Ze względu na swoją cenę oraz wyjątkowe właściwości szafran bywa nazywany królową przypraw. Już Awicenna (słynny perski medyk z X wieku) opisał różne obszary zastosowania szafranu nie tylko w celach kulinarnych czy jako naturalny barwnik do żywności, lecz także w lecznictwie. Rekomendował szafran pacjentom z najróżniejszymi stanami zapalnymi oraz chorobami układu oddechowego, podkreślając przy tym niezwykle korzystny wpływ tej rośliny na życie intymne (właściwości afrodyzjaku). Współcześnie Medycyna Wschodu zaleca preparaty z szafranem w przypadku depresji, stanów lękowych, choroby Alzheimera, problemów z życiem płciowym, skurczy menstruacyjnych, a nawet problemów ze wzrokiem. Co mówią na ten temat badania naukowe? Czy studia kliniczne faktycznie potwierdzają skuteczność działania szafranu? Przekonajmy się sami.

Szafran – najdroższa przyprawa świata

Szafran (Crocus sativus L) to roślina wieloletnia, której naturalnym środowiskiem są wzgórza Grecji, Azji Zachodniej, Iranu, Indii oraz Egipt, ceniona zarówno jako przyprawa i drogocenny barwnik do tekstyliów, przeważnie obrzędowych, jak również jako środek leczniczy. Sama nazwa szafran wywodzi się z łacińskiego safranum i oznacza „o żółtawym kolorze”. Jednak same kwiaty szafranu nie są ani żółte, ani pomarańczowe, lecz fioletowe i faktycznie przypominają nieco dobrze nam znane krokusy. Ceglany odcień z jakim kojarzymy szafran – przyprawę, zawdzięczamy słupkom kwiatowym Crocus sativus L. Z kolei przepiękna głęboko żółto-pomarańczowa barwa samych słupków, a także ich charakterystyczny gorzki smak ma swoje źródło w karotenoidach: krocynie oraz krocetynie¹. Medycyna Wschodu stosowała szafran już około 3600 lat temu². Oprócz wspomnianych karotenoidów do najważniejszych ukrytych w szafranie związków chemicznych należą takie rozpuszczalne w tłuszczach substancje, jak safranal (odpowiadający za specyficzny zapach szafranu), betakarotenoidy, likopen czy zeaksantyna¹.

Zastosowanie szafranu w kuchni

Kwiat szafranu posiada 3 słupki kwiatowe, z których każdy waży około 2 g. W przybliżeniu do otrzymania 1 kilograma tej wysoko cenionej przyprawy potrzeba aż 150 000 kwiatów, których zbiór wymaga niezwykłej ostrożności oraz precyzyjnego planowania. Ponieważ kwiaty szafranu niezwykle szybko przekwitają, a ich okres kwitnienia jest bardzo krótki, zbiory szafranu przypominają prawdziwy wyścig z czasem. Sam proces pozyskiwania szafranu podlega ścisłej regulacji norm ISO (ISO 3632-1 oraz -2 2011). Nazywany królową przypraw bądź też czerwonym złotem, Crocus sativus nadaje potrawom żywego, ciepłego żółto-pomarańczowego koloru. Do najbardziej znanych dań, których składnikiem jest szafran należą: risotto / ryż z szafranem, kheer – ryż basmati na słodko o przepięknym pomarańczowym kolorze, gotowany z mlekiem i przyprawiony m. in. kardamonem, szwedzkie ciastka Lussekatter na suchych drożdżach, zupy rybne, a także prowansalski majonez paprykowy Rouille. Szafran doskonale harmonizuje się z wanilią, kardamonem, cynamonem oraz kolendrą. Kulinarne walory szafranu są stosunkowo powszechnie znane, jednak wciąż jeszcze niewielu z nas wie, jak dobroczynny wpływ na nasze zdrowie może mieć wyciąg z tej rośliny.

