Nasz przewód pokarmowy zamieszkują dwa rodzaje bakterii jelitowych: zarówno szkodliwe, powodujące procesy chorobowe jak i korzystne bakterie probiotyczne. Odpowiednia proporcja między nimi pozwala nam zachować zdrowie. Uzupełnianie dobroczynnych kultur bakterii nazywamy probiotykoterapią, która może działać zarówno profilaktycznie jak i leczniczo.
Probiotyki to preparaty zawierające pożyteczne i przyjazne dla jelita szczepy bakterii. Mają bardzo szeroki wpływ na zdrowie – ale są skuteczne tylko wtedy, gdy wiemy jak prawidłowo z nich korzystać oraz stosujemy wysokiej jakości, bezpieczne preparaty. Są zwykle przyjmowane w celu odbudowania mikroflory jelitowej, a tym samym poprawy ogólnego stanu zdrowia. Ponieważ im zdrowsze jelita i im bardziej zrównoważona ich mikroflora, tym silniejszy jest układ odpornościowy i nasz organizm. Co możemy osiągnąć, dzięki probiotykoterapii?
Zalety stosowania probiotykoterapii
- przywrócenie lub utrzymanie różnorodnej i prawidłowej flory jelitowej
- ochrona przed potencjalnie patogennymi bakteriami
- poprawa funkcji nabłonka jelit
- skrócenie czasu trwania ostrych biegunek
- wzmocnienie układu odpornościowego, zmniejszenie alergii i chorób autoimmunologicznych
- normalizacja czynności jelit, łagodzenie objawów zespołu jelita drażliwego
Kiedy brać probiotyki?
Do najpowszechniejszych pożytecznych dla człowieka bakterii jelitowych należą bakterie kwasu mlekowego: lakto- i bifidobakterie. Wśród nich najbardziej znane i najważniejsze to Lactobacillus acidophilus i Bifidobacterium bifidus. Utrzymują równowagę środowiska jelitowego. Mówi się o idealnym stosunku ilościowym szczepów bakteryjnych, jeśli pożyteczne bakterie w jelicie grubym stanowią 85%. Jeśli te pożądane bakterie, są obecne w niewystarczającej ilości, dostarczona żywność nie może zostać właściwie strawiona. Zaczyna zalegać i powodować reakcje gnilne – przyczyny stanów zapalnych i chorób.
Zaburzona równowaga mikroflory jelitowej wpływa na wiele ostrych lub przewlekłych chorób, w tym nadwagę, dlatego probiotyki sprawdzają się w wielu różnych dolegliwościach.
Możliwe zastosowania preparatów probiotycznych obejmują:
- Ochronę podczas antybiotykoterapii
Probiotyki najczęściej stosuje się po antybiotykoterapii w celu zrównoważenia mikrobiomu. Ponieważ antybiotyki nie tylko zwalczają szkodliwe bakterie, ale niestety również te, które są przydatne. Często z powodu zubożenia mikroflory pojawiają się działanie niepożądane takie jak biegunka i nudności, przewlekła niestrawność, infekcje grzybicze, zmęczenie, problemy skórne, swędzenie, zwiększona podatność na infekcje i wiele innych. Optymalne przyjmowanie probiotyków powinno odbywać się w trakcie antybiotykoterapii i przez 4 tygodnie po jej zakończeniu.
- Dysbioza jelit
Obecnie wiele czynników może prowadzić do zaburzeń flory jelitowej (dysbiozy): niewłaściwe odżywianie, infekcje, stres, brak snu, niektóre leki. Konsekwencje niezrównoważonej flory jelitowej wykraczają daleko poza niestrawność. Bardzo często dysbioza towarzyszy innym przewlekłym chorobom. W takich przypadkach warto rozważyć probiotykoterapię po konsultacji z lekarzem.
- Profilaktyka
Nawet jeśli nie cierpimy na konkretne schorzenie, ale chcemy im w porę zapobiegać, warto przyjmować probiotyki, zwłaszcza przy podwyższonym ryzyku infekcji czy nieprawidłowej diecie. Zwiększają one zdolności obronne organizmu i naszą odporność.
- Otyłość
Wybrane szczepy probiotyczne mogą wspierać odchudzanie i utrzymanie prawidłowej masy ciała. Więc jeśli myślisz o redukcji wagi, powinieneś rozważyć włączenie probiotyku. (Więcej w artykule: Dieta i probiotykoterapia dla prawidłowej wagi)
- Dla dzieci
Również w przypadku dzieci, a nawet wcześniaków prebiotyki mogą być wskazane. Należy jednak stosować specjalnie wyselekcjonowane dla nich szczepy (Probiotyki dla wcześniaków)
Probiotyki – jaką postać wybrać?
Preparaty probiotyczne zwykle składają się z probiotycznych szczepów bakterii, a często także zawierają dodatkowo substancje prebiotyczne – swoisty pokarm dla bakterii jelitowych np. w postaci inuliny. Jeśli probiotyk zawiera również elementy prebiotyczne, wówczas nie mówi się już o probiotyku, ale o symbiotyku.
Dostępność preparatów probiotycznych jest bardzo duża. Występują w różnych postaciach np. w kapsułkach lub w postaci płynnej oraz w niektórych naturalnych pokarmach. Kiedy warto stosować preparat, a kiedy żywność probiotyczną?
