Rak jajnika – rozpoznanie, przyczyny i rokowania

Rak jajnika to jeden z najczęstszych nowotworów ginekologicznych¹. W Polsce na tę chorobę zapada 3500 kobiet rocznie². Nowotwór zwykle atakuje pacjentki w wieku około- i pomenopauzalnym³. Raka jajnika często rozpoznaje się w zaawansowanym stadium, co jest związane z bezobjawowym rozrostem, opóźnionym występowaniem symptomów i brakiem skutecznych badań profilaktycznych⁴. Ponadto nawroty po leczeniu choroby występują u 70% kobiet⁵. Z tych powodów rak jajnika charakteryzuje się wysoką śmiertelnością i bywa nazywany „cichym zabójcą”⁶.

Typy morfologiczne raka jajnika

Nowotwory jajnika dzieli się na nabłonkowe (powstające z nabłonka jajnika) i nienabłonkowe. Różnią je przyczyny molekularne, typ wzrostu i rokowanie⁷. Pierwsza grupa stanowi ok. 90% wszystkich nowotworów jajnika. Nowotwory nabłonkowe zazwyczaj są wykrywane w III i IV stadium zaawansowania. Cechują się złym rokowaniem. Nowotwory nienabłonkowe, które mogą powstawać z komórek rozrodczych, na ogół diagnozuje się u młodych kobiet. Stosunkowo często są rozpoznawane w niskim stopniu zaawansowania⁸. Rokują nieco lepiej niż nowotwory nabłonkowe⁹. Rak jajnika to choroba, która obejmuje nie tylko jajniki. W większości przypadków obserwuje się bowiem obecność guzów na innych narządach jamy brzusznej (tzw. rozsiew otrzewnowy). Ponadto bardzo częste są przerzuty do węzłów chłonnych¹⁰.

Torbiele a rak jajnika

Torbiele jajnika to częsty problem. Ocenia się, że do 10% kobiet zostanie w ciągu swojego życia poddanych operacji ze względu na tę przypadłość. Torbiele można podzielić na niezłośliwe i złośliwe. Większość należy do pierwszej grupy. Jednak prawdopodobieństwo zmiany złośliwej rośnie wraz z wiekiem kobiety. Ryzyko, że objawowa torbiel jajnika u pacjentki przed menopauzą jest złośliwa, wynosi około 1:1000 i wzrasta do 3:1000 w wieku 50 lat. Wśród symptomów, które mogą sugerować zmianę złośliwą, wymienia się m.in. zmniejszony apetyt, powiększenie obwodu brzucha i wczesne uczucie sytości¹¹.

Jak długo rozwija się rak jajnika

Rak jajnika nie daje charakterystycznych symptomów. Jednak u większości pacjentek obserwowane są objawy ze strony układu pokarmowego na ponad rok przed rozpoznaniem tego nowotworu¹². Nie istnieją skuteczne badania profilaktyczne, pozwalające wykryć wczesnego i bezobjawowego raka jajnika. Niemniej uważa się, że w rozpoznaniu początkowego stadium choroby mogą pomóc regularne wizyty u ginekologa i wykonywanie przezpochwowego USG. Kobietom proponuje się też ocenę stężenia markerów raka jajnika we krwi. Obecnie są nimi CA-125 i HE-4. Mogą być one oceniane łącznie jako tzw. algorytm ROMA¹³.

Rak jajnika – wczesne objawy

W początkowych stadiach rak jajnika zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Na kolejnym etapie pojawiają się niecharakterystyczne symptomy, które bywają lekceważone i mylone z innymi problemami. Do tych niespecyficznych objawów raka jajnika należą:

• wzdęcia;
• uczucie pełności;
• ból w nadbrzuszu;
• niestrawność;
• trudności w oddawaniu moczu.

W bardziej zaawansowanym raku jajnika mogą wystąpić objawy, takie jak:

• krwawienia z dróg rodnych;
• wodobrzusze;
• obrzęki;
• duszność (wskutek gromadzenia się płynu w opłucnej oraz otrzewnej)¹⁴.

Przyczyny raka jajnika

Naukowcy zidentyfikowali wiele czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na raka jajnika. Do najważniejszych należy predyspozycja genetyczna, która może się ujawniać jako:

• rodzinne występowanie raka jajnika;
• rodzinna historia raka piersi i jajnika;
• rodzinne występowanie zespołu Lyncha (niepolipowatego raka okrężniczo-odbytniczego).

