Dieta FODMAP to jedna z najpopularniejszych diet stosowanych przy zespole jelita drażliwego i innych schorzeniach, w których zalecane jest ograniczenie cukrów prostych i produktów wysoko fermentujących. Nazwa pochodzi od angielskich określeń krótkołańcuchowych węglowodanów, które ulegają w jelitach fermentacji na drodze rozkładu przez bakterie jelitowe. O tym, jakie są zasady diety i zalecenia oraz kiedy ją stosować, przeczytamy poniżej.

Czym są FODMAP?

• Fermentable (czyli podlegające fermentacji),
• Oligosascharides (wielocukry/oligosacharydy: fruktany i galaktooligosacharydy),
• Disascharides (dwucukry: laktoza),
• Monosascharides (cukry proste),
• And (oraz),
• Polyols (alkohole cukrowe: sorbitol, mannitol, ksylitol, maltitol). 

Jakie rodzaje węglowodanów zaliczamy do  FODMAP?

• Oligosacharydy = fruktany + galaktany
• fruktany = fruktooligosacharydy + inulina
• galaktany = agar + karagen
• Disacharydy (dwucukry) = laktoza
• Monosacharydy (jednocukry) = w tym przypadku: fruktoza
• Polioliole = sorbitol + mannitol + ksylitol + maltitol + inozytol

Fruktany oraz inulina — co to takiego?

Fruktany to związki pochodzenia roślinnego, zbudowane z cząsteczek fruktozy oraz cząsteczki glukozy. Są więc polisacharydami. Wyróżniamy fruktany typu inuliny lub typu lewanu. Najczęstszym składnikiem pokarmowym wywołującym u pacjentów objawy jelitowe są fruktany typu inuliny. Dzieje się tak, ponieważ układ pokarmowy człowieka nie jest w stanie rozłożyć fruktanów do podstawowych cząsteczek. Tylko nieznaczna ilość fruktanów ulega wchłanianiu w jelicie cienkim. Większość z nich przechodzi do jelita grubego, w którym dochodzi do fermentacji fruktanów. U osób wrażliwych pojawiają się wówczas wzdęcia i biegunki.

Inulina jest najlepiej poznanym fruktanem pozyskiwanym zwłaszcza z korzenia cykorii lub słonecznika bulwiastego. Przewrotnie, to naturalny prebiotyk (składnik pokarmowy, który pobudza wzrost i aktywność pożytecznych bakterii jelitowych). Pomaga też kontrolować poziom glikemii i lipidów. Jednak spożywanie jej w nadmiernych ilościach może doprowadzić do wzmożonej fermentacji jelitowej, przebiegającej z nagromadzeniem się gazów jelitowych, bolesnymi wzdęciami oraz biegunkami.

Laktoza – cukier mleczny

Za rozkład laktozy odpowiada specjalny enzym laktaza. U osób, które produkują zbyt małą ilość tego enzymu, laktoza nie ulega rozłożeniu. W niestrawionej postaci przedostaje się do jelita grubego, gdzie ulega rozłożeniu przez bakterie jelitowe. W przypadku nietolerancji laktozy najczęściej nie mamy jednak do czynienia ze stuprocentowym zanikiem tego enzymu. Oznacza to, że każdy pacjent posiada niewielką, indywidualną ilość laktazy i może bez problemu strawić niewielkie ilości cukru mlecznego. Dzięki temu całkowite wykreślenie laktozy z diety nie jest w długim okresie konieczne, aczkolwiek bardzo zalecane w fazie I oraz fazie II kuracji rewitalizującej jelita. Najwięcej laktozy zawiera nugat i mleko skondensowane oraz czekolada pełnomleczna i serek wiejski. Najmniej – masło, ser feta, risotta, mozzarella, camembert i ser brie (poniżej 1g w 100g produktu). 

Bakterie probiotyczne zawarte w kefirze lub jogurcie wykorzystują cukier mleczny jako źródło energii. Dlatego zawartość laktozy w mlecznych produktach fermentowanych, jest z natury mniejsza niż w produktach niefermentowanych (serek wiejski czy mleko). 

Fruktoza – cukier owocowy

Wyjaśnienie nietolerancji fruktozy u osób cierpiących z powodu zespołu jelita drażliwego itp. może wiązać się z transporterem glukozy GLUT-5. U osób zdrowych ulega ona absorpcji w jelicie cienkim, skąd dzięki transporterowi GLUT-5 oraz GLUT-2 przedostaje się bezpośrednio do krwiobiegu.  U pacjentów, którzy cierpią z powodu patologicznego ograniczenia ilości transportera GLUT-5, czysta fruktoza ulega bardzo słabemu wchłonięciu do krwi. Przedostaje się do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji oraz wywołuje objawy chorobowe. Z drugiej strony, gdy te same osoby spożywają cukier owocowy wraz z glukozą, wspomniane dolegliwości nie występują. GLUT-5 to transporter glukozy produkowany przez komórki nabłonka jelita cienkiego. Oznacza to, iż uszkodzenie nabłonka jelitowego stanowi bezpośrednią przyczynę spadku produkcji tego typu transportera glukozy. Jednocześnie GLUT-2 wydzielany jest przez komórki jelita, nerek oraz wątroby. Zatem uszkodzenie nabłonka jelitowego nie wpływa w tak silnym stopniu na ilość GLUT-2, co na ilość transportera GLUT-5.

