Primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić)
Hipokrates
Ksenobiotyki, w tym również wiele spośród środków farmakologicznych, jakie znajdują powszechne zastosowanie w medycynie klasycznej, prowadzi do zaburzenia funkcjonowania mitochondriów, a w szczególności mitochondrialnej produkcji energii. Konsekwencją tego zjawiska jest wtórna mitochondriopatia, liczne dysfunkcje metaboliczne oraz pojawienie się kolejnych schorzeń, w tym wieloukładowych.
W ten oto sposób bezradny pacjent popada w błędne koło farmakoterapii: lekarze przepisują mu coraz to nowe leki, które mają przeciwdziałać odczuwanym przez niego skutkom ubocznym terapii produktem wyjściowym: rano białe tabletki, w południe czerwone, przeciw niepożądanemu działaniu tych białych, a wieczorem żółte – żeby zaradzić problemom, które wywołały tamte czerwone… W rezultacie prowadzona w duchu medycyny klasycznej farmakoterapia pojedynczego zaburzenia wywołuje w organizmie prawdziwą lawinę dysfunkcji metabolicznych oraz uszkodzeń na poziomie mitochondrialnym i komórkowym. W ramach dzisiejszego artykułu dokonamy przeglądu leków, które zagrażają zdrowiu mitochondriów, a których długotrwałe stosowanie niesie ze sobą ryzyko wystąpienia lub pogłębienia istniejącej już mitochondriopatii.
Uszkodzenia na poziomie mitochondrialnym mogą wynikać generalnie z:
1. Blokowania mitochondrialnego łańcucha oddechowego lub wybranych jego kompleksów (I-V)
2. Hamowania transportu elektronów w obrębie łańcucha oddechowego – zaburzenia związane z cytochromem C
i koenzymem Q10 jako transporterami jonów
3. Zwiększania poziomu wolnych rodników (tlenowych, azotowych), które uszkadzają mitochondria
4. Uszkodzenia mtDNA i/lub blokowanie mitochondrialnej syntezy białek
5. Rozprzęganie mitochondrialnej fosforylacji oksydacyjnej – hamowanie pracy mt-ATPazy (syntazy ATP).
W opublikowanym latem 2017 roku w renomowanym magazynie „Nature“ artykule, członkowie stowarzyszenia Mitochondrial Medicine Society postulują kodeks postępowania z pacjentami, którzy cierpią z powodu mitochondriopatii (pierwotnej lub wtórnej). Podstawowym i najważniejszym celem strategii, którą opracowali autorzy publikacji, jest profilaktyka dalszych uszkodzeń mitochondriów, ponieważ w nieuchronny sposób prowadzą one do pogorszenia stanu pacjenta. Wśród zaprezentowanych postulatów, takich jak unikanie postu, nawracających infekcji, wysokiej gorączki, uszkodzeń ciała czy operacji, znalazło się również możliwe unikanie lub ograniczanie przyjmowania leków wykazujących działanie mitotoksyczne [3].
Poniżej znajdziesz zestawienie najczęściej stosowanych leków, które prowadzą do uszkodzeń mitochondriów oraz nasilają występujące dotychczas objawy mitochondriopatii [1], [2], [6], [7], [8]:
Nazwa leku | Zastosowanie | Mechanizm uszkodzeń | Skutki uboczne spowodowane wtórnymi uszkodzeniami mt |
Amiodaron | Lek antyarytmiczny | Hamuje I oraz III kompleks łańcucha oddechowego, blokuje beta-oksydację, zaburza czynności tarczycowej trójjodotyroniny | Uszkodzenia układu oddechowego, stłuszczenie komórek, zatrzymanie pracy wątroby |
Antybiotyki: | Infekcje bakteryjne | Redukcja syntezy białek mt | Utrata słuchu, zatrzymanie pracy nerek, uszkodzenia nerek, miopatia |
Leki przeciwnowotworowe | Mutacje w obrębie mtDNA | Kardiomiopatia | |
Haloperidol, risperidon, klozapina | Leki przeciwpsychotyczne, stosowane np. przy schizofrenii | Hamuje kompleks łańcucha oddechowego I, nasila stres oksydacyjny, hamuje fosforylację oksydacyjną | Objawy pozapiramidowe, |
Aspiryna | Lek nasercowy przeziębienie lek przeciwbólowy | Rozprzęga fosforylację oksydacyjną oraz beta oksydację | Objawy przypominające zespół Reya |
Beta-blokery, np.: metoprolol, propranolol | Lek nasercowy, nadciśnienie tętnicze | Hamuje kompleks łańcucha oddechowego I | Uwaga: metoprolol przenika barierę krew-mózg (bezsenność, zaburzenia równowagi), uszkodzenia mięśni |
Ciprofibrat | Lek obniżający poziom lipidów we krwi | Hamuje kompleks łańcucha oddechowego I, słaby ligand receptorów PPAR | Miopatia, rabdomioliza, uszkodzenia nerek |
