Jod – funkcje, niedobór i nadmiar oraz dawkowanie

Jod jest minerałem śladowym, występującym naturalnie w algach, owocach morza i rybach. Jest również niezbędny do prawidłowej pracy naszych komórek zwłaszcza tarczycy. Wchodzi w skład hormonów, które następnie regulują aktywność metaboliczną komórek i uczestniczą w tworzeniu i funkcjonowaniu narządów, zwłaszcza mózgu. Niedobór jodu prowadzi do niewystarczającej produkcji hormonów, wpływając niekorzystnie na pracę tarczycy, mózgu, serca, wątroby czy nerek [1].   

Czym jest jod?

Jod to minerał występujący w naszym organizmie w hormonach tarczycy i dlatego jest niezbędny do jej prawidłowego funkcjonowania [2].

Tarczycy wykorzystuje jod do wytwarzania hormonów trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4), które pomagają kontrolować wzrost, naprawiać uszkodzone komórki i wspierają metabolizm [3].

W przewodzie pokarmowym wchłaniane jest prawie 90% jodu z pożywienia, natomiast  wychwyt jodu przez tarczycę wynosi około 25–30% spożytej ilości [4].

Niedobór jodu

Okazuje się, że spora część z nas jest narażona na niedobór jodu, który dotyka około dwóch milionów ludzi na świecie [5].

Do osób szczególnie narażonych na niedobór tego składnika należą: [6, 7, 8]:

• kobiety w ciąży,
• osoby na diecie wegańskiej,
• osoby nieużywające soli jodowanej,
• mieszkańcy krajów, których gleby są ubogie w jod (Europa, Azja Południowa i Południowo-Wschodnia, Nowa Zelandia).

Niedobór jodu może powodować objawy podobne do objawów niedoczynności tarczycy lub niskiego poziomu jej hormonów, takie jak: obrzęk szyi, problemy związane z ciążą, przyrost masy ciała i trudności w nauce.

Nadmiar jodu

Równie istotne jest, aby nie przedawkować jodu. Bezpieczna górna granica spożycia jodu u dorosłych wynosi 1100 mcg na dobę [10].

W badaniu przeprowadzonym w Chinach spożycie jodu przekraczające 250–499 μg / L doprowadziło do niedoczynności tarczycy [11].

Jest to przykład tzw. efektu Wolffa-Chaikoffa, gdy nadmiar jodu prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów przez tarczycę [11].

Również nadmierne spożycie jodu przez kobiety w ciąży może prowadzić do niedoczynności tarczycy u dzieci [12].

Pewien raport wykazał, że przedawkowanie jodu przez kobiety w ciąży doprowadziło do niedoczynności tarczycy u ich dzieci. Zaprzestanie suplementacji jodem poprawiło ten stan [13].

Ten sam przypadek niedoczynności odnotowano u dzieci, których matki spożywały dużo wodorostów w czasie ciąży [14].

Ponadto nadmierne spożycie jodu jest dobrze znanym czynnikiem ryzyka chorób autoimmunologicznych tarczycy [15].

Diety, które mogą powodować niedobór jodu

Przyswajanie jodu mogą utrudniać substancje występujące w żywności i wodzie: azotany, fluorki, wapń, magnez i żelazo, siarkocyjanki oraz glikozydy  zawierające grupy cyjanowe (występujące głównie w kapuście, kalafiorach i orzeszkach ziemnych), a także mąka sojowa [16].

Oprócz takich czynników, jak zawartość jodu w żywności i wodzie, niektóre diety mogą bezpośrednio powodować niedobór jodu. Na przykład w jednym z ostatnich badań stwierdzono, że wykluczenie soli (zalecane w przypadku nadciśnienia) może powodować niedobór jodu [17].

Wśród pacjentów z nadciśnieniem tętniczym na diecie bez soli 24% mężczyzn i 40% kobiet miało niskie stężenie jodu w moczu, dlatego w takich przypadkach ważne jest poszukiwanie alternatywnych produktów [17].

Izoflawony sojowe mogą przyczyniać się do wola u podatnych osobników. Spożywanie soi może jednak zaburzać czynność tarczycy tylko w przypadku niedoboru jodu lub innych czynników przyczyniających się [18].

Niemowlęta karmione wyłącznie mlekiem sojowym bez dodatku jodu są zagrożone niedoborem [18].

Warzywa krzyżowe, takie jak jarmuż, kapusta i brokuły, są potencjalnie goitrogennymi (wywołującymi wolę) pokarmami; mogą zmniejszać wychwyt jodu przez tarczycę [19].

Funkcje jodu

1. Praca  tarczycy

Jod jest niezbędny do tworzenia dwóch hormonów tarczycy: trijodotyroniny (T3 – trzy atomy jodu) i tyroksyną (T4 – cztery atomy jodu). Ta funkcja jodu czyni go jednym z najważniejszych składników dla zdrowia tarczycy [20].

Niski poziom hormonów tarczycy przyczynia się do jej niedoczynności, który można wspomagać, uzupełniając jego poziom [21].

Jednak należy zachować ostrożność, ponieważ nadmiar jodu może być również szkodliwy dla zdrowia tarczycy, dlatego zasadnicze znaczenie ma utrzymanie spożycia w zalecanym zakresie [22].

