Amylaza trzustkowa jest enzymem odpowiedzialnym za rozkład cukrów złożonych. Badania jej stężenia w krwi lub moczu znajdują jednak szersze zastosowanie diagnostyczne, wykraczające poza gospodarkę węglowodanową. Jaki jest związek pomiędzy podwyższoną amylazą a stresem? Na jakie dolegliwości może wskazywać?

Czym jest alfa-amylaza?

Alfa-amylaza jest produkowanym głównie w śliniankach (amylaza ślinowa) i trzustce (amylaza trzustkowa) enzymem odpowiadającym za trawienie cukrów. Poprzez hydrolizę obecnych w cząsteczce wiązań 1,4-glikozydowych, stopniowo rozkłada obecne w pokarmie polisacharydy (cukry złożone, takie jak skrobia) na mniejsze oligosacharydy, a następnie cukry proste^1,2.

Badania stężenia amylazy we krwi i moczu są wykorzystywane przede wszystkim w wykrywaniu uszkodzeń miąższu trzustki i ostrego zapalenia trzustki (OZT). Podwyższony poziom tego enzymu może jednak wskazywać też na występowanie stanów zapalnych w obrębie innych narządów układu pokarmowego, wrzodów żołądka lub dwunastnicy, niewydolności nerek, ciąży pozamacicznej oraz być objawem przewlekłego stresu^1,3.

Amylaza a stres

W odpowiedzi na sytuacje stresowe ludzki organizm reaguje poprzez aktywację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i pobudzenie autonomicznego układu nerwowego. Skutkuje to zwiększonym wydzielaniem nazywanego „hormonem stresu” kortyzolu, stanowiącego obecnie złoty standard w pomiarach wpływu stresu na różne sytuacje zdrowotne. Badania ostatnich lat wskazują jednak, że podobną rolę mogą pełnić oznaczenia poziomu amylazy ślinowej. Mechanizm wydzielania śliny jest bowiem blisko związany z aktywnością receptorów adrenergicznych, reagujących na podwyższony poziom adrenaliny – innego związku wydzielanego w sytuacjach stresowych^2,4.

Najwyższe stężenia kortyzolu obserwowane są o 6-7 rano, a u osób obciążonych przewlekłym stresem dochodzi do zmniejszenia wydzielania tego hormonu. Inaczej wygląda sytuacja z amylazą – poziom tego enzymu jest niski nad ranem i ulega podwyższeniu w odpowiedzi na sytuacje stresowe. Pozwala to na wykorzystanie badań tego enzymu zarówno w ocenie stresu ostrego (np. reakcji na wizytę u dentysty, pobranie krwi), jak i przewlekłego – skutkującego stałym podwyższeniem poziomu amylazy^2,5. Pomiar stężenia amylazy jest także wykorzystywany w ocenie metod walki ze stresem – obniżenie poziomu amylazy obserwowano m.in. po odbyciu zajęć z jogi oraz u pacjentów przyjmowanych w gabinetach pielęgniarskich, gdzie zwykłe białe fartuchy zamieniono na opatrzone „przyjaznymi” wizerunkami zwierząt lub wzorami geometrycznymi⁴.

Przyczyny podwyższonej amylazy

Amylaza jest enzymem odgrywającym największe znaczenie w badaniach wykorzystywanych przy podejrzeniu chorób trzustki, a jej norma we krwi mieści się w przedziale od 25 do 125 U/l. Podwyższenie poziomu amylazy we krwi na poziomie 575–1150 U/l może wskazywać na dolegliwości takie jak:

• schorzenia trzustki (m.in. ostre zapalenie trzustki, przewlekłe zapalenie trzustki, rak trzustki),
• ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego,
• perforacja wrzodu żołądka lub dwunastnicy,
• zawał jelit,
• choroby ślinianek,
• kwasica ketonowa w cukrzycy,
• niewydolność nerek,
• zapalenie otrzewnej.