Poliole – „słodzidła”

Znajdziesz je nie tylko w dodawanym do gum do żucia, czy w niektórych owocach: sorbitolu, mannitolu, cukrze brzozowym (ksylitolu) i zagęstniku E1200 (polidekstrozie). Obecna jest również w: ziemniakach, kukurydzy cukrowej, grzybach, jabłkach, morelach, jeżynach, nektarynkach, brzoskwiniach, śliwkach, gruszkach, arbuzie, selerze naciowym, batatach, awokado i płatkach kokosowych. Poliole mogą mieć działanie przeczyszczające nawet u zdrowych osób. Ten rodzaj cukrów trawiony jest dopiero w końcowych odcinkach jelita grubego.

Główne założenia diety FODMAP

Podejście FODMAP polega na zidentyfikowaniu produktów spożywczych, które mogą nasilać dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Na tej podstawie dokonuje się modyfikacji żywieniowych, które mają na celu poprawę ogólnego samopoczucia pacjentów. Wyróżnia się następujące etapy wprowadzania diety:

1. Ograniczenie FODMAP w codziennym menu. Etap trwa około 2 miesięcy. Polega na eliminacji FODMAP z codziennego żywienia i zastąpieniu ich produktami o niskiej zawartości FODMAP.
2. Ponowne wdrożenie produktów FODMAP. Etap trwa do około 4 miesięcy, a jego celem jest stopniowe włączanie produktów bogatych w FODMAP do diety.
3. Personalizacja diety, czyli stworzenie indywidualnego sposobu żywienia, który będzie stosowany przez dłuższy czas.

Pamiętaj, aby dietę FODMAP stosować ze wsparciem doświadczonego dietetyka.

Reklama

Methyl B12 – Intercell® Sprawdź

Chrom trójwartościowy MSE Sprawdź

BactoFlor ® Sprawdź

Co jeść a czego unikać w diecie FODMAP?

Co powodują FODMAP? 

Cukry z rodzaju FODMAP nie ulegają rozłożeniu ani wchłonięciu. Przedostają się do jelita grubego, co u osób cierpiących z powodu zaburzeń flory jelitowej i zaburzenia czynności fizjologicznych jelit, prowadzi do różnych objawów, m.in.:

1. Zwiększenia osmotycznej aktywności jelita cienkiego (spontanicznego przepływu wody przez ten odcinek jelita), co zwiększa ilość wody w jelicie, rozciągając je, wywołując bulgotanie i przelewanie, a nawet biegunki.
2. Gdy cukry FODMAP przedostają się do jelita grubego, ulegają rozłożeniu przez bakterie – w przypadku dysbiozy – bakterie gnilne, czemu towarzyszy nasilona produkcja gazów: metanu, dwutlenku węgla i innych. U pacjentów powoduje to wzdęcia, ból okolic jamy brzusznej oraz zaparcia.

Rysunek 1: Wpływ węglowodanów krótkołańcuchowych na funkcjonowanie jelita cienkiego oraz grubego

Wielu pacjentów z zespołem jelita drażliwego/zespołem nieszczelnego jelita i dysbiozą jelitową, odczuwa wyraźną ulgę po wyeliminowaniu z diety wspomnianych cukrów krótkołańcuchowych (FODMAP). 

Wskazania do stosowania diety FODMAP — zespół jelita drażliwego i inne schorzenia

Dieta w nurcie obniżonej podaży produktów FODMAP jest wdrażana w przypadku chorób układu pokarmowego, w celu poprawy funkcjonowania i samopoczucia pacjentów. Do chorób, w których warto spróbować żywienia Low FODMAP, zaliczamy:

• zespół jelita wrażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS) – schorzenie, które charakteryzuje się naprzemiennym i przewlekłym występowaniem biegunek, zaparć, bólu brzucha, wzdęć, nieregularnych wypróżnień. Dzięki wdrożeniu diety FODMAP możliwe jest zmniejszenie nasilenia tych objawów.
• choroby zapalne jelit i przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna o wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W tym przypadku zastosowanie diety FODMAP może przyczynić się do zmniejszenia stanu zapalnego jelit i ich podrażnienia.
• zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (ang. small intestinal bacterial overgrowth, SIBO), to choroba, której istotą są zaburzenia mikrobioty jelitowej, czego objawami są: wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, uczucie pełności, stany niedoborowe i utrata masy ciała. Zastosowanie diety pomaga zmniejszyć ilość nieprawidłowo namnażających się bakterii, co z kolei daje szanse na przywrócenie równowagi flory jelitowej.
• nietolerancja pokarmowa – dotycząca węglowodanów fermentujących jak np. laktoza, fruktoza, fruktany, mannitol, sorbitol oraz galaktooligosacharydy. Dieta FODMAP eliminuje te cukry z codziennego menu, co może osłabić objawy nietolerancji pokarmowej, takie jak, biegunki, wzdęcia, bóle brzucha czy przelewania, odbijania, wymioty.