Zarówno diagnostyka, jak i leczenie pacjentów z chorobą Alzheimera powinno być kompleksowe. Istotne jest nie tylko wdrożenie standardowego leczenia, ale także zmotywowanie pacjenta do podjęcia działań na rzecz poprawy nawyków zdrowotnych i stylu życia. Postępowanie kliniczne powinno spełniać kilka ważnych zadań. Osoby chore muszą otrzymać poradę diagnostyczną i prognostyczną, a także odpowiednie leki w zoptymalizowanym schemacie. Niezbędne jest opanowanie farmakologiczne współistniejących zaburzeń nastroju czy zachowania. 

Duże znaczenie przypisuje się także holistycznej opiece, by zapewnić bezpieczeństwo pacjentowi, który ma np. problemy z pamięcią, błędną oceną sytuacji czy poruszaniem. Oprócz farmakoterapii, istotne jest również zachęcanie pacjentów do udziału w działaniach społecznych, takich jak np. ośrodki dziennego pobytu oraz grupy wsparcia.

Z uwagi na udział dysfunkcji mitochondrialnych w rozwoju demencji, jednym z podejść terapeutycznych może być ochrona i wspieranie tych organelli. Indywidualnie dobrany rodzaj aktywności fizycznej oraz wdrożenie zbilansowanej diety opierającej się na produktach pochodzących z ekologicznych upraw mogą w tym pomóc. Korzystna może być także suplementacja koenzymu Q10, witamin z grupy B, E i C, kurkuminy, polifenoli, melatoniny czy kwasów tłuszczowych omega. Trwają badania nad określeniem optymalnej dawki oraz postaci określonych związków, które byłyby lepiej wchłaniane i przekraczały barierę krew-mózg.

Leczenie choroby Alzheimera

Do leczenia choroby Alzheimera zatwierdzono dwie grupy leków: inhibitory acetylocholinoesterazy (AChEI) oraz modulatory receptora glutaminowego (NMDA). Terapię z wykorzystaniem AChEI należy rozważyć u pacjentów z łagodną do umiarkowanej postacią choroby. W tej grupie dostępne są trzy leki: donepezil, rywastygmina i galantamina. W podwójnie ślepych badaniach kontrolowanych placebo wykazano, że wszystkie trzy są skuteczne – uzyskano pewne korzyści w zakresie poprawy pamięci i koncentracji, ale ich terapeutyczne skutki poznawcze i funkcjonalne wydają się skromne i czysto objawowe. Działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, zwykle obserwowane w fazie zwiększania dawki leczenia, występują w przypadku wszystkich trzech leków. Ponadto może wystąpić bradykardia oraz blok serca, szczególnie u pacjentów ze współistniejącymi zaburzeniami przewodzenia sercowego lub przyjmujących beta-adrenolityki. Jeśli jeden środek z tej grupy powoduje skutki uboczne, należy wypróbować inny AChEI.^1,2

Przykładowym lekiem modulującym receptory glutaminergiczne jest memantyna. Lek ten jest antagonistą receptora NMDA o niskim lub umiarkowanym powinowactwie, stosowanym jako dodatek do trwającej terapii AChEI. Lek ma korzystny wpływ na funkcje poznawcze, zaburzenia zachowania, codzienne czynności i funkcjonowanie ogólne. Memantyna jest dedykowana pacjentom z umiarkowanym i ciężkim stadium choroby. Skutki uboczne w postaci splątania i zawrotów głowy występują rzadko.¹

Pomoc w przypadku objawów behawioralnych

Pierwszą linią leczenia behawioralnych objawów choroby Alzheimera są techniki niefarmakologiczne. Niezbędne jest dostosowanie otoczenia do potrzeb pacjenta, tak by czuł się w nim komfortowo i bezpiecznie. Każde agresywne zachowanie pacjenta należy zawsze opanować pozytywnym i zrozumiałym językiem, aby uspokoić i odwrócić uwagę pacjenta od przeżyć wywołujących w nim zdenerwowanie i napięcie.¹

