, podobnie jak i u dorosłych, jest definiowana jako trudności z zasypianiem lub utrzymaniem ciągłości snu, zbyt wczesne budzenie się lub tzw. „sen nieregenerujący” (odczuwanie zmęczenia po prawidłowym przespaniu nocy)¹. Problemy ze snem u niemowląt i najmłodszych dzieci mogą dodatkowo przejawiać się jako opór przed kładzeniem się do łóżka lub problemy z zasypianiem bez udziału opiekunów². Opisywane w ten sposób zaburzenia snu dotyczą ogromnej części populacji pediatrycznej, w zależności od metodologii prowadzonych badań szacuje się, że mogą występować nawet u 19-67% polskich dzieci^2,3. Należy jednak pamiętać, że problemy ze snem od czasu do czasu mogą się przytrafić każdemu i nie zawsze musi to wymagać interwencji lekarskiej czy wdrażania leczenia. Podejrzenie bezsenności u dziecka powinno się pojawić w momencie, kiedy doświadcza ono zaburzeń snu występujących co najmniej 3 razy w tygodniu, widocznie pogarszających funkcjonowanie w ciągu dnia i niezwiązanych wyłącznie z brakiem odpowiednich warunków do spania lub nieadekwatnym czasem przeznaczonym na sen^1,2.

Możliwe przyczyny bezsenności u dziecka

Problemy ze snem w młodym wieku mogą mieć rozmaite przyczyny. Najczęściej mają one podłoże pierwotne – behawioralne lub towarzyszą współistniejącym chorobom somatycznym lub psychicznym^1,3. Ich przyczyna może więc leżeć zarówno w nieprawidłowej higienie snu i braku dyscypliny, jak i dolegliwościach bólowych, lęku separacyjnym czy problemach neurologicznych – bezsenność towarzyszy nawet 50-80% dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu⁴. W przypadku bezsenności w populacji pediatrycznej wyróżnia się także dodatkową kategorię, kiedy to rodzice mają nierealistyczne oczekiwania co do długości snu dziecka lub w przypadku dzieci śpiących krótko, które dobrze funkcjonują w ciągu dnia. Należy pamiętać, że optymalny czas snu zmienia się wraz z wiekiem – w okresie noworodkowym wynosi on 16–19 godzin, w 2. roku życia 13 godzin, u przedszkolaków – 10 godzin, natomiast w wieku szkolnym – 9 godzin na dobę¹.

Przyczyny bezsenności u niemowląt

U niemowląt i najmłodszych dzieci bezsenność często ma podłoże somatyczne i jest związana z dolegliwościami powszechnymi w tym okresie rozwoju. Problemy ze snem u niemowlaka czy rocznego dziecka często są wynikiem złego samopoczucia – bólem spowodowanym kolką, wyrzynającymi się ząbkami, atopowym zapaleniem skóry czy refluksem. Jeśli dziecko jest w pełni zdrowe zaburzenia snu mogą być też objawem znudzenia lub paradoksalnie przemęczenia, prowadzącego do nadmiernej drażliwości czy płaczliwości utrudniającej zaśnięcie.

Przyczyny bezsenności u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym

Nieco inaczej wygląda kwestia problemów ze snem u nieco starszych dzieci. Okres dorastania i nauki w przedszkolu, a następnie szkole jest czasem licznych zmian i nowych przeżyć – nauki samodzielności, punktualności, często „przeprowadzki” do własnego pokoju, a przy tym także pojawieniem się stresujących obowiązków związanych z edukacją. Zaburzenia snu są więc znacznie częściej związane z brakiem dyscypliny (zbyt późne kładzenie się spać), nieprzestrzeganiem prawidłowej higieny snu czy dolegliwościami związanymi z nadmiernym stresem. U nastolatków dodatkową przyczyną bezsenności może być też sięganie po kofeinę i inne używki (alkohol, papierosy, substancje odurzające).

