Stres w pracy — czym się charakteryzuje i jak sobie z nim radzić?

Jak radzić sobie ze stresem w pracy i nie dopuścić do wypalenia zawodowego? Poznaj mitochondrialne sposoby.

Stres często jest nieodłącznym elementem pracy. Może działać mobilizująco i poprawiać efektywność, jak i znacząco szkodzić zdrowiu pracowników. Ostatnie lata związane z wybuchem pandemii COVID-19 dodatkowo nasiliły jego powszechność – od obaw o utratę pracy, po konieczność nagłej zmiany trybu pracy czy zakresu obowiązków 1. Czym się objawia i do czego może prowadzić stres w miejscu pracy? Jak z nim walczyć?

Charakterystyka stresu w miejscu pracy

Stres jest reakcją obronną i adaptacyjną organizmu w odpowiedzi na silny bodziec (stresor). Może być zarówno sygnałem do wycofania się, ucieczki w celu zniwelowania związanych z nim niedogodności (stres negatywny – dystres), jak i próbą mobilizacji organizmu w celu dostosowania się do nowej sytuacji (stres pozytywny – eustres) 2. Jak piszą autorzy wydanego przez Państwową Inspekcję Pracy poradnika „Stres w Pracy” kierowanego do pracodawców: „Stres [w miejscu pracy] występuje w sytuacji rozbieżności między wymaganiami środowiska pracy a możliwościami i potrzebami pracownika, a jego skutki zmieniają funkcjonowanie psychiki organizmu oraz zachowanie”  3.

Stres w pracy — kiedy mamy z nim do czynienia?

Stres w miejscu pracy dotyka zdecydowanej większości społeczeństwa. Jak wskazuje opublikowany przez Koalicję Bezpieczni w Pracy raport z 2019 roku, aż 85% pracowników deklaruje częste doświadczanie stresu w miejscu pracy. Jedynie dla 15% z nich stres jest odbierany jako czynnik pozytywny – aktywizujący i mobilizujący do działania. Aż 37% opisuje go jako paraliżujący i zniechęcający do działania 4.

Przyczyny stresu w pracy bywają różne, przeważnie wymieniane są:

  • Presja czasu lub nadmiar obowiązków,
  • Rutyna i monotonia w pracy,
  • Nieadekwatne wynagrodzenie, niepewność zatrudnienia,
  • Brak możliwości kontroli nad wykonywaną pracą, niejasność pełnionej roli,
  • Wysoka odpowiedzialność zawodowa, lęk przed wyrządzeniem szkody,
  • Krytyka lub nadmierne wymagania ze strony pracodawcy/przełożonego,
  • Ogólna atmosfera w miejscu pracy, relacje z przełożonymi i współpracownikami,
  • Przenikanie pracy do życia prywatnego, rodzinnego,
  • Niekorzystny harmonogram pracy – nadgodziny, praca zmianowa 3,4.

W ostatnich latach na nasilenie poziomu stresu w miejscu pracy wpływ miała także pandemia COVID-19. Chociaż wiele osób obecnie ceni sobie wzrost akceptacji pracodawców dla pracy zdalnej, dla dużej części pracowników nagłe zmiany wiązały się z ogromnym stresem i koniecznością sprostania nowym problemom. Brak odpowiedniego stanowiska do pracy w domu, godzenie obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym, nadmiar czynników rozpraszających uwagę, konieczność szybkiego opanowania nowych narzędzi i technologii. W efekcie notowano w tym okresie zdecydowany wzrost przypadków wypalenia zawodowego i stresu w miejscu pracy 1,3.

Kiedy stres w pracy jest niebezpiecznych dla zdrowia?

Stres bywa w pracy konieczny – jego całkowity brak często wiąże się z nadmierną monotonią, niedostateczną liczbą wyzwań i stymulacji, co także może prowadzić do wypalenia zawodowego i niezadowolenia z pracy. Jednakże nadmierny stres, w szczególności, kiedy jest on długotrwały i towarzyszy pracownikom na co dzień niesie za sobą wiele negatywnych skutków i może być szkodliwy dla zdrowia, zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Pracodawcy i przełożeni muszą więc uwzględnić obydwa rodzaje stresu i starać się o zachowanie między nimi odpowiedniej równowagi. Ważne jest, aby chronić pracowników zarówno przed przepracowaniem i nadmiernym obciążeniem obowiązkami, jak i zapewnić im stymulujące środowisko pracy, pozwalające na rozwój. Kiedy stanowisko pracy nie daje szerokiego pola do ubogacania i różnicowania zlecanych zadań, z pomocą mogą przyjść, chociażby szkolenia i dodatkowe kursy 2,4. Najbardziej niebezpiecznym źródłem stresu i zmęczenia w warunkach pracy są jednak sytuacje, kiedy kontakt z bodźcem jest regularny, mamy z nim do czynienia na co dzień. W szczególności dotyczy to sytuacji konfliktowych w miejscu pracy – mobbingu, złych relacji z przełożonym lub współpracownikami, jak i źle rozplanowanego harmonogramu pracy – częstych nadgodzin, niedoborów pracowników, konieczności zabierania pracy do domu 2,4.