Depresja a leczenie choroby Alzheimera

Depresja często współwystępuje z chorobą Alzheimera. Aby umożliwić przeprowadzenie psychoterapii i poprawić komfort pacjenta, wdrażana jest terapia z wykorzystaniem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Są one wskazane ze względu na ich małą skłonność do wywoływania działania antycholinergicznego. SSRI mogą również łagodzić lęk, drażliwość lub inne niespecyficzne objawy depresyjne. Ponadto citalopram należący do tej grupy leków, bywa przydatny w przypadku pobudzenia psycho-ruchowego.¹

Pobudzenie psycho-ruchowe lub zachowania destrukcyjne mogą wymagać zastosowania neuroleptyku. W tym celu stosowane są nowsze „atypowe” leki przeciwpsychotyczne, takie jak kwetiapina, risperidon, czy olanzapina. Typowe i atypowe leki przeciwpsychotyczne należy stosować ostrożnie, z powodu ryzyka poważnych powikłań jak np. wyższa śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych czy epizodów niedokrwienia mózgu. Ponadto mogą powodować działania niepożądane o charakterze antycholinergicznym oraz zaburzenia ortostatyczne i metaboliczne. Tradycyjne neuroleptyki częściej powodują objawy pozapiramidowe, które mogą pogorszyć funkcje poznawcze. Zatem właściwe jest rozsądne stosowanie leków przeciwpsychotycznych i częsta ponowna ocena potrzeb terapeutycznych.¹

Niezbędne jest monitorowanie stanu pacjenta i przebiegu leczenia. Dostosowanie metod terapii do aktualnego stanu pacjenta jest jednym z celów terapeutycznych choroby Alzheimera.²

Badania nad opracowaniem terapii dla pacjentów z chorobą Alzheimera

Większość obecnie prowadzonych badań klinicznych koncentruje się na interwencjach, które bezpośrednio wpływają na kaskadę patogenetyczną choroby Alzheimera. W jednym z badań oceniano wpływ aktywnej immunizacji na przebieg choroby Alzheimera. Jednakże z uwagi na stwierdzenie zapalenia mózgu u części pacjentów – przerwano je. W korze mózgu zmarłych pacjentów zaobserwowano brak złogów amyloidu^3,4, co sugeruje, że można je usuwać. Obecnie, główne wysiłki skupiają się na biernej immunizacji (tj. wlewie przeciwciał), jak również na ingerencji w produkcję i polimeryzację β-amyloidu i białka tau¹.

Reklama

B-Kompleks Intercell® Sprawdź

Neuro-Intercell® Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

QuinoMit Q10 Forte MSE Sprawdź

Melatonina MSE matrix Sprawdź

Suplementacja w chorobie Alzheimera, czyli jak wspierać mitochondria

Dysfunkcje mitochondriów i upośledzony metabolizm energetyczny to dwa główne aspekty rozwoju choroby Alzheimera. Dlatego też mitochondria mogą stać się celem farmakologicznym w połączeniu z innymi lekami⁵. Można je wspierać na dwa sposoby. Po pierwsze metodami farmakologicznymi, oddziałując na nie bezpośrednio, a po drugie: poprzez działania mające na celu zmianę stylu życia, który pośrednio uderza w te organelle⁵.

Ponieważ w mózgu, płynie mózgowo-rdzeniowym i krwi pacjentów z chorobą Alzheimera ujawniono zwiększony stres oksydacyjny, rozpoczęto badania z wykorzystaniem przeciwutleniaczy. Celem takiego postępowania ma być przeciwdziałanie destabilizacji równowagi oksydacyjnej oraz spowolnienie progresji objawów choroby⁵. Do tej grupy suplementów zaliczamy witaminy: E i C oraz koenzym Q10. Właściwości przeciwutleniające posiadają również: melatonina, kwas α-liponowy, N-acetylocysteina i miłorząb dwuklapowy. Zostały one przebadane in vivo oraz in vitro. Wykazano działanie ochronne na akumulację peptydu Aβ i toksyczność mitochondrialną, a także na funkcje poznawcze⁶. Przykładowo, na poziomie mitochondriów, melatonina zapobiegała wytwarzaniu reaktywnych form tlenu, utleniania kardiolipiny, otwarcia mPTP. Ponadto przywracała równowagę Ca2+ i zmniejszała poziomy kaspaz-3 i -9⁵. 