Ekstrakt z szafranu – właściwości lecznicze i zastosowanie

Naturalny antydepresant w kapsułce

Jednym z tradycyjnych obszarów zastosowania szafranu jest łagodna depresja i obniżony nastrój. Badania kliniczne sugerują, iż Crocus sativus L wykazuje działanie skuteczniejsze niż placebo oraz przynajmniej tak samo skuteczne, co terapeutyczne dawki takich leków jak fluoksetyna czy imipramina⁴. Obserwacje te pokrywają się z mającymi wielowiekową tradycję zaleceniami Medycyny Wschodu (patrz też ramka poniżej).

W ramach pewnego randomizowanego badania z grupą kontrolną z 2021 roku 56 zdrowych osób w wieku 18-54 lat znajdujących się pod wpływem chronicznego stresu, otrzymywało przez 8 tygodni 30 mg wyciągu z szafranu lub placebo. Po zakończeniu eksperymentu wśród tych uczestników badania, którzy otrzymywali substancję czynną, zaobserwowano osłabienie markerów depresji, poprawę jakości interakcji społecznych oraz redukcję subiektywnego poczucia lęku⁵.

Do kolejnego interesującego wniosku doszedł w 2016 roku pewien zespół badawczy z Iranu. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji na szczurach, uczeni stwierdzili, iż wodny roztwór szafranu w istotny sposób zwiększa mózgową zawartość kwasu gamma-aminomasłowego, znanego powszechnie jako GABA. Wspomniane zjawisko może stanowić przynajmniej częściowe wytłumaczenie przeciwdepresyjnych oraz uspokajających właściwości standaryzowanego wyciągu z szafranu⁸. Być może to dzięki zdolności podnoszenia poziomu GABA w mózgu, podawany przez 6 tygodni wyciąg z szafranu przyniósł dzieciom z ADHD podobne rezultaty co podawany grupie kontrolnej (również z ADHD) metylofenidat, jednakże bez typowych dla farmakoterapii skutków ubocznych^8a.

Bomba antyoksydacyjna

Synergiczne działanie takich substancji jak likopen, beta-karoten, karotenoidy krocetyna i krocyna oraz zeaksantyna zmienia szafran w doskonałą broń przeciwko wolnym rodnikom tlenowym⁷. W szczególności krocyna wykazuje zdolność stymulowania endogennych enzymów katalazy (CAT), peroksydazy glutationowej (GPx) oraz dysmutazy ponadtlenkowej SOD – istotnych filarów naszej linii obrony antyrodnikowej. Ponadto krocyna sprzyja wzrostowi poziomu zredukowanego glutationu (GSH) w organizmie⁹. W tym miejscu warto podkreślić, iż sama krocyna nie jest biologicznie dostępna w organizmie i ulega w jelitach przekształceniu w krocetynę. Z kolei mimo niskiego poziomu w plazmie krwi, dzięki ograniczonej interakcji z albuminą, krocetyna może być transportowana do różnych tkanek organizmu, w tym, dzięki zdolności przenikania bariery krew-mózg, do centralnego układu nerwowego. Wspomniana właściwość krocetyny sprawia, iż substancja ta wzbudziła zainteresowanie uczonych odnośnie potencjalnego zastosowania jej przy niektórych schorzeniach neurodegeneracyjnych⁹, o czym opowiemy sobie bliżej za chwilę.

Potężne działanie przeciwrodnikowe substancji czynnych zawartych w szafranie sprawia, iż wyciąg z tej rośliny może w aktywny sposób przyczyniać się do redukcji stresu oksydacyjnego, a tym samym zwalczania przewlekłych stanów zapalnych w organizmie¹⁰. Różne badania na modelach zwierzęcych sugerowały skuteczne działanie ukrytych w szafranie substancji aktywnych na przykład przy leczeniu nefropatii cukrzycowej (m. in. poprzez redukcję poziomu prozapalnych interleukin TNF-alfa oraz IL-1B)¹¹, astmy⁹ czy schorzeń układu sercowo-naczyniowego¹², których podłożem często bywają przewlekłe procesy zapalne.

Życie płciowe, problemy menstruacyjne

Zgodnie z opublikowanymi w 2022 roku wynikami badania klinicznego te uczestniczki, które przyjmowały 2 x dziennie 15 mg wyciągu z szafranu, deklarowały znaczącą poprawę nawilżenia pochwy, satysfakcji z życia płciowego oraz nasilenie odczuwanego pożądania¹³. Do podobnych wniosków doszli również autorzy dwóch niezależnych meta-analiz z 2018 oraz 2019 roku: wyciąg z szafranu może w skuteczny sposób łagodzić różne objawy dysfunkcji seksualnych, zarówno u kobiet, jak też u mężczyzn^14,15.

Przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne (ang. Premenstrual Dysphoric Disorder, PMDD) to zaburzenie, które dotyka szacunkowo od 3 do 5% ogółu kobiet w wieku reprodukcyjnym, a które przejawia się labilnością emocjonalną, rozdrażnieniem, naprzemienną depresją i agresją w fazie poowulacyjnej cyklu menstruacyjnego. Pewne irańskie badanie z 2020 roku, jakie przeprowadzono łącznie na 120 kobietach w wieku rozrodczym wykazało, iż 15 mg szafranu przyjmowanych 2 x dziennie przez 2 tygodnie w fazie lutealnej pozwalało skutecznie złagodzić objawy PMDD bez żadnych lub przy zaledwie minimalnych skutkach ubocznych.¹⁶

Regularne przyjmowanie preparatów na bazie szafranu może przynieść pozytywne efekty również u mężczyzn, którzy uskarżają się na łagodne zaburzenia erekcji¹⁷. Według opublikowanego w 2022 roku studium klinicznego na 62 uczestnikach o średniej wieku 41 lat, stosowanie 2 x dziennie 15 mg szafranu przez 6 tygodni przyniosło u nich poprawę, porównywalną do wyników uzyskiwanych przy stosowaniu inhibitorów fosfodiesterazy typu 5, jednak bez typowych dla tego leku skutków ubocznych.

Otrzymane w ramach cytowanego studium klinicznego wyniki pozostają w zgodzie z innymi eksperymentami tego typu. Jeden z nich (Shamsa, 2009) sugerował wręcz, iż codzienna suplementacja 200 mg szafranu pozwala na eliminację łagodnych zaburzeń erekcji już po zaledwie 10 dniach stosowania¹⁸. Z kolei autorzy innej publikacji z 2016 roku zaobserwowali, iż maść z szafranem w istotny sposób poprawiała zarówno erekcję, jak też jakość życia płciowego u pacjentów z cukrzycą¹⁹.

Choroby neurodegeneracyjne

Szczególną uwagę uczonych przyciągnęły natomiast potężne właściwości antyoksydacyjne szafranu w kontekście schorzeń neurodegeneracyjnych oraz spowalniania starzenia mózgu.

Pewne badanie opublikowane w fachowym czasopiśmie Phytotherapy Research wskazywało na zdolność szafranu do poprawy zdolności uczenia się oraz funkcji pamięciowych. Zdaniem naukowców właściwość ta wiąże się przede wszystkim ze wspomnianym wcześniej potężnym działaniem antyoksydacyjnym krocyny. Co ciekawe, we wspomnianym badaniu szafran równoważył również szkodliwy wpływ etanolu na komórki mózgowe człowieka²⁰. Krocyna, jedna z najważniejszych substancji czynnych zawartych w słupkach kwiatowych szafranu cechuje się zdolnością hamowania agregacji amyloidu-beta oraz białka tau w komórkach mózgowych²¹.

Jak podsumowują autorzy pewnej obszernej meta-analizy z końca 2020 roku: „Badania in vitro oraz in vivo fazy przedklinicznej demonstrowały skuteczność szafranu w eliminowaniu zaburzeń kognitywnych w zwierzęcych modelach choroby Alzheimera. W szczególności krocyna wydaje się być substancją, która spełnia wielorakie funkcje ochronne wobec komórek mózgowych, ze względu na jej zdolność regulacji poziomu glutaminianu, obniżania poziomu stresu oksydacyjnego, modulowania agregacji amyloidu-beta oraz białka tau, a także redukcji zaburzeń kognitywnych. Niemniej jednak liczba badań klinicznych nad działaniem szafranu jest ograniczona do czterech (stan z 2020 roku, przyp. Aut.) (…) Ich wyniki wskazywały, iż wpływ szafranu na funkcje kognitywne nie różnił się od działania donepezilu czy memantyny. Z drugiej strony szafran cechował się lepszym profilem bezpieczeństwa stosowania, jeżeli chodzi o donepezil oraz podobnym profilem bezpieczeństwa do memantyny”²².

