Padaczka u dzieci — rodzaje, przyczyny, objawy

Problem padaczki występującej u dzieci i młodzieży jest znacznie bardziej złożony niż u osób dorosłych. Z jednej strony chodzi o częstość występowania napadów i związane z tym rokowania, z drugiej strony różnorodność nakładających się czynników patogennych na różnych etapach rozwoju dziecka tj. zaburzenia rozwoju psychomotorycznego czy mowy, powoduje ogromną różnorodność zaburzeń w rozwoju i funkcjonowaniu rozwijającego się młodego człowieka. Choroba ta może występować zarówno u dzieci, jak i dorosłych, jednak od tego, na jakim etapie życia pojawią się pierwsze epizody napadowe, jaka jest ich przyczyna i nasilenie, w dużej mierze zależą dalsze rokowania zdrowotne.

Padaczka u dzieci — najczęstsze przyczyny

Mózg składa się z komórek nerwowych, które komunikują się ze sobą poprzez aktywność elektryczną. Padaczka to jedno z najczęstszych schorzeń układu nerwowego. Jest to stan mózgu związany z nieprawidłowymi wyładowaniami elektrycznymi, których efektem są napady padaczkowe. Epilepsja jest chorobą, która może być spowodowana wieloma czynnikami. Gdy początek choroby ma miejsce w życiu dorosłym, katalog przyczyn jest znacznie mniejszy niż w sytuacji, gdy choroba rozpoczyna się w okresie dzieciństwa. U dzieci najczęściej mamy do czynienia z poważnymi zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego wynikającymi  między innymi z następujących przyczyn:

• silne niedotlenienie lub wylew w wyniku powikłań okołoporodowych,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• hipoglikemia,
• choroby o podłożu genetycznym,
• nieprawidłowa budowa mózgu np. anomalie rozwojowe kory mózgowej, heteropatia istoty szarej z szerokozakrętowością,
• guz mózgu jako skutek choroby nowotworowej,
• neuroinfekcje np. zakażenie wirusem cytomegalii w okresie płodowym,
• uraz,
• wielopłaszczyznowe zaburzenie równowagi biochemicznej organizmu dziecka.

W jaki sposób padaczka objawia się u dzieci? 

Głównym objawem epilepsji są napady padaczkowe. Rodzaj napadu zależy od tego, gdzie znajduje się ognisko padaczkowe i jak duża część mózgu jest nim objęta. Dwie główne kategorie napadów padaczkowych to napady ogniskowe (częściowe) i napady uogólnione. Temat ten został omówiony w we wcześniejszym artykule Padaczka – co ją wywołuje? Tutaj jednak chciałabym skupić się na opisie napadów występujących u dzieci. Gdy u danej osoby wystąpią przynajmniej dwa napady bez określonej przyczyny, należy podjąć działania zmierzająca do przeprowadzenia badań w kierunku padaczki.

1. Napady ogniskowe

Mają miejsce, gdy nieprawidłowa funkcja elektryczna mózgu występuje w jednym lub kilku obszarach jednej strony mózgu. Przed napadem ogniskowym dziecko może mieć aurę, która jest symptomem zbliżającego się napadu. Zjawisko aury jest bardziej powszechne w przypadku złożonego napadu ogniskowego i obejmuje uczucia, takie jak deja vu, niepokój lub euforia, a także nadmierne pobudzenie. Dziecko może również doświadczać zaburzeń w obrębie narządów wzroku, słuchu i węchu.  

Dwa rodzaje napadów ogniskowych to:

• Prosty napad ogniskowy – objawy zależą od tego, który obszar mózgu jest dotknięty chorobą. Jeśli nieprawidłowa funkcja elektryczna mózgu występuje w części odpowiedzialnej za widzenie (płat potyliczny), wzrok dziecka może być zmieniony. Częściej jednak rekcja organizmu dotyczy mięśni, a aktywność napadowa jest ograniczona do grupy mięśni. Na przykład może obejmować tylko palce lub większe mięśnie ramion i nóg. Dziecko może również pocić się, mieć nudności lub zrobić się blade. Ten rodzaj napadu nie powoduje utraty przytomności.
• Złożony napad ogniskowy – często występuje w obszarze mózgu, który kontroluje funkcje emocji i pamięci (płat skroniowy). Prawdopodobnie dziecko nie będzie świadome tego, co dzieje się wokół niego. Może wyglądać na rozbudzone, ale osoba będąca świadkiem takiego napadu zauważy nietypowe zachowania tj. mlaskanie, bieganie, krzyki, płacz lub śmiech. Ponadto dziecko może być zmęczone lub śpiące po zakończeniu napadu.

