Uraz typu whiplash, nazywany także urazem typu smagnięcia biczem lub urazem szlaku kinetycznego szyi, to rodzaj obrażeń, które zazwyczaj występują w wyniku nagłego i gwałtownego ruchu głowy do przodu, do tyłu lub w bok, podobnego do ruchu biernego w wypadku samochodowym. Urazy whiplash często związane są z kolizjami samochodowymi czy komunikacyjnymi, ale mogą również wystąpić w wyniku innych zdarzeń, takich jak upadek, kontakt sportowy czy wypadek przy pracy.¹

Czym jest uraz kręgosłupa szyjnego typu whiplash?

The Québec Task Force wprowadziła do piśmiennictwa w 1995 roku termin „Whiplash Associated Disorders” (WAD) określający zespół objawów zarówno somatycznych, jak i emocjonalno-behawioralnych, będących konsekwencją przebytego urazu odcinka szyjnego w wyniku kolizji drogowej.⁴

Charakterystyczną cechą whiplash jest nadmierne rozciągnięcie, nadmierna kompresja lub inne uszkodzenia tkanek miękkich w okolicach szyi. Może to obejmować mięśnie, więzadła, stawy, krążki międzykręgowe oraz nerwy.¹

Dokonano klasyfikacji urazów WAD pod względem jego ciężkości:

• 0 – brak dolegliwości bólowych i brak objawów w badaniu klinicznym.
• I – ból odcinka szyjnego i związane z tym symptomy, ale bez obiektywnych objawów w badaniu klinicznym.
• II – ból odcinka szyjnego i związane z tym symptomy potwierdzone badaniem fizykalnym, ale bez objawów neurologicznych.
• III – ból odcinka szyjnego i związane z tym symptomy, obecność deficytów neurologicznych (obniżone lub zniesione odruchy, zaburzenia czucia powierzchownego i siły mięśniowej).
• IV – obecność złamania lub przemieszczenia w odcinku szyjnym (podwichniecia, zwichnięcia).⁴

Jakie są objawy urazu whiplash?

Objawy urazu biczowego mogą różnić się w zależności od jego stopnia oraz indywidualnych czynników, ale często obejmują:

• Ból szyi – jest to najczęstszy objaw, który może być odczuwany jako ból stały lub nasilający się podczas ruchu.
• Sztywność szyi – ograniczony zakres ruchu w szyi z powodu bólu lub dyskomfortu.
• Bóle głowy – mogą występować migreny, bóle głowy napięciowe lub inne bóle związane z urazem szyi.
• Problemy z koncentracją – niektórzy ludzie doświadczają trudności w koncentracji lub pamięci.
• Zawroty głowy – często występujące po urazie szyi.
• Problemy ze snem – zmiany w jakości snu, trudności z zasypianiem lub utrzymaniem snu.
• Objawy emocjonalne – u niektórych osób mogą występować objawy depresji, drażliwości czy zaburzenia nastroju.

Pacjenci z WAD zgłaszają często rozległe strefy zwiększonej wrażliwości na ból, występujące w obszarach ciała, które nie mogły mieć jakichkolwiek uszkodzeń w wyniku urazu. Powoduje to również określone zmiany w zachowaniu u tych pacjentów bardzo często ze zwiększonym poziomem lęku, katastrofizacją, lękiem przed ruchem i wycofaniem, a czasem agresją i postawą roszczeniową, co może utrudniać współpracę z lekarzem lub fizjoterapeutą. Dolegliwości mogą się pojawić z opóźnieniem do 12 – 15 godzin, co powoduje, że poszkodowani zgłaszają się na SOR dopiero następnego dnia po wypadku. Do najczęściej spotykanych objawów występujących w początkowej fazie należą: ból odcinka szyjnego, nierzadko również piersiowego i lędźwiowego, parestezje kończyn górnych, ból głowy, zawroty głowy i zaburzenia równowagi, zaburzenia widzenia, szumy i piski w uszach, zaburzenia połykania, chrypka, nudności, wymioty, zaburzenia koncentracji.⁴

W swojej książce Niestabilność stawu szyjnego. Przyczyna wielu niezdiagnozowanych chorób. Symptomy diagnostyka terapie, Dr Bodo Kukliński tłumaczy wpływ urazów w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa na długofalowe funkcjonowanie całego organizmu. Dowodzi, że powstająca po urazie niestabilność stawu szyjnego może powodować zarówno zaburzenia w układzie ruchu, jak i układzie oddechowym, sercowo – naczyniowym, odpornościowym, nerwowym, a także w obrębie skóry, narządów rozrodczych i sferze psychicznej.⁹

Jak rozpoznać uraz smagnięcia biczem?