Od niedawna zainteresowaniem cieszą się także inne antyoksydanty, jak tetrapeptydy Szeto-Schillera. Obejmują one klasę amfipatycznych tetrapeptydów, które są skuteczne w leczeniu szerokiego zakresu zaburzeń mitochondrialnych i uważa się, że działają na błony mitochondrialne, ponieważ są wzbogacone w anionową kardiolipinę fosfolipidową⁷. W jednym z mysich modeli choroby Alzheimera tetrapeptydy zmniejszały wytwarzanie peptydu Aβ, dysfunkcję mitochondriów oraz zwiększały biogenezę mitochondriów i aktywność synaptyczną⁸. Niedawno, w hodowlach komórek choroby Alzheimera przebadano kombinację tetrapeptydu i inhibitora podziału mitochondriów 1 (Mdivi1) z pozytywnym skutkiem, co sugeruje, że skojarzone leczenie przeciwutleniaczami ukierunkowanymi na mitochondria może mieć wyższą skuteczność⁹.

Kolejne dietetyczne substancje antyoksydacyjne godne uwagi to fenylopropanoidy. To naturalnie występujące w roślinach związki pełniące funkcje fizjologiczne niezbędne dla przetrwania roślin. Zaliczamy tu: stylbenoidy, flawonoidy, kurkuminoidy, estry fenolanów i lignany. Związki te wykazały działanie przeciwko nieprawidłowościom białek Aβ i tau, aktywacji odpowiedzi zapalnej, stresowi oksydacyjnemu, a także dysfunkcjom mitochondriów¹⁰. Resweratrol, kwercetyna, wogonina, 3-galusan epigallokatechiny i kurkumina zostały już przebadane i wykazały, że są zdolne m.in. promować biogenezę mitochondriów, utrudniając szlaki apoptozy poprzez hamowanie fragmentacji DNA, tworzenia reaktywnych form tlenu i aktywacji kaspazy-3¹¹. 

Kurkumina jest związkiem przeciwutleniającym o ogromnym potencjale w zapobieganiu i leczeniu choroby Alzheimera. Wykazano korzystne działanie na jej mysich modelach. Kurkumina zmniejszała stres oksydacyjny mózgu i stan zapalny w neuronach. Niestety nie zaobserwowano tego u pacjentów z chorobą Alzheimera, prawdopodobnie z powodu niskiej biodostępności. W celu ominięcia tego ograniczenia i poprawy farmakokinetyki kurkuminy wdrożono nowe strategie, takie jak nanotechnologia¹².

Trzeba jednak zaznaczyć, że wdrażanie zarówno przeciwutleniaczy, jak i fenylopropanoidów w leczeniu choroby Alzheimera trzeba traktować z ostrożnością, gdyż żadne z wymienionych związków jeszcze nie zostały uznane za metodę leczenia. Badania oparte na tej grupie cząsteczek zdecydowanie wymagają dopracowania.⁵

Dieta śródziemnomorska – profilaktyka czy leczenie Alzheimera?

Dietę śródziemnomorską powiązano ze zmniejszeniem częstości występowania choroby Alzheimera¹³, zatem może stanowić element profilaktyki zachorowania. Dieta śródziemnomorska polega na wdrożeniu dużej ilości warzyw, owoców i kwasów omega-3 (tłuste ryby), które są również zawarte w oliwie z oliwek. Zaobserwowano, że bogata w polifenole oliwa z pierwszego tłoczenia zmniejsza generowany przez mitochondria stres oksydacyjny i insulinooporność u szczurów karmionych dietą wysokotłuszczową¹⁴. Hydroksytyrosol – bioaktywny związek oliwy z oliwek, złagodził dysfunkcję mitochondriów w zwierzęcym modelu choroby Alzheimera⁵. Natomiast fruktoza wykazywała negatywny wpływ na mitochondria zlokalizowane w hipokampie dorosłych szczurów. Dieta ketonowo-estrowa w modelu mysim choroby Alzheimera miała pozytywny wpływ na funkcje mitochondriów. Sugerowano, że ketoza terapeutyczna zmniejsza nieprawidłowości mózgu związane z chorobą. Wszystkie te wyniki uzyskane na mysich modelach muszą zostać przełożone na modele ludzkie.⁵