Kortykosteroidy | Lek przeciwzapalny | Zaburza utrzymywanie prawidłowego potencjału błon mt, zwiększa ilość ROS | Miopatia |
Fluoksetyna | Hamuje I oraz V kompleks łańcucha oddechowego, zaburza funkcje cytochromu c | Uszkodzenia układu trawiennego, zaburzenia produkcji energii | |
Karmabazepina | Lek przeciwpadaczkowy | Silne zwiększanie stresu oksydacyjnego, wyczerpywanie zasobów glutationu | Uszkodzenia wątroby |
Kaptopril, fosinopril, lizynopryl, perindopryl, ramipryl, trandolapry i inne inhibitory konwertazy angiotensyny (inhibitory ACE) | Lek nasercowy, obniżający nadciśnienie tętnicze | Zwiększenie stresu oksydacyjnego | Choroby neurodegeneracyjne, w tym szczególne choroba Alzheimera |
Isofluran / halotan/ entfluran | Środek znieczulający i usypiający | Hamuje kompleks łańcucha oddechowego I | Uszkodzenia wątroby, neurotoksyczność, negatywny wpływ na mięsień sercowy |
Linezolid | Antybiotykotrapia bakterii wielolekoopornych | Hamuje syntezę białek mt | Polineuropatia, kwasica mleczanowa |
Środki znieczulające miejscowo: bupiwakaina, lidokaina | Zabiegi wymagające znieczulenia miejscowego, | Hamuje V kompleks łańcucha oddechowego, zwiększa ilość ROS, hamuje fosforylację oksydacyjną | Miopatia |
Metformina | Cukrzyca | Hamuje I kompleks łańcucha oddechowego | |
Nikotyna | Hamuje cały łańcuch oddechowy | Poważnie zaburza produkcję energii | |
Leki NSAR: | Lek przeciwzapalny, przeciwbólowy | Hamuje fosforylację oksydacyjną oraz beta- oksydację | Uszkodzenia wątroby, zaburza produkcję energii |
Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy: | Zakażenie wirusem HIV, pełnoobjawowe AIDS | Deplecja mtDNA, co zaburza wszystkie funkcje mt | Encefalomiopatia mt, anemia, polineuropatia, zapalenie trzustki, kwasica mleczanowa |
Paracetamol (zwł. przy przedawkowaniu) | Lek przeciwbólowy | Blokuje I kompleks łańcucha oddechowego | Uszkodzenia wątroby |
Fenytoina | Lek przeciwarytmiczny i antyepileptyczny | Hamuje mt ATPazę | Uszkodzenia wątroby, anemia megaloblastyczna (z niedoboru B12 i/lub kwasu foliowego), zaburzenia metabolizmu kolagenu |
Pioglitazon | Lek przeciwcukrzycowy | Hamuje I kompleks łańcucha oddechowego, słaby ligand PPAR | Wzrost aktywności dehydrogenazy mleczanowej LDH à kwasica mleczanowa, uszkodzenia nerek, prowadzi do otyłości |
Pantoprazol, Omeprazol | Hamuje mitochondrialny transporter karnitynowy (antyport karnityna-acylkarnityna) | Arytmia, blokada metabolizmu tłuszczów, hipoglikemia | |
Sertralina | Hamuje I oraz V kompleks łańcucha oddechowego, hamuje fosforylację oksydacyjną | Uszkodzenia wątroby | |
Symwastatyna (oraz inne leki z grupy statyn) | Hiperholesterolemia, choroby serca | Hamuje I kompleks łańcucha oddechowego, wywołuje spadek poziomu koenzymu Q10, słaby ligand receptorów PPAR | Miopatia, rabdomioliza |
Lek antyepileptyczny | Hamuje fosforylację oksydacyjną, hamuje beta-oksydację | Uszkodzenia wątroby, hiperamonemia, hipoglikemia, stłuszczenie komórek, encefalopatia | |
Amitryptylina, Klomipramina | Leki psychotropowe | Hamuje kompleks łańcucha oddechowego | Objawy pozapiramidowe, blokada enzymów klasy P450, uszkodzenia pamięci |
mt = mitochondria
Uwagi praktyczne:
- Skuteczne przeciwdziałanie poważnym, negatywnym skutkom ubocznym farmakoterapii ww. lekami jest niestety możliwe jedynie w nielicznych przypadkach
- Generalnie, stosowanie któregokolwiek z wymienionych wyżej leków, dobrze byłoby połączyć z suplementacją bezcennego z punktu widzenia ochrony oraz funkcjonowania mitochondriów koenzymu Q10. Terapii statynami powinien bezdyskusyjnie towarzyszyć ścisły reżim terapeutyczny, najlepiej przy zastosowaniu zredukowanej, naturalnie występującej w komórkach postaci koenzymu Q10 czyli ubichinolu, zgodnie ze strategią, którą proponuje w swoich licznych publikacjach naukowych doktor Bodo Kukliński, tj. tak aby utrzymywać we krwi średnie stężenie rzędu 2,5 mg/l [5]
- W przypadku konieczności zastosowania leków znieczulających, o ile to tylko możliwe, należy unikać ich katabolizmu. Możemy to osiągnąć poprzez ograniczanie okresu przedoperacyjnego postu oraz dożylne podawanie pacjentom glukozy przed dłuższym zabiegiem lub operacją, chyba, że chory musi przestrzegać diety ketogenicznej [2]