Diagnoza urazu kręgosłupa szyjnego typu whiplash opiera się często na wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym oraz ewentualnie na badaniach obrazowych (np. zdjęciach rentgenowskich, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego), jeśli lekarz uzna to za konieczne.

Postępowanie po urazie szyi typu whiplash

Leczenie zespołu whiplash zazwyczaj obejmuje fizjoterapię, ćwiczenia rehabilitacyjne, leki przeciwbólowe, stosowanie lodu/termoterapię. Czasami może być konieczne również leczenie farmakologiczne lub interwencje z zakresu terapii manualnej. Ważne jest skonsultowanie się z lekarzem w przypadku urazu biczowego, aby zaplanować odpowiednie postępowanie lecznicze w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta. Nie można zapominać o roli psychologa i dietetyka w leczeniu długofalowych skutków.

Reklama

EnzOmega ® MSE Sprawdź

K2-Intercell plus D3 Sprawdź

ADEK-Intercell® Sprawdź

Cynkomit MSE Sprawdź

Witamina B12 MSE MAX Sprawdź

Rehabilitacja po urazie biczowym

Rehabilitacja po urazie szyi ma na celu zmniejszenie bólu, przywrócenie funkcji szyi, poprawę ruchomości oraz przywrócenie normalnego zakresu ruchu. Zazwyczaj plan rehabilitacji jest dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta i może obejmować różnorodne metody i techniki w zależności od stopnia urazu i jego skutków.

Oto kilka typowych strategii postępowania stosowanych po urazie whiplash:

