Choroby neurodegeneracyjne – pamiętaj o nich już dzisiaj, zanim zapomnisz o wszystkim innym

Zgodnie z definicją, którą podaje The EU Joint Programme – Neurodegenerative Disease Research (JPND), choroby neurodegeneracyjne to wszystkie te schorzenia, które w pierwszym rzędzie dotyczą mózgowych komórek nerwowych [1].

Według ostrożnych szacunków różne formy demencji wraz z chorobą Alzheimera stanowią około 60-70% wszystkich odnotowywanych przypadków schorzeń neurodegeneracyjnych.

Wspólnym mianownikiem tego rodzaju chorób jest postępująca degeneracja oraz stopniowe obumieranie komórek nerwowych, co prowadzi do zaburzeń pracy układu motorycznego oraz nerwowego (utrata pamięci, utrata zdolności kognitywnych itp.).

Do najważniejszych chorób neurodegeneracyjnych zaliczamy [1]:

• Chorobę Alzheimera oraz inne typy demencji
• Chorobę Parkinsona, zespół Parkinsona
• Zaburzenia funkcjonowania motoneuronów
• Chorobę Huntingtona
• Ataksję rdzeniowo-móżdżkową (ang. spinocerebellar ataxia)
• Rdzeniowy zanik mięśni (ang. spinal muscular atrophy)
• Stwardnienie rozsiane (w literaturze kwestia genezy choroby: podłoże neurodegeneracyjne lub zapalne nie jest jednoznacznie wyjaśniona, dla potrzeb tego artykułu uwzględniam w spisie także MS, ponieważ hamowanie towarzyszących MS procesów niszczących komórki mózgowe może skutecznie przyczyniać się do hamowania postępu choroby a nawet poprawy stanu pacjentów [2], [3]).

W ramach naszego artykułu spróbujemy zastanowić się, jak możemy chronić komórki mózgowe przed zniszczeniem oraz ewentualnie zahamować lub przynajmniej spowolnić rozpoczęte już procesy neurodegeneracyjne.

Meduzą być…

Jak udowodniono, mózg meduz wykazuje zdolność do regeneracji. Czy te same właściwości posiada również ludzki CNS? Nasz mózg pozostaje do dzisiaj biologiczną czarną skrzynką i jest najbardziej tajemniczym spośród wszystkich naszych narządów. Przez wiele dziesięcioleci naukowcy pozostawali bardzo sceptyczni i wyrażali przekonanie, iż po osiągnięciu wieku dorosłego uszkodzone części mózgu nie są w stanie się zregenerować. Na szczęście coraz nowocześniejsza aparatura oraz metody analityczne pozwoliły nam dostrzec nieco światła w tunelu: neurogeneza może zachodzić również i u osób dorosłych, a jej miejscem jest mózgowa strefa podkomorowa (ang. subventricular zone, SVZ). Powstałe w niej nowe neurony migrują następnie na przykład do kory mózgowej [4], [5].

… albo proaktywnie zadbać o własne zdrowie

Zamiast bezczynnie zazdrościć meduzom, w celu wsparcia procesów neurogenezy możemy spróbować:

1. Chronić mózg przed procesami niszczącymi komórki nerwowe lub spróbować spowalniać już zachodzące
2. Celowo wspomóc procesy neurogenezy.

Ad.1. Co mogę zrobić, aby chronić mózg przed neurodegeneracją?

– Unikaj spożywania alkoholu. W świetle wyników pewnego badania na szczurach umiarkowane, codzienne spożywanie napojów zawierających 4% etanolu przez 2 tygodnie, neurogeneza w obrębie hipokampu powodowało spadek neurogenezy o całych 40% [10].

– Unikaj przewlekłego stresu. O ile krótkotrwałe obciążenie stresem sprzyja neurogenezie, chroniczna ekspozycja na czynniki stresowe powoduje obumieranie neuronów [11]. Jeżeli możesz, zredukuj ilość stresorów w swoim codziennym życiu – zawodowym oraz prywatnym. W przypadku, gdy nie jest to wystarczającym stopniu możliwe, wspomóż mitochondria i cały organizm, zapobiegając w ten sposób długookresowym skutkom przewlekłego obciążenia stresującymi doświadczeniami. Do kluczowych mikroskładników odżywczych, które pomogą ci zniwelować negatywne oddziaływanie stresu na komórki oraz mitochondria to: magnez, koenzym Q10 (sytuacje stresowe wiążą się ze znacznym zwiększeniem popytu organizmu na energię), selen, witaminy z grupy B oraz witamina C.