Rodzinna historia raka piersi i jajnika może (ale nie musi) mieć podłoże w postaci dziedzicznej mutacji w genach BRCA1 lub BRCA2⁵. U nosicielek tych mutacji ryzyko zachorowania na raka jajnika wynosi ok. 40% (w przypadku genu BRCA1) i ok. 25% (w przypadku genu BRCA2)¹⁶. Ponadto uważa się, że rak jajnika ma związek z liczbą cykli owulacyjnych w życiu kobiety (większa liczba owulacji podnosi ryzyko rozwoju choroby). Stąd za czynniki zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania uznawane są:

• wczesne pokwitanie;
• późne wejście w okres menopauzy;
• bezdzietność;
• stosowanie terapii stymulującej owulację;
• stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w okresie pomenopauzalnym¹⁷.

Jako czynniki ryzyka tego nowotworu wskazuje się też wysoki wzrost osiągany w wieku dorosłym i otyłość¹⁸. Z kolei karmienie piersią, stosowanie antykoncepcji hormonalnej i wycięcie macicy z przydatkami odgrywają rolę w zmniejszaniu ryzyka choroby ¹⁹.

Diagnostyka raka jajnika – rozpoznanie, badania

W diagnostyce raka jajnika stosowane są:

• wywiad medyczny;
• badanie fizykalne (w tym ginekologiczne);
• USG jamy brzusznej i przezpochwowe;
• rentgen klatki piersiowej;
• tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy;
• podstawowe badania krwi i moczu;
• ocena stężenia markerów nowotworowych w surowicy krwi (CA-125, CA-15.3, CA-19.1, CEA i HE4).

Ostateczne rozpoznanie stawia się po przeprowadzeniu badania histopatologicznego materiału tkankowego²⁰.

Rokowania przy raku jajnika

Rokowanie i wyniki leczenia raka jajnika są złe. Odsetek przeżyć 10-letnich bez choroby kształtuje się na poziomie niecałych 20%. Z kolei odsetek przeżyć 5-letnich w przypadku rozpoznania choroby w I stopniu zaawansowania wynosi ok. 90%, a w stopniu IV – ok. 5%²¹.

Leczenie raka jajnika – chemioterapia, operacje

Leczenie raka jajnika zależy głównie od zaawansowania choroby, rozpoznania histopatologicznego i wieku kobiety. Podstawowym sposobem radyklanej terapii jest leczenie skojarzone (połączenie chirurgii i chemioterapii)²². Zastosowanie znajdują też inne metody.

Leczenie chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne jest jedną z najważniejszych metod terapii raka jajnika. Operacja służy usunięciu wszystkich wyczuwalnych i widocznych ognisk choroby z jamy brzusznej. Często wiąże się z wycięciem fragmentów jelita lub śledziony. W przypadku nawrotów podstawową metodą leczenia jest chemioterapia, a ponowne leczenie operacyjne stosuje się rzadziej²³.

Chemioterapia

Rak jajnika jest chorobą bardzo wrażliwą na chemioterapię. Zazwyczaj stosowane są schematy leczenia z wykorzystaniem tzw. pochodnych platyn: karboplatyny i cisplatyny. Kolejnym istotnym lekiem jest paklitaksel. Połączenie karboplatyny i paklitakselu określa się jako złoty standard w leczeniu tego nowotworu. Chemioterapia jest też, jak wspomniano, głównym sposobem leczenia stosowanym w przypadku nawrotów²⁴.

Leczenie molekularnie celowane

W ostatnich latach dokonał się postęp w leczeniu molekularnie ukierunkowanym, co dotyczy zwłaszcza pacjentek z mutacją w genach BRCA1/2. Ten rodzaj terapii wpisuje się w ramy tzw. medycyny personalizowanej, umożliwiającej optymalizację i indywidualizację postępowania. Dzięki wiedzy o molekularnych i genetycznych przyczynach zmian u konkretnej pacjentki, pozwala na zastosowanie terapii skierowanej na zablokowanie kluczowego mechanizmu w rozwoju choroby. Terapia celowana znacząco poprawia wyniki leczenia raka jajnika²⁵.

Radioterapia

Raki jajnika uznawane są za nowotwory promieniowrażliwe. Obecnie obserwowany jest ponowny wzrost zainteresowania stosowaniem radioterapii w tym wskazaniu. Uważa się, że radioterapia powinna być rozważana przez wielodyscyplinarny zespół jako opcja leczenia choroby przewlekłej. Ta metoda może być stosowana jako część leczenia radykalnego – uzupełniającego (po operacji) lub konsolidującego (podtrzymującego remisję) oraz jako leczenie choroby nawrotowej²⁶.

Opieka paliatywna i leczenie objawowe

Opieka paliatywna odnosi się do okresu, kiedy wyleczenie przestaje być możliwe. Terapia koncentruje się wówczas na jakości życia chorej i jej bliskich. Obejmuje m.in. leczenie bólu nowotworowego, duszności, wodobrzusza i zmęczenia związanego z chorobą nowotworową (ang. cancer-related fatigue, CRF). W tym ostatnim przypadku stosuje się m.in. żeń-szeń i guaranę. Udowodnione korzyści z opieki paliatywnej to poprawa komfortu życia, lepsza adaptacja do zaistniałej sytuacji, niższe wskaźniki objawów depresji oraz dłuższy czas przeżycia po zakończeniu leczenia przyczynowego²⁷.