• Napad uogólniony

Obejmuje obie strony mózgu, dziecko traci przytomność i zazwyczaj jest zmęczone po napadzie. Wyodrębniono kilka rodzajów napadów uogólnionych:

• Napady nieświadomości (petit mal) – powodują krótkotrwale zmieniony stan świadomości. Dziecko najprawdopodobniej pozostanie w pozycji, w jakiej było, gdy rozpoczął się napad. Zatem, jeżeli stało to nadal będzie stać, jeżeli siedziało, to nadal będzie siedziało. Napad wygląda jakby dziecko „się zawiesiło” i może trwać od kilku do kilkunastu sekund, zazwyczaj nie dłużej niż 30 sekund. Charakterystyczny dla tego stanu jest brak reakcji na bodźce zewnętrze tj. mówienie do dziecka, dotyk. Zdarza się, że usta lub twarz dziecka drgają, a oczy szybko mrugają. Nie jest to jednak normą. Po zakończeniu napadu dziecko najprawdopodobniej nie będzie miało świadomości, że „coś” się wydarzyło. Zazwyczaj kontynuuje czynności, które wykonywało zanim nastąpił napad. Napady te mogą występować kilka, a nawet kilkanaście razy dziennie, a mimo to, z uwagi na swój subtelny obraz mogą być niezauważone przez najbliższych. Ten rodzaj napadów jest dość często mylony z problemami w nauce czy koncentracją. Napady nieświadomości prawie zawsze zaczynają się w wieku od 4 do 12 lat, jednak mogą również występować u młodszych dzieci.
• Napad atoniczny – podczas napadu dziecko nagle traci napięcie mięśniowe, może upaść lub niespodziewanie opuścić głowę. W wyniku takich napadów dochodzi do największej liczby obrażeń, dlatego rodzice często zabezpieczają dziecko, nakładając na głowę dziecka kask ochronny. Kask pozwala uniknąć urazów głowy podczas upadku lub uderzenia głową np. o blat stołu. Podczas napadu dziecko jest bezwładne i nie reaguje na bodźce zewnętrzne. Napady atoniczne dość często występują w seriach tzn., że powtarzają się w krótkich odstępach czasu po kilka lub kilkanaście razy. Ważnym aspektem tych napadów, na który koniecznie należy zwrócić uwagę, jest fakt, że bezwładnie opadająca główka jest dużym obciążeniem dla kręgów szyjnych. Warto rozważyć włączenie terapii osteopatycznej, by przeciwdziałać zmianom w obrębie tego odcinka kręgosłupa, które same w sobie mogą intensywnie wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego pacjenta.
• Uogólniony napad toniczno-kloniczny (grand mal) – klasyczna postać tego rodzaju napadu ma pięć odrębnych faz. Ciało, ręce i nogi dziecka zginają się (kurczą), rozciągają (prostują i drżą (trzęsą się). Następnie następuje skurcz i rozluźnienie mięśni (okres kloniczny) oraz okres ponapadowy. W okresie ponapadowym dziecko jest bardzo zmęczone, senne. Typowa jest bardzo silna, wręcz niekontrolowana potrzeba snu, który po takim napadzie może trwać nawet kilka godzin. Zadaniem opiekuna jest zapewnienie warunków odpowiednich do spokojnego odpoczynku i w ilości niezbędnej do regeneracji. Skutkiem takiego napadu mogą być również czasowe problemy ze wzrokiem lub mową, silny ból głowy, zmęczenie lub ból mięśni. Nie wszystkie z wymienionych faz występują u każdej osoby, która doświadcza napadu toniczno-klonicznego.
• Napad miokloniczny – powoduje szybkie ruchy lub nagłe szarpnięcie grupy mięśni. Napady te mają tendencję do występowania w seriach. Oznacza to, że mogą pojawiać się kilka razy dziennie lub przez kilka dni z rzędu.