– Unikaj neurotoksyn oraz szkodliwych ksenobiotyków ogółem. Ekspozycja na takie substancje jak: pleśnie (ich źródłem są na przykład zagrzybione ściany i obecne w nich mykotoksyny szczepów Stachybotrys, Penicillium, czy Aspergillus, spleśniałe jedzenie (aflatoksyny)) [12] lub inne biotoksyny – np. jad kiełbasiany (botulina) [13], β-Metyloamino-L-alanina (BMAA) czy też stanowiące potencjalne źródło naturalnych neurotoksyn owoce morza [14]. Ponadto, ze względu na fakt, iż wiele obcych organizmowi człowieka substancji chemicznych wywiera negatywny wpływ na pracę mitochondriów, producentów tak niezbędnej do sprawnego funkcjonowania układu nerwowego energii, unikaj/ogranicz w możliwie jak największy sposób kontakt z tego rodzaju chemikaliami. Dotyczy to również… suplementów diety. Przy wyborze produktu kieruj się nie tylko ilością oraz rodzajem samej substancji czynnej, lecz również całym składem preparatu – sztuczne substancje słodzące, dwutlenek tytanu, sztuczne barwniki, krzemian magnezu (ang. magnesium silicate) to tylko niektóre
z pułapek, jakie czyhają na nieostrożnych konsumentów.

– Unikaj nadmiaru węglowodanów / cukru w diecie. Białka, które ulegają glikacji (scukrzeniu) w obecności nadmiernych ilości węglowodanów, sprzyjają procesom neurodegeneracyjnym, szczególnie zaś tym, które zwiększają ryzyko choroby Alzheimera [20], [21]. Wszyscy, którzy pracują umysłowo, wykazują zwiększony popyt na glukozę, to zupełnie normalne, ponieważ ten cukier prosty stanowi podstawowe źródło energii dla neuronów. Jednocześnie długotrwała zwiększona konsumpcja węglowodanów sprzyja niestety otyłości, cukrzycy, zespołowi metabolicznemu, a zgodnie z teorią o insulinooporności komórek mózgowych jako czynniku ryzyka choroby Alzheimera – również procesom neurodegeneracyjnym [36].  W przypadku „zwiększonego obrotu glukozą” warto pomyśleć o utrzymywaniu prawidłowego poziomu cynku, witaminy B1 oraz B3 w organizmie, ponieważ wymienione mikroskładniki odżywcze uczestniczą w przetwarzaniu węglowodanów na energię.

– Utrzymuj możliwie niski poziom homocysteiny w organizmie [24]. Jak sugerują wyniki badań wysoki poziom homocysteiny wywiera negatywny wpływ na komórki mózgowe i to poprzez szereg różnych mechanizmów, do których należą:  modyfikacja struktur białkowych, nasilony stres oksydacyjny, odkładanie się patologicznych substancji wewnątrz komórek, uszkodzenie śródbłonka oraz powstawanie zakrzepów. 

Najnowsze badania z 2020 roku wskazują, iż hiperhomocysteinemia może stanowić istotny czynnik ryzyka demencji naczyniowej oraz choroby Alzheimera [25].

Ponieważ prawidłowa gospodarka homocysteiną (przy założeniu braku istotnych mutacji genetycznych oraz zaburzeń hormonalnych) wymaga obecności witamin z grupy B (przede wszystkim metylokobalaminy, kwasu foliowego oraz witaminy B6) oraz choliny, warto dbać o wystarczający poziom tych mikroskładników odżywczych w organizmie [9].

– Suplementuj cytykolinę. Już ponad 10 lat temu w ramach badań na szczurach obserwowano, iż ta występująca w naturze w pochodna choliny, w literaturze określana również jako CDP-cholina chroni komórki nerwowe przed apoptozą, poprawiając jednocześnie funkcje pamięciowe oraz kognitywne [7]. CDP-cholina wykazuje szczególne cenne właściwości ochronne w przypadku urazów mózgu oraz niedotlenienia [6], czyli w sytuacjach, gdy nasze komórki mózgowe podlegają szczególnemu ryzyku zniszczenia.