Probiotyki w żywności
Czasami sfermentowane pokarmy są również określane jako probiotyki, np. kapusta kiszona, kefir, jogurt, tempeh czy natto. Oczywiście są to naturalne źródła, które doskonale sprawdzają się jako profilaktyczne wsparcie w naszej diecie. Jednak trudno oszacować jakie szczepy znajdują się w danym produkcie oraz w jakiej ilości. Zatem trudno dobrać produkty spożywcze jako probiotykoterapię pod konkretne dolegliwości. Przewagą preparatów probiotycznych nad żywnością jest fakt, że znamy dokładny skład i ilość bakterii, dzięki czemu wiemy, które z nich są wskazane w danych stanach chorobowych. Często także ilość bakterii i różnorodność szczepów jest dużo wyższa niż w żywności.
Dieta wpływa na naszą mikroflorę
Mimo stosowania najlepszych preparatów probiotycznych nasza dieta wciąż ma bardzo duże znaczenia zarówno dla zdrowia, jak i skuteczności prebiotykoterapii. Prawidłowe odżywianie jest niezbędne do właściwego rozwoju flory jelitowej. W przeciwnym razie będziemy karmić szkodliwe bakterie, a wszystkie potencjalne korzyści stosowania probiotyków mogą okazać się mało skuteczne (więcej w art. Dieta i prebiotykoterapia dla prawidłowej wagi).
Jeśli jednak wdrożymy podstawowe zasady zdrowej diety, która jest bogata w niezbędne substancje, minerały i błonnik, ale jednocześnie ma niską zawartość cukru i produktów przetworzonych, wówczas zastosowanie korzystnych lakto- i bifidobakterii będzie znacznie skuteczniejsze. Pozostaje jeszcze kwestia, na co zwrócić uwagę podczas przyjmowania probiotyków, jak włączać je do diety i który probiotyk jest dla nas odpowiedni?
Na co należy zwracać uwagę przy wyborze probiotyków?
- Liczba zawartych szczepów bakteryjnych
Wiele probiotyków dostępnych na rynku zawiera tylko kilka szczepów bakteryjnych. Tymczasem nasza flora jelitowa składa się z nawet 400 różnych szczepów. Dlatego wskazane jest przyjmowanie probiotyków, które mają możliwie największą różnorodność użytecznych szczepów bakterii jelitowych.
Ponieważ obecnie przeprowadzono wiele badań nad wpływem konkretnych szczepów, które wykazują bardzo specyficzne działanie, stosując preparaty wieloszczepowe możemy osiągnąć szersze działanie prozdrowotne. Przykładowo Lactobacillus reuteri wpływa pozytywnie na zdrowie jamy ustnej, dziąseł i zębów. W przypadku problemów z podwyższonym poziomem cholesterolu, jego regulację wspiera L. reuteri. Z kolei u dzieci ten szczep wykazywał zmniejszone ryzyko alergii. Szczepy takie jak: L. gasseri, L. plantarum i L. rhamnosus pomagają unormować masę ciała w przypadku nadwagi. Wśród zaledwie kilku przykładów można zauważyć, że probiotyk złożony z wielu różnych szczepów jest znacznie bardziej pomocny.
- Aktywne kultury bakterii
Wybierając probiotyki, warto upewnić się, że preparat zawiera aktywne, tj. żywe bakterie. W tym celu producenci często stosują specjalne kapsułki odporne na działanie soku żołądkowego. Dzięki nim duża ilość zawartych bakterii dostaje się do jelita w nienaruszonej i aktywnej formie.
- Naturalny skład
Aby minimalizować ryzyko skutków ubocznych i niechcianych reakcji sięgajmy po preparaty wolne od alergenów (laktozy, glutenu), sztucznych dodatków, barwników i aromatów. Warto kierować się certyfikowanymi produktami i opiniami innych użytkowników.
Probiotyki stosować rano, czy wieczorem?
Najlepiej przyjmować preparaty probiotyczne na pusty żołądek, ponieważ wówczas bakterie przechodzą przez przewód pokarmowy szybko i nie mają długiego kontaktu z kwasem żołądkowym i enzymami trawiennymi. Zazwyczaj pół godziny przed posiłkiem wystarczy, aby bakterie dotarły do jelit. Pora dnia także może mieć znaczenie dla aktywności bakterii, ponieważ zmianie ulega pH naszego żołądka. Środowisko żołądka jest mniej kwaśne rano przed śniadaniem, podczas posiłków i wieczorem przed snem. Zatem najlepiej wtedy przyjmować preparat. Kuracja probiotyczna zazwyczaj trwa od 4 do 12 tygodni.
Kto powinien zachować szczególną ostrożność?
Oczywiście w przypadku chorób przewlekłych należy zawsze najpierw zapytać lekarza czy przyjmowanie probiotyków jest bezpieczne. Również w przypadku, kiedy nasz układ odpornościowy jest osłabiony np. po operacji lub przeszczepie, czy w trakcie stosowania leków immunosupresyjnych warto zachować ostrożność i skonsultować stosowanie probiotyków ze specjalistą.
Autor: Paulina Żurek