Emocjonalne skutki doświadczania stresu w pracy

Objawy stresu u pracownika często uwidaczniają się w zmianie jego zachowania i podejścia do pracy. Nadmierny stres prowadzi przede wszystkim do zmęczenia, drażliwości i spadku koncentracji oraz zaangażowania w wykonywane zadania. Można więc zaobserwować częstsze absencje i spóźnienia, wydłużanie przerw, ograniczanie kontaktów ze współpracownikami, spadek efektywności, jak i wzmożoną liczbę popełnianych błędów2,4. Chroniczny stres doświadczany w pracy z czasem może prowadzić do poważniejszych problemów emocjonalnych – depresji, zaburzeń lękowych (niepokój związany z bodźcami stresowymi, jak np. mobbingiem, trudności w kontaktach społecznych) czy wypalenia zawodowego. Ponadto, problemy w pracy często negatywnie odbijają się na życiu prywatnym i rodzinnym. Skutkiem stresu zawodowego może być odreagowywanie na członkach rodziny lub znajomych, zaniedbywanie relacji, a nawet uciekanie w stronę używek i uzależnień 2,5.

Zdrowotne skutki długotrwałego stresu w miejscu pracy

Negatywne skutki stresu w miejscu pracy niosą za sobą nie tylko konsekwencje dla zdrowia psychicznego i sfery emocjonalnej. Warto pamiętać, że problemy takie jak depresja, zaburzenia lękowe czy uzależnienia także mają wpływ na funkcjonowanie innych układów naszego organizmu 2,4,5.

Stres w pracy i wypalenie zawodowe mogą powodować także objawy typowo somatyczne, fizyczne – przyśpieszony oddech i akcja serca, podwyższone ciśnienie, problemy z apetytem, zmiany w wydzielaniu hormonów2,4. Wpływają one nie tylko na aktualną jakość życia, ale także negatywnie odbijają się na zdrowiu długofalowo i mogą promować rozwój chorób cywilizacyjnych. Chroniczny stres zawodowy niesie za sobą ryzyko zwiększonej zapadalności na choroby takie jak:

  • Otyłość,
  • Cukrzyca typu 2,
  • Miażdżyca,
  • Nadciśnienie,
  • Zespół metaboliczny,
  • Zespół jelita drażliwego,
  • Zaburzenia płodności i zespoły ginekologiczne4.

Jak radzić sobie ze stresem w pracy?

Walka ze stresem w pracy powinna przede wszystkim opierać się na jego zapobieganiu. O ile prewencja sytuacji stresowych związanych z harmonogramem i organizacją pracy czy typem zlecanych obowiązków leży głównie po stronie pracodawcy lub przełożonego, także pracownicy mają na nią wpływ. Istotne jest, aby wspólnie dbać o przyjemną i bezpieczną atmosferę w miejscu pracy. Brak wewnętrznych konfliktów i budowanie zaufania redukuje lęk związany z ewentualnym poruszaniem problematycznych tematów i zgłaszaniem sytuacji nadmiernie stresujących. Do stworzenia przyjaznego środowiska pracy pomocne mogą być także szkolenia z umiejętności miękkich, czy właśnie radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania konfliktów 2,4,5.

Nadmierny stres w pracy może być również jednostkowy. Osoba zmagająca się ze stresem i zmęczeniem w warunkach pracy, obserwująca u siebie objawy wypalenia zawodowego powinna pamiętać, że nie musi się z nimi mierzyć samodzielnie. Pomocne mogą być nie tylko konsultacje ze znajomymi lub współpracownikami, ale także wizyta u specjalisty – podjęcie psychoterapii. Walce ze stresem w miejscu pracy sprzyja także umiejętność relaksacji i odpoczynku po powrocie do domu – aktywność fizyczna, posiadanie hobby i zainteresowań niezwiązanych z wykonywanym zawodem, dbanie o prawidłowy sen, opanowanie technik relaksacyjnych i medytacyjnych 2,5. Skutki stresu jako fizjologicznej reakcji organizmu można także łagodzić poprzez zdrową dietę i jej suplementację. Warto sięgnąć m.in. po witaminy (D, C, grupy B), makroelementy (magnez, potas), jak i ziołowe preparaty o działaniu adaptogennym.

Bibliografia:

0:00
0:00