Czym objawia się bezsenność u dzieci?

Jak już wspomniano, w przypadku zaburzeń snu znaczenie ma nie tylko jego ilość i jakość. Problemy ze snem mogą się przekładać na codzienne funkcjonowanie. Bezsenność u dzieci może się objawiać między innymi:

• ziemistą cerą, podkrążonymi oczami,
• przemęczeniem, uczuciem stałego zmęczenia,
• brakiem energii, sennością w ciągu dnia,
• wahaniami nastroju, drażliwością,
• zaburzeniami koncentracji, uwagi i pamięci ^1,2.

Konsekwencje bezsenności u dziecka

Długofalowo, zaburzenia snu mogą wiązać się także z upośledzeniem funkcjonowania społecznego, rodzinnego i szkolnego. Jakość i długość snu wpływają bowiem w dużej mierze na rozwój emocjonalny i intelektualny u dzieci, a ich pogorszenie może się negatywnie odbijać zarówno na wynikach w nauce, relacjach społecznych i rodzinnych, jak i zdrowiu fizycznym i psychicznym ^1,2.

Powikłania psychiczne i społeczne bezsenności u dziecka

Bezsenność jest problemem zgłaszanym przez ponad połowę dzieci cierpiących na depresję (73%) i zmagających się z zaburzeniami lękowymi (66%) i może być traktowana zarówno jako ich przyczyna, jak i konsekwencja. Niewystarczająca ilość snu może wpływać na regulację emocji i przepracowywanie negatywnych przeżyć w trakcie śnienia, jednocześnie negatywne emocje utrudniają zasypianie i zaburzają sen, prowadząc do powstania „błędnego koła”. Niska jakość snu lub jego niedobór oraz towarzyszące im objawy mogą także sprzyjać problemom w nauce i relacjach z rówieśnikami – zaburzenia koncentracji, problemy z pamięcią, brak energii do wspólnych aktywności i niestabilność nastroju mogą przekładać się na spadek samooceny oraz znacząco utrudniać tworzenie więzi społecznych. Problemy ze snem w młodym wieku rzutują także na relacje rodzinne, negatywnie wpływając na nastrój, poziom senności i stresu rodziców ².

Reklama

Etas® Sprawdź

Melatonina MSE matrix Sprawdź

Adrenal-Intercell® Sprawdź

BactoFlor ® dla dzieci Sprawdź

Powikłania somatyczne bezsenności u dziecka

Często pomijanymi konsekwencjami problemów ze snem w młodym wieku (a także u dorosłych) są powikłania związane z pogorszeniem funkcjonowania organizmu. Liczne badania wskazują na związek pomiędzy bezsennością a obniżoną aktywnością fizyczną, jednak niedobór snu wiąże się także z zaburzeniami w regulacji hormonalnej, jak i pracy układu odpornościowego czy sercowo-naczyniowego. Zaburzenia snu mogą więc prowadzić z czasem do zwiększonego ryzyka rozwoju otyłości, cukrzycy, nadciśnienia, zespołu metabolicznego i innych chorób cywilizacyjnych ².  

Jak zapobiec bezsenności u dzieci?

Liczne konsekwencje zdrowotne problemów ze snem w młodym wieku sprawiają, że bezsenność może znacząco odbić się na przyszłości dziecka. W myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć” istotne jest, aby od najmłodszych lat uczyć dziecko zasad higieny snu i kształtować dobre nawyki. Szczególnie, że jak już wspomniano, bezsenność u dzieci mają zazwyczaj właśnie podłoże behawioralne. Czym jest higiena snu i jakie zasady powinni stosować rodzice małych dzieci?