Bodźce zmysłowe stanowią czynnik prowokujący napady u około 4–7% chorych na padaczkę. Są to tzw. padaczki odruchowe. Do najczęstszych wyzwalaczy należą bodźce wzrokowe i mamy wówczas do czynienia z padaczką fotogenną, czy padaczką podczas czytania. Równie często napady wywołują bodźce słuchowe  – padaczka muzykogenna, indukowana rozmową telefoniczną, z przestraszenia; smakowe lub węchowe – padaczka podczas jedzenia, związana ze szczoteczką do zębów, czy napady prowokowane gorącą kąpielą. Do innych istotnych objawów charakterystycznych dla dzieci, które mogą pojawić się zanim nastąpią pierwsze napad, należą:

• opóźnienie rozwoju psychofizycznego, zatrzymanie rozwoju a nawet regres,
• opóźnienie lub brak mowy,
• pobudzenie, agresja,
• problemy z koncentracją, a tym samym z nauką.

Jak często padaczka występuje u dzieci? 

Padaczka jest częstą chorobą układu nerwowego u dzieci. Szacuje się, że dotyka około 1% dzieci, a pierwsze napady najczęściej pojawiają się przed 5 rokiem życia. W pierwszym roku życia częstość występowania napadów padaczkowych ocenia się na 95,3/100 000, a zachorowalność na ciężką encefalopatię niemowlęcą, jaką jest zespół Westa – na 2-4/10 000 urodzeń.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów padaczki u dziecka? 

W razie wystąpienia napadu padaczkowego najważniejszą kwestią jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa. To jakie działania należy, podjąć zależy głównie od rodzaju napadu, który ma miejsce. Zawsze jednak priorytetem jest ochrona chorego przed urazem, napad toniczno-kloniczny wymaga natomiast ułożenia dziecka w tak zwanej pozycji bezpiecznej, na boku, aby w razie wymiotów lub wycieku śliny nie doszło do zachłyśnięcia. Należy również zapewnić dostęp świeżego powietrza.

W kontekście padaczki u dzieci warto mieć świadomość bardzo niebezpiecznego zjawiska określanego skrótem SUDEP (Sudden Unexpected Death in Epileptic Patinet), czyli niespodziewaną śmiercią osoby chorej na epilepsję. Każdego roku na świecie umiera 1 na 1000 osób chorujących na padaczkę z powodu SUDEP.

Wśród rodziców częstą pojawiają się wątpliwości co do konieczności nadzoru dziecka chorego na epilepsję podczas nocy. Na rynku dostępne są różnego rodzaju kamerki wyposażone w dodatkowe zabezpieczenia informujące alarmem o braku oddechu, czy zejściu z łóżka osoby na nim śpiącej. Prawda jednak jest taka, że tylko bezpośredni nadzór osoby dorosłej może zapobiec tragicznym skutkom napadu padaczkowego pojawiającego się w nocy. Bez wątpienia jedną z głównych cech padaczki jest jej nieprzewidywalność. Dotyczy zarówno czasu wystąpienia napadu, jak i jego siły czy rodzaju samego napadu. Część dzieci ma napady tylko w dzień, nie oznacza to jednak, że nie może on nagle wystąpić w nocy. Padaczka ma to do siebie, że może przybierać różną postać, a obraz napadu może zmieniać się w czasie trwania choroby. Jedynym sposobem zapobiegania SUDEP jest ścisły nadzór osoby chorej na epilepsję, zarówno w dzień, jak i w nocy.

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

L-karnityna MSE Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

RiboMit Sprawdź

Jak wygląda rozpoznanie padaczki u dzieci? 

Rozpoznanie padaczki jest rozpoznaniem przede wszystkim klinicznym, dlatego konieczne jest przeprowadzenie bardzo dokładnego wywiadu z rodzicami, świadkiem napadu, a jeżeli to możliwe również z dzieckiem. Rozpoznanie padaczki u dzieci nie zawsze jest proste, gdyż często nie potrafią one jasno wyrazić swoich odczuć, bądź opisać swoich dolegliwości. Istotne jest, by informacje przekazywane lekarzowi były rzetelne i jak najbardziej pełne. Podczas konsultacji lekarskich możemy spodziewać się następujących pytań:

• Czy podczas napadu nastąpiła utrata świadomości i ile czasu trwała?
• Czy zauważalna była zmiana ustawienia gałek ocznych tj. czy wzrok był skupiony w jednym punkcie lub przeciwnie rozproszony, czy nastąpiło odwrócenie gałek ocznych, boczny zwrot gałek ocznych, przejściowy oczopląs?
• Czy wystąpiły skurcze mięśniowe (klonie) i jakich części ciała dotyczyły?
• Czy miały miejsce skurcze toniczne i zatrzymanie oddechu?
• Czy bezpośrednio po napadzie chory zasnął i wystąpiło splatanie ponapadowe?