1. Kinezyterapia: Ćwiczenia terapeutyczne, które koncentrują się na wzmacnianiu mięśni szyi i ramion, poprawie ruchomości oraz redukcji sztywności szyi.
   – Metoda PNF (Prioreceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie (PNF)) – ćwiczenia oparte na założeniach tej metody koncentrują się na odbudowywaniu utraconego prawidłowego wzorca ruchu. W metodzie PNF stosuje się ćwiczenia z udziałem terapeuty, edukację pacjenta i ćwiczenia wykonywane samodzielnie przez pacjenta.
   – Metoda Kinetic Control – metoda zakładająca, że podstawą usprawniania pacjentów z dysfunkcjami narządu ruchu jest ocena kontroli motorycznej i wzorców wykonywania ruchów funkcjonalnych w celu wykrycia niekontrolowanych ruchów, a następnie przywrócenia kontroli w danym segmencie przy pomocy różnych strategii reedukacji kontroli ruchowej.⁸
2. Terapia manualna: Metody terapeutyczne wykonywane przez wykwalifikowanego terapeutę manualnego, które obejmują delikatne manipulacje i techniki masażu leczniczego, mają na celu poprawę ruchomości i zmniejszenie bólu w obszarze szyi.³ Wszystkie działania manualne w obrębie szyi powinny być wykonywane przez dyplomowanego fizjoterapeutę. Próby manipulacji wykonywane przez osoby niedoświadczone, mogą spowodować pogorszenie stanu pacjenta.
3. Elektroterapia i terapia cieplna: Wykorzystanie technik takich, jak elektrostymulacja mięśni, ultradźwięki, laseroterapia czy terapia ciepłem lub zimnem w celu zmniejszenia bólu, redukcji stanu zapalnego i poprawy funkcji mięśniowych. Badania naukowe pokazują jednak, że tego typu działania mają niewielki wpływ na poprawę stanu pacjentów po urazie smagnięcia biczem.³ Stosowanie takiej terapii może być dobrym dodatkiem do podstawowego działania rehabilitacyjnego, jednak nie powinno stanowić jedynego działania usprawniającego.
4. Edukacja pacjenta: Wyjaśnienie natury urazu, wskazówki dotyczące postawy i ruchu, oraz nauka odbierania sygnałów ciała w celu unikania czynników, które mogą zaostrzać ból szyi. Badania wskazują, że w przypadku pacjentów w stanie ostrym wystarczy prosta edukacja na temat postępowania przeciwbólowego. U osób przewlekle odczuwających skutki urazu whiplash należy wprowadzić szersze programy edukacyjne mające na celu aktywizację pacjentów i modulowanie zachowań wywołujących ból.² Pacjent powinien otrzymać instruktarz ćwiczeń, które będzie mógł samodzielnie wykonywać w domu. Zaleca się stosowanie ćwiczeń delikatnie zwiększających zakres ruchu, wzmacniających mięśnie szyi i klatki piersiowej oraz mięśnie grzbietu, a także proste ćwiczenia mimiczne.⁹
5. Farmakoterapia: W niektórych przypadkach lekarz może zalecić leki przeciwbólowe, przeciwzapalne lub miorelaksanty w celu łagodzenia bólu i zmniejszenia napięcia mięśniowego.
6. Termolezja: jest nowoczesną metodą leczenia bólu stawów i kręgosłupa. Polega na umieszczeniu niewielkiej elektrody emitującej odpowiednią temperaturę uzyskaną przy pomocy fal radiowych o konkretnej długości. Prąd powoduje rozgrzanie tkanek do temperatury ok. 70-90 stopni Celsjusza przez czas ok. 90 do 120 sekund. Ta terapia niszczy tkanki w promieniu kilku milimetrów, co z kolei pozwala bardzo precyzyjnie unieszkodliwić nerwy przekazujące dalej ból. Badania wskazują na skuteczność tej metody w uśmierzeniu bólu u pacjentów z WAD.⁶
7. Ćwiczenia posturalne: Skupiają się na poprawie postawy ciała, umiejętności utrzymania prawidłowej pozycji ciała podczas różnych czynności.
8. Stopniowy powrót do aktywności: Stopniowe wdrażanie aktywności fizycznej i rekreacyjnej powinien następować w miarę poprawy stanu zdrowia. Należy zwrócić uwagę pacjenta na dostosowanie wybranej aktywności do jego stanu zdrowia. Pacjenci powinni używać butów z miękką podeszwą, która zminimalizuje wstrząsy szyi podczas marszu. Osoby jeżdżące na rowerze powinny pamiętać o wysokim ustawieniu kierownicy i zamontowaniu amortyzatorów przy kołach. Podczas jazdy samochodem, pomocna może być poduszka ułożona na fotelu i kołnierz podróżny podłożony pod szyję.⁹
9. Pomoc psychologiczna: Pacjenci z WAD często doświadczają zwiększonego poziomu lęku i stresu, może pojawić się kinezjofobia, katastrofizacja, a nawet depresja. Według badań trening radzenia sobie ze stresem (stress inoculation training, SIT) i generalna pomoc psychologiczna pozytywnie wpłynęła na postęp rehabilitacji. Dzięki takiemu holistycznemu podejściu do leczenia, pacjenci szybciej wracają do pracy i aktywności.⁷ Skuteczne bywa także zastosowanie terapii behawioralnej, która służy stopniowej redukcji pobudzenia układu współczulnego. Oprócz typowej terapii psychologicznej, wyciszająco na układ współczulny działają także: trening relaksacji progresywnej metodą Jacobsona, trening autogenny, tai chi czy joga.⁹
10. Poprawa jakości nocnego snu: Osoby, które w wyniku urazu odcinka szyjnego kręgosłupa odczuwają objawy niestabilności stawu szyjnego powinny zwrócić uwagę na warunki snu nocnego. Dr Bodo Kukliński radzi, aby zrezygnować z miękkich poduszek ze sztucznym wypełnieniem, na rzecz twardej poduszki  wypchanej 1,8-2 kg pierza o wymiarach 80 x 80 cm. Jeden z rogów poduszki należy zwinąć pod głowę, dzięki temu głowa będzie delikatnie podtrzymywana, co sprawi, że mięśnie szyi będą rozluźnione. Żeby stwierdzić czy poduszka jest dobrze dobrana należy zwrócić uwagę, czy objawy takie jak: wszelkiego rodzaju bóle, zatkany nos, sztywnienie palców czy opuchnięcie twarzy zmniejszają się z nocy na noc.⁹ W przypadku silnych bóli odczuwanych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, kończyn lub odbytu należy zmienić materac na miękki, który będzie dopasowywał się do każdej kości.⁹
11. Dieta: Osoby, których odcinek szyjny kręgosłupa został uszkodzony, powinny generalnie jeść to, co podpowiada im organizm. Należy spożywać te posiłki, na które chory ma ochotę i po których czuje się dobrze. Potrawy, które powodują złe samopoczucie, objawy nietolerancji czy wywołują niechęć powinny być eliminowane z diety. Stosowane produkty żywnościowe powinny być jak najmniej przetworzone i pozbawione sztucznych barwników, substancji zapachowych i innych polepszaczy smaku. Dr Bodo Kukliński sugeruje, aby korzystać z produktów regionalnych i sezonowych, ponieważ krótki czas transportu i brak konieczności długotrwałego konserwowania pozwala zachować większą ilość składników odżywczych. Należy też unikać gotowych dań, sosów i napojów.⁹
12. Suplementacja mikroskładników odżywczych: Suplementacja mikroskładników odżywczych powinna być zależna od występujących objawów oraz wyników badań laboratoryjnych. Należy zwrócić uwagę na to, że w miarę wprowadzania rehabilitacji, terapii psychologicznej, poprawie jakości snu i dostosowania diety, zapotrzebowanie pacjenta na mikroskładniki odżywcze maleje, przez co należy zmniejszyć podawane dawki. Specjaliści medycyny mitochondrialnej twierdzą, że terapia witaminą b12 jest wskazana u pacjentów po urazie odcinka szyjnego kręgosłupa oraz wszelakich aseptycznych lub neurogennych stanach zapalnych. W późniejszych etapach leczenia przy pomocy mikroskładników odżywczych, naukowcy dowodzą skuteczności suplementowania żelaza, magnezu, cynku, selenu, żelaza, witamin z grupy B, witamin E, C, D, K oraz kwasów omega-3 i aminokwasów.⁹ Należy pamiętać, aby przed rozpoczęciem suplementacji skonsultować się ze specjalistą.