- Farmakoterapii środkami, których przyjmowanie wiąże się ze wzrostem ryzyka kwasicy mleczanowej, powinien towarzyszyć ścisły monitoring pH krwi oraz tkanek, dieta bogata w produkty zasadotwórcze (przede wszystkim warzywa, zielone zioła i niektóre owoce) a także suplementacja elektrolitów: magnezu, potasu i cynku, preferowanie w postaci cytrynianów [4]. Wspomniane środki ostrożności pomogą zapobiec demineralizacji kości jak również metabolicznym konsekwencjom spadku pH ustroju
- Przyjmowaniu leków, które zwiększają stres oksydacyjny w organizmie, powinno towarzyszyć wzmocnienie zapory antyoksydacyjnej i dodatkowa suplementacja takich „pogromców wolnych rodników“ jak witamina C, wszystkie izomery witaminy E, selen, tauryna czy wspomniany już koenzym Q10, chętnie z dodatkiem naturalnych antyoksydantów pochodzących z diety, takich jak likopen, kwercetyna czy resweratol
- Farmakoterapii zawsze powinna towarzyszyć indywidualnie dobrana terapia mitochondrialna, która pozwala na usunięcie prawdziwych przyczyn chorób wieloukładowych oraz zaburzeń metabolicznych. Dzięki uzupełnieniu podstawowych mikroskładników odżywczych, opanowaniu przewlekłego stresu oksydacyjnego oraz nitrozacyjnego w organizmie, przywróceniu prawidłowych czynności mitochondriów, odtruciu organizmu z toksyn, wsparciu funkcjonowania takich kluczowych narządów jak mózg, serce, tarczyca, wątroba oraz układ odpornościowy wielu pacjentów otrzymuje szansę na zmniejszenie dawek przyjmowanych leków a nawet ich odstawienie.
Pacjenci, którzy z pełnym zaufaniem pojawiają się w gabinetach lekarskich zbyt często nie mają pojęcia, co ich dalej czeka. Specjaliści wypisują im recepty na leki z deprymującymi opisami skutków ubocznych na dołączonych do opakowań ulotkach. Chorzy są przekonani, iż nie mają wyboru i muszą przyjmować zalecone im środki farmakologiczne, mimo że nie pozwalają one na usunięcie prawdziwych przyczyn ich dolegliwości.
Jak apeluje w swojej książce doktor Bodo Kukliński, lekarze medycyny klasycznej powinni znacznie częściej komunikować swoim pacjentom, że:
- „Pan/pani nie zachorował/a, dlatego że brakuje panu/pani leków, lecz w pana/pani organizmie wystąpiły pewne zaburzenia biochemiczne.”
- „Leki sprawią ewentualnie, że pana/pani objawy znikną, jednak nie wpłyną one raczej na prawdziwą przyczynę choroby.”
- „Przyjmowane przez pana/panią leki mają pewne skutki uboczne, co sprawi, że w późniejszym okresie niezbędne stanie się przyjmowanie kolejnych środków farmaceutycznych.”
- „W celu unormowania pana/pani stanu oraz usunięcia licznych schorzeń, tak zwanych schorzeń wielonarządowych, możemy spróbować również innego sposobu leczenia, który z dużym prawdopodobieństwem pomoże nam sprawić, że pan/pani będzie mógł/mogła zmniejszyć (a w najlepszym razie odstawić zupełnie) dawki przyjmowanych leków“ [5].
**
Medycyna mitochondrialna to szansa dla wszystkich pacjentów na odzyskanie dobrego stanu zdrowia bez ryzyka ponoszenia poważnych skutków ubocznych stosowanej terapii.
Dzieje się tak, ponieważ stosowane przez nią środki terapeutyczne pozostają w absolutnej zgodzie z zasadami biochemii, najnowszym stanem wiedzy medycznej oraz fizjologią organizmu człowieka.
Pamiętaj, w medycynie mitochondrialnej na pierwszym miejscu znajduje się zawsze pacjent!
Bibliografia:
- https://www.medsafe.govt.nz/Profs/PUArticles/June2017/MitochondrialDisordersMedicinestoAvoid.htm, Ministry of Health New Zealand
- https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/jimd.12196
- https://www.nature.com/articles/gim2017107
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3430948/
- Kuklinski, B., Mitochondria. Diagnostyka uszkodzeń mitochondrialnych i skuteczne metody terapii, wyd. Mito-Pharma
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27590225/
- https://scielo.conicyt.cl/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0717-95022013000300049&lng=en&nrm=iso
- https://www.jbc.org/content/early/2019/12/23/jbc.RA119.011244.full.pdf
Autor: Sylwia Grodzicka