– Suplementuj kwasy tłuszczowe omega-3: DHA oraz EPA

Kluczową rolę kwasu dokozaheksaenowego oraz eikozapentaenowego dla ochrony komórek mózgowych oraz ich prawidłowego funkcjonowania podkreśla w swoich książkach również doktor Bodo Kukliński, światowej sławy specjalista w zakresie medycyny mitochondrialnej [32]. Jak się wydaje dostarczanie organizmowi wystarczających ilości DHA oraz EPA może nie tylko zapobiegać chorobom neurodegeneracyjnym, lecz również znacząco poprawiać stan zdrowia pacjentów, szczególnie w początkowej fazie choroby Alzheimera, demencji lub choroby Parkinsona [34]. Kwas dokozaheksaenowy to nie tylko składnik budulcowy błon komórkowych oraz mitochondrialnych: to również modulator funkcji komórkowych, ekspresji genów, płynności błon, regulator procesu mielinizacji a nawet czynnik hamujący stany zapalne w obrębie komórek nerwowych [35].

W epoce, gdy większość tłustych ryb pełnomorskich jest skażona mikroplastikiem oraz metalami ciężkimi, jako źródło bezcennego dla mózgu DHA oraz EPA warto rozważyć suplementację tych wielonienasyconych, bioaktywnych kwasów tłuszczowych. Szukając odpowiedniego dla siebie produktu zwróć uwagę na załączony certyfikat czystości. Ewentualnie możesz sięgnąć też po suplementy na bazie kryla bądź też oleju z alg.

– Wspieraj mitochondria. Tak się składa, że wiele spośród wymienionych wyżej środków sprzyja automatycznie prawidłowemu funkcjonowaniu mitochondriów. Tymczasem dobry stan naszych komórkowych producentów ATP warunkuje dostateczne zaopatrzenie organizmu w energię, gdy tymczasem mózg człowieka zużywa nawet do 20% całkowitego dobowego wolumenu zużywanej przez nas energii w stanie spoczynku [29]. Przy założeniu, że przeciętna waga ludzkiego mózgu to ok. 1,3kg [30], okazuje się, iż u osoby, która waży około 70 kilogramów, funkcjonowanie narządu stanowiącego zaledwie 1,9% wagi ciała stanowi aż jedną piątą łącznych wydatków energetycznych, jakie ponosimy w ciągu dnia w stanie spoczynku. Bez dostępu do wystarczających ilości energii.

Reklama

Neuro-Intercell® Sprawdź

Vaso-Intercell® Sprawdź

MitoSpermidin® MSE Sprawdź

B-Komplex MSE Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Jak jeszcze możesz pomóc mitochondriom?

Wyczerpująca odpowiedź na to pytanie wykracza poza ramy tego artykułu, w tym miejscu wspomnijmy jedynie o konieczności dostarczania mitochondriom wszystkich niezbędnych im do sprawnego funkcjonowania mikroskładników odżywczych, w tym koenzymu Q10, magnezu, witamin z grupy B, cynku, selenu, żelaza oraz witaminy C, zapewnieniu im odpowiedniej ochrony antyoksydacyjnej, eliminacji wszelkich stanów zapalnych w organizmie, a także unikanie ksenobiotyków i przewlekłego stresu psycho-fizycznego. Mitochondriopatia czyli niewydolność mitochondriów (pierwotna lub wtórna) to bardzo istotny czynnik ryzyka chorób neurodegeneracyjnych [31], [32]. Klasycznym przykładem jest tutaj choroba Alzheimera, w przypadku której bardzo często obserwuje się spadek aktywności IV kompleksu mitochondrialnego łańcucha oddechowego [33]. Ponieważ w miarę upływu lat w naszym organizmie gromadzą się coraz większe ilości martwych, zdegenerowanych i dysfunkcyjnych komórek oraz mitochondriów, co utrudnia normalne funkcjonowanie tych najmniejszych elementów budulcowych organizmu, istotną rolę w utrzymywaniu wystarczającego poziomu energii, z której mogą korzystać również neurony i cały CNS jest proces autofagii.

Współcześnie wiemy już, iż autofagia, którą możemy porównać do „domowych, sobotnich porządków” pozwala usunąć lub przetworzyć niepotrzebne komponenty komórek oraz mitochondriów na materiał budulcowy lub energię, bez wątpienia opóźnia procesy starzenia w organizmie oraz przyczynia się do utrzymywania pełnej sprawności mitochondriów a wraz
z nimi całych komórek [40]. Jak uruchomić ten niezwykle przydatny mechanizm we własnym ciele?

