Sód – badanie poziomu, objawy nadmiaru i niedoboru i ich konsekwencje dla zdrowia

Sód jest niezbędnym pierwiastkiem w organizmie, którego prawidłowy poziom pozwala zachować równowagę wodno-elektrolitową, pracę mięśniach i układu nerwowego. W tym artykule wyjaśniamy znaczenie sodu, potencjalne ryzyko nadmiernego lub zbyt niskiego spożycia sodu. Dowiedz się jak zmierzyć i regulować jego poziom.

Czym jest sód?

Sód (Na⁺) jest przede wszystkim jednym z podstawowych elektrolitów ciała (sód, potas, wapń, magnez), które mogą przyjmować ładunki elektryczne, tworząc jony. Umożliwia przepływ wody z naczyń krwionośnych do komórek oraz z komórek do naczyń krwionośnych.

Większość sodu w organizmie znajduje się we krwi i płynie otaczającym komórki, co pomaga utrzymać równowagę tych płynów.

Głównym źródłem sodu w większości diet jest sól w postaci chlorku sodu – co stanowi 40% sodu i 60% masy chloru [1]. Ponieważ sól jest szeroko stosowana w przetwórstwie i produkcji żywności, przetworzona żywność stanowi około 75% całkowitego spożycia sodu [1].

Oprócz utrzymania prawidłowej równowagi płynów sód odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu nerwów i mięśni.

Regulowanie poziom sodu w organizmie zachodzi głównie w nerkach, które dostosowują ilość, jaka ma być wydalana z moczem. Stężenie sodu jest ściśle związane z osmolalnością krwi, która mierzy równowagę elektrolitową i czynność nerek [2].

Podczas nadmiaru sodu organizm wytwarza hormony (przedsionkowy peptyd natriuretyczny), które zwiększa uwalnianie sodu z moczem [3].

Jeśli osmolalność krwi wzrośnie (gdy krew stanie się bardziej skoncentrowana), hormon antydiuretyczny (ADH) zostaje uwolniony i wywołuje uczucie pragnienia. Pragnienie zwiększa retencję wody i powoduje powrót sodu do normalnego poziomu [4].

Niedobory sodu w diecie są bardzo rzadkie w normalnych warunkach – nawet przy dietach o bardzo niskiej zawartości sodu [6,5].

Duże ilości sodu w diecie mogą prowadzić do wysokiego ciśnienia krwi i innych powikłań [7].

Badanie poziomu sodu

Poziom sodu jest częścią badania panelu metabolicznego. Optymalny poziom sodu mieści się w zakresie 135 do 145 jednostek / L (130 – 145mmol / L) [8].

Hiponatremia – to obniżony poziom sodu (poniżej 130 mmol / L).  Hipernatremia – oznacza podwyższony poziom sodu (powyżej 145 mmol / L cierpią) [9].

Niedobór sodu – niski poziom sodu (hiponatremia)

Hiponatremia może wynikać z niezdolności nerek do wydalania wody lub z nadmiernego wykorzystania wody.

Hiponatremia może mieć kilka stadiów w zależności od poziomu sodu:

• łagodna (130 do 134 mmol / l),
• umiarkowana (125 do 129 mmol / l),
• ciężka (<125 mmol / l).

Hiponatremia może różnić się w zależności od warunków w organizmie. Możemy podzielić ja na hiponatremię z [10, 11].

• hipowolemią (zmniejszoną ilością krwi krążącej),
• normowolemią (euwolemią, bez obrzęków),
• hiperwolemią (przepełnienie naczyń, nadmierna ilość krwi).

Hiponatremia z euwolemią

Najczęstszą postacią hiponatremii jest postać euwolemiczna. Dochodzi do niej, kiedy poziom sodu jest podwyższony, ale objętość płynów w ustroju jest w normie.

Najczęstszą przyczyną jest zespół niewłaściwego wydzielania hormonu antydiuretycznego – wazopresyny (zespół Schwartza-Barttera) [12, 13].

Przyczyny

• Zespół Schwartza-Barttera (zespół nadmiernego wydzielania hormonu antydiuretycznego – wazopresyny ). [14, 15, 16, 17, 18, 19, 20]
• Stosowanie leków powodujących zespół Schwartza-Barttera (karbamazepina, chlorpropamid, klofibrat cyklofosfamid, desmopresyna, interferon, mirtazapina, nikotyna, omeprazol, oksytocyna, fenotiazyny, inhibitory syntezy prostaglandyn, pochodne opiatów, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne). [15, 19, 20, 21, 22,]
• Pierwotna polidypsja (patologicznie wzmożone pragnienie). [14, 17, 18, 19]
• Niski poziom hormonów tarczycy (niedoczynność tarczycy). [7, 3, 19, 20]
• Niewydolność nerek. [14, 15, 20]
• Nadmierne spożycie piwa. [14, 15, 23, 24, 19, 20, 25]
• Ćwiczenia wytrzymałościowe. [14, 26, 19]
• Proces starzenia. [16, 17, 18]

Objawy [14]

• Napady padaczkowe,
• Zawroty głowy,
• Problemy z pamięcią,
• Zaburzenia chodu.