Reklama

Selen MSE Sprawdź

Witamina C MSE matrix Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

Omegan 750® Sprawdź

Fetusan plus Omega-3 Sprawdź

2. Rozwój niemowląt i dzieci

Niskie spożycie jodu podczas ciąży może mieć niekorzystny wpływ na ich rozwój fizyczny i poznawczy dziecka. Prowadzi do hamowania wzrostu i pewnych form niepełnosprawności intelektualnej jak kretynizm [23].

Obecnie główną metodą profilaktyki zaburzeń rozwoju intelektualnego i wola u dzieci jest wprowadzenie soli jodowanej do codziennej diety [23].

Kilka badań wykazało, że wprowadzenie suplementów jodowanych, głównie soli jodowanej w regionach Azji i Afryki poprawia kondycję fizyczną i psychiczną dzieci [23].

Badanie oceniające działaniu soli jodowanej i innych rodzajów suplementów jodu wśród dzieci w Afryce wykazało, że dzieci przyjmujące jod miały wyniki w porównaniu do dzieci z niskim poziomem jodu [24].

Podobne badanie przeprowadzone we wschodnich Chinach wykazało, że wprowadzenie soli jodowanej w tym regionie doprowadziło do zmniejszenia częstości występowania wola wśród dzieci [25].

Te same efekty zaobserwowano po wprowadzeniu suplementów jodu u dzieci w zachodnim Wybrzeżu Kości Słoniowej [26].

Na pracę tarczycy wpływa równie istotnie poziom selenu, dlatego ważne jest uwzględnienie jego poziomu podczas suplementacji jodu. Niedobór selenu powoduje, że dzieci słabiej reagują na suplementy jodu, dlatego ważne jest, aby wziąć pod uwagę również spożycie selenu [27].

3. Ciążą

Organizm kobiety w ciąży potrzebuje dużych ilości jodu do produkcji hormonów [28]. Ponadto dużą część jodu z organizmu matki czerpie rozwijający się organizm dziecka [28].

Dodatkowe ryzyko wystąpienia niedoboru jodu w ciąży obserwuje się u kobiet z nadwagą, co może wpływać zarówno na poziom tego minerału u kobiet, jak i u dziecka [29].

Umiarkowany niedobór jodu u kobiet w ciąży powoduje nieprawidłowości w rozwoju intelektualnym przyszłego dziecka [28].

Z kolei poważny niedobór jodu u ciężarnych może wpłynąć na nieprawidłowy rozwój mózgu dziecka i może prowadzić do kretynizmu [30].

Może również doprowadzić to do wzrostu masy ciała noworodków, zmniejszenia śmiertelności noworodków i poprawy rozwoju u małych dzieci [31].

Kobiety w ciąży potrzebują około 250 μg jodu dziennie, a kilka badań wykazało, że suplementacja we wczesnej ciąży jest niezbędna u matek z niedoczynnością tarczycy z niedoborem jodu [32, 33].

4. Metabolizm

Pewne badanie wykazało zależność pomiędzy otyłością a niedoborem jodu. Wskazuje, że osoby otyłe są bardziej narażone na niedobór jodu [34].

W badaniu wśród kobiet z nadwagą i niedoborem jodu, wprowadzenie 200 μg jodu do diety obniżyło stężenie cholesterolu we krwi [35].

U dzieci z łagodną postacią niedoboru jodu jego suplementacja obniżyła zarówno markery stanu zapalnego, jak i cholesterolu, co pomaga zapobiegać chorobom serca [36].

Źródła jodu

Największą zawartością jodu charakteryzuje się żywność pochodzenia morskiego: ryby i owoce morza oraz algi [37].

Szczególnie dużą zawartością jodu mają dorsze i halibuty. Inne ważne źródła jodu w diecie to sól jodowana, mleko i produkty mleczne oraz jaja [38, 39].

Zalecane spożycie i dawkowanie

Spożycie jodu wśród mieszkańców USA waha się od 138 do 268 μg/dobę [40].

Z kolei Polsce spożycie jodu wynosi 117 μg/dobę u kobiet oraz 176 μg/dobę u mężczyzn [41].

Obecnie zalecane spożycie jodu w USA i Kanadzie wynosi 150 μg u kobiet i mężczyzn oraz 220 μg u kobiet w ciąży i karmiących piersią [42].

Niedawny przegląd wskazuje również, że kobiety żyjące w populacji o średnim stężeniu jodu w moczu (UIC) równym lub większym niż 100 µg / l nie potrzebowały suplementacji jodu w ciąży [43].

Z drugiej strony, jeśli stężeniu jodu w moczu jest mniejsza niż 100 µg / l, kobiety w ciąży powinny przyjmować suplementy zawierające jod [43].

Podawanie jakiejkolwiek formy suplementacji noworodkom o niskiej zawartości jodu nie zostało uznane za skuteczne [44].

Co zaskakujące, niedobór jodu może występować nawet w krajach rozwiniętych. Na przykład Wielka Brytania znajduje się w pierwszej dziesiątce krajów z niedoborem jodu na świecie [45].

Zalecane dietetyczne spożycie jodu [46]

Wiek               Mężczyźni      Kobiety          Ciąża               Laktacja

do 6 msc         110 mcg          110 mcg

7–12 msc        130 mcg          130 mcg

1–3 lata           90 mcg            90 mcg

4–8 lat             90 mcg            90 mcg

9–13 lat           120 mcg          120 mcg

14–18 lat         150 mcg          150 mcg          220 mcg          290 mcg

19+ lat            150 mcg          150 mcg          220 mcg          290 mcg