• Ogranicz ilość spożywanych w ciągu doby kalorii
• Ćwicz
• Przeprowadzaj kuracje postne i/lub pość interwałowo, jeżeli pozwala Ci na to tryb życia oraz stan zdrowia
• Spożywaj sirt-foods, produkty bogate w tzw. syrtuiny
• Sięgnij po preparaty ze spermidyną, naturalną substancją, która w dużych ilościach występuje w kiełkach pszenicy, a która wykazuje zdolność aktywowanie procesów recyklingowych w komórkach [41].

– Śpij (a najlepiej słodko). Wydaje ci się, że od wielu tygodni a może nawet miesięcy czy lat za mało śpisz? Budzisz się w ciągu nocy i nie możesz zasnąć? Uważaj. Utrzymująca się w dłuższym okresie niedostateczna ilość snu, zaburzenia snu czy też problemy z rytmem dobowym (cyrkadiańskim) zaburzają procesy naprawcze w obrębie mózgu, osłabiają neurogenezę i mogą stanowić czynnik ryzyka chorób neurodegeneracyjnych, w szczególności choroby Alzheimera [37].

Ad.2. jeżeli chodzi o neurogenezę, nasi naturalni sprzymierzeńcy to:

– BDNF oraz NGF czyli odpowiednio  neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego (ang. brain derived neurotrophic factor) i (ang. nerve growth factor). Zgodnie z wynikami badan ten ostatni wykazuje zdolność zapobiegania oraz hamowania postępującej degeneracji neuronów, która towarzyszy na przykład chorobie Alzheimera [15]. Przypuszcza się, iż poziom NGF w organizmie mogą podnosić:

• traganek (Astragalus membranaceus) [16]
• kwercetyna [17], której doskonałym źródłem jest uznawany za dobroczynny dla naszego mózgu miłorząb japoński (ginko biloba) [18]
• kwas rozmarynowy (ang. carnosic acid) z rozmarynu oraz szałwii pobudza syntezę NGF [19].

– Acetylocholina oraz dopamina – ze względu na obecność receptorów acetylocholiny oraz dopaminy
w odpowiedzialnej za neurogenezę mózgowej strefie podkorowej, wystarczający poziom obu wspomnianych neurotransmiterów może z dużym prawdopodobieństwem sprzyjać neurogenezie [8].

Naturalnym sposobem podniesienia poziomu dopaminy w organizmie są między innymi pozytywne kontakty międzyludzkie oraz czynność uczenia się/zdobywania nowej wiedzy a także wspomniany w dalszej części tego artykułu sport [26], [27], [28].

Jednocześnie, zgodnie z obecnym stanem wiedzy, optymalnym źródłem prekursora do syntezy acetylocholiny w ludzkim mózgu jest cytykolina. Ta ostatnia wykazuje również cenne działanie neuroprotekcyjne jako samodzielna substancja, patrz wyżej.

– Buty do biegania i strój sportowy – umiarkowane bieganie oraz trening sprzyjają neurogenezie oraz zwiększają przeżywalność nowych neuronów [22], szczególnie zalecany jest tutaj wysiłek aerobowy, ponieważ to właśnie taka forma ćwiczeń najbardziej podnosi poziom BDNF [23].

Jak podkreślają autorzy książki, „Keep your brain young” [38], wraz z wiekiem mózg każdego człowieka podlega w naturalny sposób nieuniknionym zmianom. Na przykład uczymy się coraz wolniej i potrzebujemy coraz więcej czasu na regenerację po dużym wysiłku umysłowym, czy silnym stresie. Wraz z upływem lat coraz gorzej reagujemy na niedobory snu, a w zasobach pamięciowych sporadycznie pojawiają się czarne dziury. Absolutnie naturalne procesy starzenia na poziomie mitochondrialnym oraz komórkowym osłabiają funkcjonowanie neuronów oraz całego mózgu jako narządu. Dlatego też powyższy artykuł może stanowić źródło inspiracji nie tylko dla samych pacjentów, którzy borykają się z różnego rodzaju schorzeniami neurodegeneracyjnymi, lecz również dla nas wszystkich, tak abyśmy jak najdłużej mogli cieszyć się życiem, pamiętać oraz uczyć się nowych rzeczy, każdego dnia! 

Autor: Sylwia Grodzicka