W kontekście choroby Alzheimera należy koniecznie wspomnieć o ochronnym działaniu krocyny na komórki mózgowe poprzez redukcję poziomu wolnych rodników tlenowych w hipokampie, a także zdolność zwiększania aktywności istotnego enzymu antyoksydacyjnego – dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i zapobieganiu aktywacji komórkowych procesów apoptotycznych. Ważnym czynnikiem, który pośrednio przyczynia się do poprawy jakości życia pacjentów z Alzheimerem jest także redukcja depresji i subiektywnego poczucia lęku. Poprawa nastroju wydaje się mieć w długim okresie pozytywny wpływ na przebieg obrazu chorobowego, ponieważ zdaniem uczonych depresja i spadek formy psychicznej przyspieszają progres choroby.²³

Autorzy cytowanego wyżej artykułu wspominają również o innej właściwości, której już w 2020 roku przyjrzeli się naukowcy z Indii: u badanych szczurów krocyna nie tylko poprawiała profil rodnikowy oraz obniżała poziom trójglicerydów w organizmie, lecz poprzez inhibicję rozkładającego ją enzymu acetylocholinoesterazy, zwiększała u nich również poziom acetylocholiny. Acetylocholina to niezwykle ważna substancja neuroprzekaźnikowa, która współuczestniczy w mózgowych procesach pamięciowych, a także w spełnianiu funkcji poznawczych. Spadek jej poziomu przyspiesza zdaniem uczonych rozwój choroby Alzheimera²⁴. Podsumowując: szafran może przynajmniej pomocniczo wspierać pacjentów z tą chorobą neurodegeneracyjną, zarówno poprzez ograniczanie kumulacji szkodliwych dla komórek mózgowych formacji białkowych, jak też na drodze zwiększania poziomu acetylocholiny oraz obniżania poziomu neurotoksycznych ROS. Jednocześnie wspomniane właściwości czynią z szafranu interesujący adjuwantny suplement przy takich schorzeniach neurodegeneracyjnych jak choroba Parkinsona²⁴.

Reklama

Witamina D3 MSE Sprawdź

Melatonina MSE matrix Sprawdź

Adrenal-Intercell® Sprawdź

QuinoMit Q10® Fluid z Selenem MSE Sprawdź

Cerebiotik-Intercell® Ekstrakt z szafranu Sprawdź

Możliwe działania niepożądane stosowania szafranu

Generalnie przyjmowanie suplementów diety z szafranem przez krótki okres czasu uznaje się w literaturze za bezpieczne. Podawane w ramach studiów klinicznych 15–30 mg szafranu dziennie ewentualnie wywoływało łagodne skutki uboczne (suchość w ustach, zawroty głowy, mdłości, wymioty)²¹.

Fachowcy odradzają stosowanie szafranu w następujących przypadkach²⁵:

• podczas ciąży i w okresie karmienia piersią,
• u pacjentów z chorobą dwubiegunową,
• w przypadku alergii na szafran.

Oprócz wyżej wspomnianych skutków ubocznych szafran może wywoływać też wahania apetytu, problemy ze snem oraz bóle głowy. Jeżeli stosujesz leki przeciwzakrzepowe, zanim sięgniesz po preparaty z szafranem, koniecznie zasięgnij porady lekarza.

Prozdrowotne właściwości szafranu – podsumowanie

Preparaty na bazie szafranu mogą w sposób potwierdzony naukowo oraz przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności w skuteczny sposób przyczyniać się do zwalczania stanów zapalnych w organizmie, ograniczać postęp chorób neurodegeneracyjnych, w szczególności choroby Alzheimera, jak również łagodzić zaburzenia związane z prawidłowym funkcjonowaniem układu rozrodczego (spadek libido, PMS, PMDD). Ponadto w świetle najnowszych prac badawczych szafran może znaleźć pomocnicze zastosowanie przy leczeniu depresji, stanów lękowych i spowalniać wynikające z działania ROS procesy starzenia komórek, w tym komórek mózgowych.