Hiponatremia hiperwolemiczna

Hiponatremia hiperwolemiczna jest najpoważniejszym stanem spowodowanym niskim poziomem sodu.

Występuje, gdy zwiększa się całkowity poziom sodu jaki i wody w organizmie (płyn wewnątrzkomórkowy i zewnątrzkomórkowy).  W tym stanie nerki nie mogą odprowadzić nadmiaru wody. Prowadzi to do hiponatremii i obrzęku [2, 14].

Występuje głównie z powodu niewydolności serca, niewydolności wątroby i zaburzeń czynności nerek [2, 14].

Przyczyny

• Niewydolność serca, [2, 22, 9, 19, 20]
• Niewydolność wątroby (marskość wątroby), [2, 19, 20]
• Uszkodzenie nerek. [2, 19, 20]

Objawy [22]

• Obrzęk,
• Niewydolność serca,
• Zwiększone ciśnienie żylne,
• Wodobrzusze.

Hiponatremia hipowolemiczna

Hiponatremia hipowolemiczna występuje, gdy dochodzi do nadmiernej utraty wody i sodu we krwi przez nerki. Jedną z najczęstszych przyczyn jest hiponatremia wywołana przez leki moczopędne [2].

Przyczyny

• Stosowanie diuretyków (substancji powodujących zwiększenie moczu), [14, 15, 16, 19, 20]
• Nefropatia, [2, 19]
• Niedobór mineralokortykoidów / niewydolność nerek, [2, 14, 19]
• Kwasica, [2, 14, 19]
• Biegunka i wymioty, [2, 19, 20]
• Zapalenie trzustki, [2]
• Utrata krwi, [2, 20]
• Niedrożność jelit, oparzenia i zapalenie otrzewnej, [2, 14, 19]
• Nadmierne spożycie alkoholu, [27]
• Wiek i proces starzenia. [15, 16, 17, 20]

Objawy [14, 22]

• Zmniejszona elastyczność skóry,
• Suche błony śluzowe,
• Niskie ciśnienie krwi,
• Zwiększone tętno.

Negatywne skutki niskiego poziomu sodu (hiponatremia)

1. Zwiększone ryzyko złamań kości

W kilku badaniach przeprowadzonych łącznie wśród 7493 pacjentów w podeszłym wieku wykazano, że hiponatremia wiąże się ze zwiększonym ryzykiem złamań kości zwłaszcza kości biodrowej [27, 28, 29, 30].

Wśród 404 badanych kobiet z anoreksją wykazano, że hiponatremia wiąże się z niższą masą kostną [31].

2. Zwiększone ryzyko śmierci

Badanie wykazało, że zarówno hipernatremia, jak i hiponatremia zwiększały śmiertelność wśród 7317 pacjentów ze złamaniem szyjki kości udowej [32].

Inne badanie obserwacyjne z udziałem 16 206 pacjentów przed operacją ortopedyczną wykazało, że zarówno hipernatremia, jak i hiponatremia zwiększają ryzyko śmierci i długość pobytu w szpitalu [33].

3. Niskie ciśnienie krwi

Badanie 3824 dorosłych wykazało, że obniżenie sodu we krwi o 1 mmol / l może powodować obniżenie skurczowego ciśnienia krwi o 1 mmHg [34].

Sposoby zwiększenia stężenia sodu we krwi

1. Zwiększ spożycie soli

Wzrost spożycia soli powoduje wzrost sodu we krwi [35].

Kilka badań (z randomizacją i podwójnie ślepą próbą) z udziałem 228 osób z prawidłowym i wysokim ciśnieniem krwi wykazało, że wzrost spożycia soli może powodować wzrost poziomu sodu we krwi [36].

2. Ograniczenie płynów

W przypadku przewlekłej hiponatremii zarówno euvolemicznej i hiperwolemicznej zalecane jest ograniczenie płynów [37].

Ograniczenie płynów (nawet wody), powoduje wzrost osmolarności krwi, co prowadzi do równowagi wodno-elektrolitowej i przywrócenia prawidłowego poziomu sodu we krwi [38, 39, 40].