Bardzo dobrym rozwiązaniem jest nagranie napadu, chociażby za pomocą telefonu. Takie nagranie znaczni ułatwi lekarzowi zakwalifikowanie napadu do określonego rodzaju.

Lekarz może również zapytać o kilka kwestii zdrowotnych tj.:

• obecność gorączki lub infekcji w okresie okołonapadowym,
• wypadek, upadek lub inne zdarzenie, które mogło spowodować uraz głowy,
• wrodzone wady zdrowotne,
• przedwczesny poród,
• ostatnio przyjmowane leki.

Badania jakie powinny zostać zlecone w związku z podejrzeniem padaczki są następujące:

• badanie neurologiczne,
• badania krwi w celu sprawdzenia problemów z poziomem glukozy we krwi lub innymi markerami, które mogą stanowić przyczynę nieprawidłowych wyładowań np. poziom amoniaku, profil aminokwasów,
• badania obrazowe mózgu, takie jak MRI lub tomografia komputerowa w celu wykluczenia zmian tj, guzy czy uraz.
• Badanie EEG (Elektroencefalogram), aby sprawdzić aktywność elektryczną w mózgu dziecka.

Badanie EEG jest głównym badaniem, które w przypadku występowania napadów pozwala na postawienie diagnozy. Zdarza się jednak, że mimo występowania napadów zapis EEG jest prawidłowy lub, mimo że klinicznie napady nie występują, a zapis EEG jest nieprawidłowy. W obu tych przypadkach niezbędna jest dalsza diagnostyka. W razie wątpliwości dobry rozwiązaniem jest wykonanie 12 lub 24-godzinnego badania video EEG, które pozwoli na porównanie zapisu elektroencefalogramu z obrazem klinicznym pacjenta.

W niektórych przypadkach może zostać wykonane nakłucie lędźwiowe w celu pomiaru ciśnienia w mózgu i kanale kręgowym oraz zbadania płynu mózgowo-rdzeniowego pod kątem infekcji. Badanie to jednak nie zawsze jest wykonywane z uwagi na jego inwazyjny charakter i ryzyko powikłań. Jeżeli jednak lekarz zdecyduje o konieczności pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, warto przy okazji wykonać badanie poziomu aminokwasów. Pozwoli to na zbadanie poziomu kwasu glutaminowego, którego podwyższony poziom może być przyczyną napadów padaczkowych.

Metody leczenia padaczki u dziecka 

Podobnie jak w przypadku osób dorosłych zakładanym celem leczenia jest kontrolowanie, zatrzymanie lub zmniejszenie częstości występowania napadów padaczkowych. Medycyna akademicka najczęściej ma do zaoferowania leczenie farmakologiczne dobierane na podstawie rodzaju napadu, wieku dziecka, skutków ubocznych, kosztów i łatwości użycia. Leki stosowane w domu są zwykle przyjmowane doustnie w postaci kapsułek, tabletek, posypek lub syropów. To o czym należy bezwzględnie pamiętać, decydując się na podanie dziecku leków przeciwpadaczkowych to ich skutki uboczne. Wszystkie leki mogą powodować działania niepożądane, a niektóre z nich są bardzo poważne i często nieodwracalne. Jak wspomniałam wyżej, celem leczenia jest opanowanie napadów w jak największym zakresie. Nie oznacza to jednak, że 2 czy 3 leki podawana w politerapii będą bardziej skuteczne niż jeden, natomiast interakcje między nimi są trudne do przewidzenia. Pamiętajmy, że każdy organizm jest inny, inaczej reaguje na leki, a zadaniem rodzica jest baczna obserwacja reakcji dziecka na podawane farmaceutyki. Pogorszenie funkcjonowania dziecka, wzrost ilości napadów często jest diagnozowany jako postęp choroby, niestety jest to bardzo często skutek podawania silnych leków przeciwpadaczkowych. Warto też mieć na uwadze fakt, że leki przeciwpadaczkowe mogą powodować napady. Zdecydowanie dobrym posunięciem jest dokładne przestudiowanie ulotki zaleconego leku zanim zdecydujemy się na podanie danego preparatu dziecku. Jeżeli leczenie farmakologiczne nie przynosi efektów, skutki uboczne przewyższają korzyści z leczenia lub rodzice nie zdecydują się na taką formę leczenia neurolog może zaproponować jedną z poniższych metod leczenia epilepsji.