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Witamina C MSE matrix Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

Selemit MSE Sprawdź

Pomoc psychoonkologiczna

Rozpoznanie i leczenie raka jajnika jest dla chorej bardzo trudnym wyzwaniem. Do problemów psychologicznych kobiet w takiej sytuacji zalicza się m.in. frustrację, rozpacz, depresję, gniew, zaburzenia w obrazie ciała czy problemy z życiem seksualnym. Możliwość skorzystania z pomocy psychologicznej to dla wielu chorych początek pozytywnego przeformułowania tego, co się wydarzyło. W konsekwencji przywrócenia równowagi psychicznej pacjentka może odzyskać poczucie własnej skuteczności i bardziej zaangażować się w proces leczenia²⁸.

Rehabilitacja

Rehabilitacja ma na celu poprawę stanu funkcjonalnego i psychospołecznego chorych. W warunkach szpitalnych najważniejsza dla pacjentek jest nauka oddychania po zabiegu, ćwiczeń przeciwzakrzepowych i możliwość wczesnej pionizacji. Rehabilitacja poszpitalna wiąże się zwłaszcza z profilaktyką lub leczeniem wtórnego obrzęku limfatycznego nóg oraz wysiłkowego nietrzymania moczu. Zwraca się także uwagę na istotną rolę rehabilitacji seksualnej²⁹.

Opieka z zakresu żywienia klinicznego

Żywienie kliniczne jest jedną z podstawowych metod leczenia wspomagającego u osób z nowotworami złośliwymi. Ma znaczenie od momentu diagnozy po kres życia. Regularna opieka żywieniowa pozwala m.in. zapobiec niedożywieniu. Jest ono czynnikiem rokowniczym dla krótszego przeżycia, zwiększenia częstości powikłań (głównie infekcyjnych), wzrostu toksyczności leczenia i pogorszenia jakości życia³⁰.

Substancje mitochondrialne w terapii raka jajnika

Witamina C była wczesną, niekonwencjonalną terapią przeciwnowotworową. Ponieważ doustna witamina C okazała się nieskuteczna w dwóch badaniach klinicznych, została porzucona przez konwencjonalną onkologię. Nowsze badania dostarczają uzasadnienia do ponownego, bliższego przyjrzenia się tej kwestii. Wykazano w nich, że połączenie dożylnie podawanej witaminy C z karboplatyną i paklitakselem synergistycznie hamowało raka jajnika w modelach mysich i zmniejszało toksyczność związaną z chemioterapią u pacjentów z rakiem jajnika³¹. W innym badaniu oceniano czas przeżycia pacjentów ze schyłkową fazą raka, otrzymujących suplementy z koenzymem Q10 i innymi przeciwutleniaczami (np. witaminą C, selenem, kwasem foliowym i beta-karotenem). W okresie 9 lat do badania włączono 41 pacjentów, u których pierwotne nowotwory zlokalizowane były m.in. w piersi i jajnikach. Dla każdej osoby obliczono szacowany czas przeżycia (średnio wynosił on 11,9 miesiąca). Średnie rzeczywiste przeżycie chorych wyniosło 28,8 miesięcy – 76% pacjentów przeżyło dłużej niż przewidywano³².

Jak uniknąć zachorowania na raka jajnika

Obecność raka jajnika w bliskiej rodzinie powinna skłonić kobietę do konsultacji u ginekologa-onkologa i w poradni genetycznej³³. Nosicielkom mutacji w genach BRCA1/2 zaleca się regularne wykonywanie USG przezpochwowego,  brzucha,  piersi oraz mammografii. Istnieje też możliwość profilaktycznego usunięcia przydatków. Dokonuje się go u kobiet po urodzeniu wszystkich planowanych dzieci, ale przed menopauzą (zwykle ma to miejsce około 40. roku życia)³⁴.

Składniki diety zmniejszające ryzyko zachorowania na raka

Pośród czynników ryzyka rozwoju nowotworów złośliwych wymienia się również dietę. Wiadomo, że niektóre jej składniki mogą sprzyjać powstawaniu guzów, a inne – wykazują działanie ochronne przeciwko nowotworom. Do tych ostatnich zalicza się m.in.:

• witaminy C, E, D;
• beta-karoten i inne karotenoidy;
• wapń, selen;
• błonnik pokarmowy;
• polifenole;
• sterole roślinne;
• izotiocyjaniany (związki organosiarkowe);
• probiotyki i prebiotyki;
• wielonienasycone kwasy tłuszczowe³⁵.