Badanie pilotażowe wykazało, że ograniczenie płynów poprawiło jakość życia 24 pacjentów z hiponatremią spowodowaną niewydolnością serca [41].

3. Unikaj alkoholu

U osób przewlekle pijących alkohol często występuje hiponatremia, a unikanie nadmiernego spożycia może temu zapobiec [42].

Nadmierne spożycie alkoholu może powodować biegunkę i wymioty, co zwiększa uwalnianie sodu z nerek. Ponadto nadmierne picie alkoholu może prowadzić do nadmiernego pragnienia i konsumpcji wody, co prowadzi do hiponatremii [42].

Także nadmierne spożycie piwa może powodować nierównowagę poziomów elektrolitów i bardzo niski poziom sodu we krwi, powodując hiponatremię [43].

4. Unikaj nadmiernego pocenia się

Podczas ćwiczeń ciało wytwarza dużą ilość ciepła, aby je schłodzić, wytwarzany jest pot na skórze w postaci wody i elektrolitów w tym sodu. [44].

Nadmierne pocenie się podczas intensywnych treningów może zwiększać utratę sodu z organizmu, co prowadzi do hiponatremii [45, 46].

Osoby korzystające z sauny powinny również zachować ostrożność, ponieważ nadmierne pocenie się może zwiększyć utratę sodu z organizmu, dlatego uzupełnianie płynów podczas korzystania z sauny jest niezbędne [47].

5. Sól fizjologiczna

Podawanie dożylne (zastrzyki, kroplówka) soli fizjologicznej (chlorku sodu) są zalecanym sposobem leczenia ostrej i przewlekłej hiponatremii i uzupełnienia elektrolitów. Wstrzyknięcie soli fizjologicznej w wysokości 3% jest wskazane w ostrej i ciężkiej hiponatremii, natomiast 0,9% w soli jest wskazane w przypadkach hipowolemii [48, 49, 50, 51, 52].

6. Leki powodujące zespół Schwartza-Barttera

Leki wywołujące zespół Schwartza-Barttera obejmują: karbamazepinę, chlorpropamid, klofibrat, cyklofosfamid, desmopresyna (aktywator receptora AVP), ecstasy, interferon, mirtazapina, nikotyna, omeprazol, oksytocyna, fenotiazyny, inhibitory syntezy prostaglandyn, pochodne opiatów, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, wenlafaksyna [15, 19, 20, 21, 22,].

Pacjenci z hiponatremią powinni także zaprzestać stosowania diuretyków tiazydowych [53, 54, 55, 56].

Reklama

Magnez MSE Sprawdź

Mito Taurin Sprawdź

Mito Stress Balance Sprawdź

Nadmiar sodu – wysoki poziom sodu (hipernatremia)

Hipernatremia występuje, kiedy stężenie sodu we krwi osiągnie wartość powyżej 145 jednostek / l.

Hipernatremia może wynikać z odwodnienia lub z nieprawidłowego mechanizmu pragnienia [57]. Dlatego grupami o podwyższonym ryzyku są niemowlęta, osoby starsze, pacjenci hospitalizowani i osoby cierpiące na choroby psychiczne.

Zaburzenia hipernatremiczne dzielą się na hipernatremię euvolemiczną, hipowolemiczną i hiperwolemiczną [58, 59].

Hipernatremia euvolemiczna

Hipernatremia euvolemiczna występuje, gdy bilans wody jest ujemny, a bilans sodu jest prawidłowy [60, 61, 62].

Przyczyny utraty wody w hipernatremi euvolemicznej obejmują zaburzenia związane z nerkami, takie jak moczówka prosta, cukrzyca oraz inne przyczyny niż schorzenia nerek, takie jak hipodipsja i gorączka [63, 64, 65].

Przyczyny hipernatremi euvolemicznej

• mocznica (bardzo mała ilość ADH), [66, 67]
• gorączka, [66, 67]
• hiperwentylacja, [66, 67]
• zmniejszone pragnienie (hipodipsja), [66, 67]
• leki (np. Amfoterycyna, aminoglikozydy, lit i fenytoina), [66]
• moczówka prosta, [66]
• anemia sierpowata, [66]
• starość. [67, 68, 69]

Objawy

• osłabienie mięśni, [70, 71]
• niepokój, [70, 71]
• bezsenność, [70]
• nadmierna senność, [70, 71]
• drażliwość, [72, 73]
• nudności, [72, 73]
• śpiączka. [70, 71]

Hipernatremia hiperwolemiczna

Hipernatremia hiperwolemiczna występuje stosunkowo rzadko. Występuje po nadmiernym spożyciu sodu. Najczęściej występuje wśród hospitalizowanych pacjentów, niemowląt i osób starszych [74, 75, 76, 77, 78].