Dieta ketogeniczna

Dieta ketogeniczna to rodzaj diety o bardzo wysokiej zawartości tłuszczu i bardzo niskiej zawartości węglowodanów. Zawiera wystarczającą ilość białka, aby zapewnić odpowiednią ilość budulca dla młodego, rozwijającego się organizmu. Dieta powoduje, że organizm wytwarza ketony, które stają się alternatywnym dla glukozy źródłem energii. Jest to specjalna dieta, która musi być ściśle przestrzegana. Dieta nie działa na każde dziecko, ale w wielu przypadkach powoduje zmniejszenie lub całkowitą eliminację napadów padaczkowych. Jest dietą stosowaną w metabolicznej encefalopatii padaczkowej spowodowanej defektami mózgowego transportera glukozy GLUT1.  

Stymulacja nerwu błędnego (VNS)

Stymulacja nerwu błędnego (ang. Vagus Nerve Stimulation, VNS) jest to terapia polegająca na przekazywaniu impulsów elektrycznych do lewego nerwu błędnego. Do wdrożenia leczenia VNS konieczne jest wykonanie zabiegu chirurgicznego w celu wszczepienia stymulatora, a sam zabieg wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym. VNS może powodować działania niepożądane, takie jak ochrypły głos, ból gardła lub zmiana głosu. Obecnie na rynku dostępne są przezskórne stymulatory wykazujące podobną skutecznością oraz mniejszą ilością skutków ubocznych w porównaniu do stymulatorów wszczepianych chirurgicznie. 

Leczenie chirurgiczne

Ta forma leczenia polega najczęściej albo na usunięciu fragmentu mózgu powodującego powstawanie nieprawidłowych wyładowań elektrycznych np. w przypadku dysplazji korowej, albo na uszkadzaniu dróg nerwowych, którymi nieprawidłowe pobudzenie elektryczne rozprzestrzenia się na inne obszary kory mózgu. Zabieg operacyjny jest metodą ostatecznego wyboru, gdy inne metody nie przynoszą rezultatu, a sama choroba ma ciężką postać. Forma leczenia powinna zależeć od źródła choroby, a z uwagi na skomplikowaną etiologię epilepsji przyczyna choroby nie musi być oczywista. Szukając podłoża nieprawidłowych wyładowań należy brać pod uwagę np. zaburzenia metaboliczne, zaburzenia mitochondrialne, nieprawidłowości w obrębie pracy układu pokarmowego, w szczególności zaburzenia homeostazy mikrobiomu jelitowego, niedobory witamin i minerałów, a także zaburzenia metylacji.

Gdy dziecko otrzymuje diagnozę padaczki towarzysza temu ogromne emocje zarówno u chorego, jak i u najbliższych. Można podjąć jednak pewne kroki, które pozwolą dziecku z padaczką prowadzić w miarę normalne i szczęśliwe życie. Należą do nich:

1. Prowadzenie dzienniczka, w którym będą odnotowywane informacje dotyczące różnych aspektów życia dziecka – godziny snu, posiłki, wysiłek fizyczny, wypróżnienia i wiele innych, które mogą mieć znaczenie w kontekście wyzwalania napadów. Pozwoli to zaobserwowanie czynników prowokujących napady i ich unikanie. Większość dzieci z padaczką nie ma problemu z oglądaniem telewizji, korzystaniem z komputera lub graniem w gry wideo, jednak ta kwestia jest bardzo indywidualna i należy mieć na uwadze, że może być czynnikiem wyzwalającym napady.
2. Jeżeli tylko stan dziecka na to pozwala należy zachęcać je do normalnych zajęć, do jak najszerszego kontaktu z innymi dziećmi oraz do udziału w zajęciach zatwierdzonych przez pediatrę i neurologa. Skoncentruj się na rzeczach, które dziecko lubi i może robić.
3. Znajdź czas dla siebie i pozwól sobie na odpoczynek. Samopoczucie rodziców i atmosfera panująca w domu bardzo wpływają na stan emocjonalny dziecka.
4. Unikanie omawiania wszelkich obciążeń – finansowych lub innych – jakie generuje choroba dziecka przy chorym. Choroba sama w sobie jest wystarczająco trudna.