Przykładowe ćwiczenia w zespole whiplash do wykonywania w domu¹⁰

Te ćwiczenia zostały zaprojektowane w celu przywrócenia zakresu ruchu oraz siły mięśni wokół szyi, oraz zmniejszenia niepotrzebnego napięcia posturalnego i bólu mięśniowego.

Dla każdego ćwiczenia:

• poruszaj się płynnie i wolno, bez nagłych szarpnięć,
• kluczowe są precyzja i kontrola, utrzymuj usta i szczękę zrelaksowane; trzymaj wargi razem, zęby lekko oddzielone, a język oparty na podniebieniu,
• w ćwiczeniach ruchowych staraj się poruszać na tą samą odległość w każdą stronę; jeśli jedna strona jest sztywniejsza, rób to w danym kierunku nieco częściej,
• oczekuj pewnego dyskomfortu, ale pamiętaj, że ćwiczenia nie powinny wywoływać silnego bólu.

Ćwiczenia kręgosłupa szyjnego w pozycji leżącej

1. Ćwiczenie potakiwania
   Delikatnie i powoli przechyl głowę do przodu, jakbyś się zgadzał na coś. Poczuj napięcie mięśni z przodu szyi. Przestań wykonywać ruch, gdy poczujesz, że mięśnie z przodu zaczynają się napinać. Wytrzymaj w tej pozycji przez pięć sekund, a następnie zrelaksuj. Powróć delikatnie głową do normalnej pozycji wyjściowej. Powtórz do 10 razy.
2. Ćwiczenie rotacji
   Delikatnie obróć głowę z jednej strony na drugą. Patrz, dokąd zmierzasz. Stopniowo próbuj obracać głowę wystarczająco daleko, aby podbródek był w linii z ramieniem, a widok sięgał ściany w linii z ramieniem. Powtórz 10 razy w każdą stronę.
3. Ćwiczenie łopatki
   To ćwiczenie rozluźni i złagodzi napięcie w mięśniach górnej części ramion, przynosząc ulgę w bólu. Połóż się na prawym boku z ramieniem podpartym na dwóch poduszkach. Przesuń swoją lewą łopatkę w tył i wzdłuż żeber w kierunku środka pleców. Wytrzymaj tę pozycję przez 10 sekund. Powtórz pięć razy. Powtórz leżąc na lewym boku dla prawej łopatki.