Przyczyny

• Niewydolność nerek, [66]
• Zespół Cushinga (nadmiar kortyzolu), [66] 
• Hiperaldosteronizm (nadmiar aldosteronu), [66, 67]
• Starość, [67, 68, 69]
• Bardzo młody wiek (niemowlęta). [68]

Objawy

• Osłabienie mięśni, [79, 80]
• Niepokój, [79, 80]
• Bezsenność, [79]
• Senność, [79, 80]
• Drażliwość, [66]
• Nudności, [66]
• Upośledzony stan psychiczny, [66]
• Szybkie i głębokie oddychanie (hiperpnea), [79]
• Śpiączka. [79, 80]

Hipernatremia hipowolemiczna

Hipernatremia hipowolemiczna wynika z utraty sodu wraz ze zwiększoną utratą wody z organizmu. Przyczyny mogą być związane ze schorzeniami nerek, takimi jak diureza osmotyczna i stosowanie leków moczopędnych i niezwiązane z nerkami, takie jak utrata płynów ustrojowych [81, 82, 83].

Przyczyny

• Utrata płynów ustrojowych, [66, 67]
• Stosowanie diuretyków, [66, 67]
• Wymioty i biegunka, [66, 67]
• Uraz cieplny, [66]
• Diureza osmotyczna, [66]
• Choroba nerek, [84]
• Starość, [67, 68, 69]
• Bardzo młody wiek (niemowlęta). [68]

Objawy

• Osłabienie mięśni, [79, 80]
• Niepokój, [79, 80]
• Bezsenność, [79]
• Senność, [79, 80]
• Drażliwość, [66]
• Nudności, [66, 67]
• Upośledzony stan psychiczny, [66, 67]
• Śpiączka. [79, 80]

Negatywne skutki wysokiego poziomu sodu (hipernatremia)

1. Zwiększone ryzyko śmierci

Badanie wykazało, że hipernatremia zwiększyła śmiertelność wśród 7317 pacjentów ze złamaniem szyjki kości udowej [84].

Inne badanie obserwacyjne z udziałem 16 206 pacjentów przed operacją ortopedyczną wykazało, że hipernatmie zwiększają ryzyko śmierci i długość pobytu w szpitalu [85].

Szybkość przywracania równowagi wodno-sodowej jest ważna, ponieważ wpływa na objętość płynu mózgowego. Jeśli poprawa hipernatremii jest zbyt szybka, może to spowodować obrzęk mózgu. Obrzęk mózgu może również prowadzić do krwawienia, uszkodzenia mózgu, a nawet śmierci [86, 87].

Ponadto bardzo szybka lub bardzo wolna szybkość korekcji hipernatremii zwiększała ryzyko śmierci u 131 hospitalizowanych pacjentów [88].

2. Wysokie ciśnienie krwi

Badanie wśród 3824 dorosłych wykazało, że wzrost sodu we krwi o 1 mmol / l może powodować wzrost skurczowego ciśnienia krwi o 1 mmHg [89].

Sposoby obniżania stężenia sodu we krwi

1. Przyjmuj więcej płynów

Hipernatremia wynika z nieodpowiedniego spożycia wody, nadmiernego spożycia sodu lub nadmiernej utraty wody. Dlatego leczenie hipernatremii powinno obejmować leczenie podstawowej przyczyny i korygowanie poziomu sodu
w organizmie [11, 55].

Zalecane podawanie płynów może odbywać się doustnie lub dożylnie. Dozwolone są tylko płyny hipotoniczne, takie jak woda, 5% dekstroza i 0,2% sól fizjologiczna (chlorek sodu) [56, 47, 11].

2. Rozwiąż przyczynę dolegliwości

Hipernatremia może być spowodowana różnymi zaburzeniami, które można zidentyfikować na podstawie wywiadu, badań klinicznych i badań laboratoryjnych. Leczenie może obejmować leczenie wymiotów, zaprzestanie stosowania leków moczopędnych [46, 48].

3. Zmniejsz spożycie soli

Spożycie soli wiąże się z poziomem sodu we krwi, a wzrost spożycia soli powoduje wzrost sodu we krwi [42].

Kilka badań wykazało, że u osób o prawidłowym i wysokim ciśnieniu krwi, zmniejszenie spożycia soli powodowało obniżenie poziomu sodu we krwi [43].

Badanie wśród 19 pacjentów z wysokim ciśnieniem krwi wykazało, że zmniejszenie spożycia soli prowadzi do obniżenia sodu we krwi i obniżenia skurczowego ciśnienia krwi [57].