• regularność snu (kładzenie się spać i wstawanie o stałych porach) oraz stałe rytuały przed snem (np. relaksacyjna kąpiel, wyciszające zabawy, czytanie/opowiadanie bajek),
• sprzyjające warunki (odpowiednio zaciemniona i wyciszona sypialnia),
• przyzwyczajanie niemowlęcia do zasypiania we własnym łóżku, bez obecności rodzica,
• aktywność fizyczna w ciągu dnia, ale nie w ciągu 3 godzin przed zaśnięciem,
• ograniczanie korzystania z urządzeń emitujących niebieskie światło (telewizor, smartfon, laptop, tablet, komputer),
• unikanie napojów zawierających kofeinę,
• zdrowe śniadanie bogate w tryptofan i witaminę B₆ ^1,3.

Nie wolno jednak zapominać, że zaburzenia snu mogą mieć także podłoże inne niż behawioralne. Konieczna jest więc uważna obserwacja dziecka i odpowiednie reagowanie na jego problemy – łagodzenie dolegliwości bólowych przed snem oraz wsparcie w problemach emocjonalnych i lękowych.

Jak pomóc dziecku z bezsennością?

W przypadku stwierdzenia u dziecka bezsenności lub innych zaburzeń snu pierwszym krokiem powinno być określenie możliwej przyczyny problemu. Zazwyczaj będzie miała ona podłoże behawioralne, pozwalające na poprawę jakości i długości snu poprzez wprowadzenie drobnych zmian w stylu życia. Warto też pamiętać, że niezależnie od genezy zaburzeń snu, metody niefarmakologiczne zawsze stanowią pierwszą linię leczenia, a i po wdrożeniu leków powinny być kontynuowane jako terapia wspomagająca ^1,3,4.

Niefarmakologiczne metody walki z bezsennością u dziecka

Zauważając problemy ze snem u swojej pociechy należy zacząć od wdrożenia przedstawionych wcześniej zasad prawidłowej higieny snu. Jeśli nie przynosi to efektu, w szczególności w przypadku najmłodszych dzieci, warto sięgnąć po dodatkowe interwencje behawioralne. Zalecane przez lekarzy i naukowców metody to między innymi:

• Wygaszanie – świadome ignorowanie zachowania dziecka po położeniu go do łóżka; reagowanie na płacz czy inne próby zwrócenia uwagi utrwalają złe nawyki i odkładanie pory snu.
• Nocna „przepustka” – (np. żeton, karta) pozwalająca dziecku na jednorazowe wykorzystanie w nocy w zamian za przytulenie, podanie szklanki wody czy krótkie wyjście z łóżka.
• Wyciszanie przed snem – wyjmowanie dziecka z łóżeczka i wyciszanie poprzez spokojną zabawę, przytulanie przez określony czas (np. 30 min), połączone ze stopniowym przesuwaniem pory snu na wcześniejszą.
• Pozytywne wzmocnienie – nagradzanie dziecka po bezproblemowo przespanej nocy ^3,4.

Leki bez recepty na zaburzenia snu u dziecka

Stosowanie leków wspomagających zasypianie u dzieci, szczególnie najmłodszych (niemowląt, przedszkolaków) powinno być konsultowane z lekarzem i prowadzone z zachowaniem odpowiedniej uwagi. Spośród preparatów dostępnych do recepty, dostępnych także w kategorii leku, za najbezpieczniejszy uważana jest melatonina ^3,4. Jest to naturalny hormon produkowany przez szyszynkę, odpowiedzialny za regulację rytmu dobowego. Melatonina jest wydzielana w godzinach nocnych promując zasypianie, jednak może być rozkładana pod wpływem niebieskiego światła (np. podczas korzystania z telefonu/tabletu przed zaśnięciem). Zaburzenia w jej produkcji mogą być więc częstą przyczyną problemów ze snem u nastolatków. Terapia z wykorzystaniem melatoniny zakłada podawanie jej na 30-60 min przed zaśnięciem w dawce 1-3 mg/noc (u starszych dzieci i dorosłych stopniowo zwiększana nawet do 5-10 mg). Nie jest to lek działający doraźnie, aby uzyskać efekt należy więc ją stosować regularnie przez dłuższy czas ⁴.