Wyniki badań laboratoryjnych przekraczające 1150 U/l wskazują na ostre zapalenie trzustki. Należy jednak pamiętać, że amylaza obecna w osoczu jest wydalana wraz z moczem po upływie 8-10 godzin, przez co oznaczenie jej poziomu we krwi po upływie ponad 12h od wystąpienia objawów może dawać zaniżone wyniki. W takich przypadkach może być przydatne oznaczanie stężenia enzymu w moczu, w którym utrzymuje się dłużej niż we krwi^1,3.

Podwyższone stężenie amylazy ślinowej w ciągu dnia – osiągające szczyt w godzinach popołudniowych i wieczornych – może być także wskaźnikiem reakcji organizmu na przewlekły ub ostry stres. Wzrost jej poziomu był obserwowany m.in. w populacjach narażonych na przewlekły stres związany z sytuacją życiową (mniejszości seksualne, osoby opiekujące się bliskimi cierpiącymi na nowotwory i demencję) i zawodową (pielęgniarki, pracownicy biurowi)^4,5.

Reklama

Silymarin-Intercell® Sprawdź

Mito Stress Balance Sprawdź

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Glutathion MSE Sprawdź

Diabetes BilDi ® Sprawdź

Badania poziomu amylazy trzustkowej

Pomimo licznych dowodów na skuteczność oznaczeń poziomu amylazy ślinowej w pomiarach reakcji organizmu na stres, badania tego typu stanowią rzadkość w praktyce laboratoryjnej i są prowadzone głównie w medycynie behawioralnej i próbach klinicznych^4,5. W ofercie badań laboratoryjnych najczęściej można znaleźć pomiary amylazy trzustkowej w krwi i moczu. Kiedy warto zgłosić się na badanie i jak się do niego przygotować?

Wskazania do badań amylazy trzustkowej

Regularne wykonywanie badań poziomu amylazy trzustkowej jest szczególnie zalecane osobom po przebytym zapaleniu trzustki, narażonym na wystąpienie ostrego zapalenia trzustki oraz w przebiegu mukowiscydozy. Do czynników mogących wpłynąć na uszkodzenia komórek wydzielniczych trzustki i rozwój OZT należą:

• nadużywanie alkoholu,
• kamica żółciowa,
• stosowanie niektórych leków (m.in. leki steroidowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki moczopędne),
• choroby ślinianek,
• hiperlipidemia,
• zmiany niedokrwienne i niedrożność jelit,

Ze względu na gwałtowny przebieg ostrego zapalenia trzustki, nawet w przypadku braku występowania wymienionych czynników, na pomiar poziomu amylazy należy zgłosić się jak najszybciej po pojawieniu się charakterystycznych objawów, takich jak:

• wysoka gorączka (do 39-40 °C) i dreszcze,
• skąpe wymioty, nudności,
• zatrzymanie gazów i stolca (rzadziej biegunka),
• przyśpieszone tętno (tachykardia),
• uogólnione bóle mięśniowe,
• silny ból brzucha o charakterze opasającym lub promieniującym do pleców,
• żółtaczka^1,3.

Badanie poziomu amylazy – jak się przygotować?

Podstawowe oznaczenia amylazy są wykonywane z użyciem krwi żylnej. Na pobranie należy przyjść na czczo, a przed badaniem nie spożywać alkoholu oraz nie zażywać leków wiążących wapń oraz zawierających w swoim składzie cytryniany lub szczawiany. Należy także poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach (w szczególności antykoncepcji hormonalnej) i przeprowadzanych w ostatnim czasie badaniach – podwyższony poziom amylazy jest obserwowany w ciągu 48-72h od wykonania gastroskopii lub badań obrazowych z użyciem kontrastu. W przypadku podejrzenia ostrego zapalenia trzustki badanie krwi należy przeprowadzić jak najszybciej od momentu wystąpienia objawów (do 12h), a jeśli nie jest to możliwe dodatkowo zbadać poziom amylazy również w moczu.