 Ćwiczenia w pozycji siedzącej

1. Ćwiczenie posturalne
   Regularnie poprawiaj swoją postawę, delikatnie prostując dolną część pleców i miednicę (siedź wyprostowany). Teraz delikatnie przyciągnij łopatki w dół i do tyłu. Delikatnie cofnij podbródek. Wytrzymaj tę pozycję łatwo przez co najmniej 10 sekund. Ta pozycja zapobiegnie i złagodzi ból mięśni oraz napięcie w szyi i obręczy barkowej. Regularnie powtarzaj to ćwiczenie, co pół godziny w ciągu dnia. Możesz wykonywać to ćwiczenie w pracy, jadąc samochodem, w pociągu czy autobusie oraz siedząc w domu.
2. Retrakcja szyi
   Siedź w prawidłowej pozycji posturalnej opisanej w ćwiczeniu 1. Delikatnie przesuń głowę do tyłu, przesuwając podbródek poziomo i trzymając nos prosto przed sobą. Powinieneś poczuć ruch retrakcji u podstawy szyi, a szyja powinna pozostać wydłużona. Powtórz to ćwiczenie 10 razy co godzinę w pozycji siedzącej.
3. Ćwiczenie  rotacji szyi
   Usiądź w prawidłowej pozycji posturalnej, jak opisano w ćwiczeniu 1. Delikatnie obróć głowę z jednej strony na drugą. Patrz, gdzie zmierzasz, stopniowo próbując zobaczyć ścianę w linii z ramieniem. To ćwiczenie jest podobne do tego, które wykonywałeś leżąc, tylko tym razem wykonaj je w pozycji siedzącej. Powtórz 10 razy.
4. Skłony boczne
   Delikatnie przechyl głowę w stronę ramienia i poczuj delikatne napięcie w mięśniach po bokach szyi. Nie unoś barków. Wykonaj ruch w obie strony. Powtórz 10 razy.

Jeżeli podczas wykonywania ćwiczeń zauważysz u siebie następujące objawy, przestań je wykonywać i skonsultuj się ze specjalistą:

• zawroty głowy, uczucie oszołomienia, zamazane widzenie, omdlenie lub dezorientację,
• nagły ból strzelający w dół ramienia, drętwienie lub osłabienie w ramieniu lub dłoni,
• niezwykle silny ból szyi,
• jeśli ćwiczenia systematycznie wywołują ból głowy, który się utrzymuje.

Rehabilitacja po urazie biczowym kręgosłupa stanowi wyzwanie dla pacjentów oraz specjalistów medycznych. Wdrożenie odpowiednich strategii terapeutycznych, zindywidualizowanych do potrzeb każdego pacjenta, odgrywa kluczową rolę w powrocie do zdrowia. Wartością dodaną jest holistyczne podejście, uwzględniające nie tylko aspekty fizyczne, ale także psychologiczne i dietetyczne. Skuteczność terapii po urazie whiplash zależy od współpracy pacjenta, jego zaangażowania w proces rehabilitacji oraz odpowiedniego wsparcia ze strony wykwalifikowanego zespołu medycznego.

Zrozumienie natury urazu, wczesna diagnoza  oraz odpowiednio dostosowane i monitorowane programy rehabilitacyjne stanowią klucz do odzyskania pełnej funkcjonalności szyi oraz poprawy komfortu życia po urazie. Kluczową rolę odgrywa również edukacja pacjenta na temat prowadzenia zdrowego trybu życia oraz sposobów radzenia sobie z potencjalnymi objawami po urazie.

Przyjęcie kompleksowego podejścia w rehabilitacji zespołu smagnięcia biczem, które uwzględnia różnorodne aspekty zdrowia fizycznego i psychicznego, jest kluczowe dla pełnego powrotu do zdrowia oraz poprawy jakości życia pacjenta.