Przedawkowanie witaminy D — czy jest możliwe? Jakie są jego objawy i skutki

Suplementacja witaminy D jest w Polsce wskazana w okresie jesienno-zimowym a dla niektórych grup zalecana nawet całorocznie¹. Jednak niewiele osób poprzedza ją określeniem poziomu niedoboru w celu dobrania odpowiedniej dawki, często sięgając od razu po najwyższą dostępną na rynku. Czy witaminę D można przedawkować? Jak objawia się jej nadmiar?

Czy możliwe jest przedawkowanie witaminy D?

Witaminy są powszednie kojarzone jako zdrowe i bezpieczne suplementy, które można brać codziennie bez wskazań lekarskich. Dotyczy to w szczególności witaminy C i D, które dodatkowo bywają promowane do przyjmowania w dawkach wyższych niż obecne zalecenia. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi zaleca się zażywać do 2000 j.m. na dobę ^1,2. W rzeczywistości jednak, dawka potrzebna do utrzymania prawidłowego poziomu witaminy D we krwi zależy od stylu życia – m.in. diety i czasu ekspozycji na słońce. U niektórych dorosłych dobowa dawka może sięgać nawet 4000-5000 j.m., w szczególności w niektórych jednostkach chorobowych³. W przypadku udowodnionego niedoboru zaleca się przyjmowanie 4000-10 000 j.m. witaminy na dobę, a po 6-8 tygodniach ponownie skontrolować poziom witaminy D we krwi – przy osiągnięciu optymalnego stężenia 100 do 150 nmol/l wskazane jest obniżenie dawki do 2000 j.m. ^2,3.

Dawka graniczna, po przekroczeniu której witamina D staje się toksyczna jest szacowana na 1000 µg/dobę (czyli 40 000 j.m.)². Według niektórych doniesień, można także doprowadzić do jej przedawkowania także suplementując przed długi czas niższe dawki, przekraczające zalecane 4000 j.m./dobę. Dotyczy to jednak przede wszystkim osób o optymalnym lub podwyższonym poziomie witaminy D we krwi, w przypadku jej niedoborów wyższe dawki bywają wręcz zalecane przez specjalistów^2,3. Jeden z przykładów stanowi profilaktyka stanów rzucawkowych u kobiet w ciąży, w której lekarz zalecić suplementację na poziomie do 6000 j.m./dobę. Toksyczność witaminy D nie jest bowiem związana bezpośrednio z ilością suplementowanej witaminy. Objawy przedawkowania witaminy D wynikają przede wszystkim z pośredniego wpływu nadmiaru witaminy D m.in. na poziom innych kofaktorów – wapnia, witamin A i K2 oraz magnezu. W celu zwiększenia bezpieczeństwa suplementacji zalecane jest ich uzupełnianie w trakcie suplementacji witaminy D ^2,3. Zakłada się, że ryzyko wystąpienia objawów przedawkowania rośnie po przekroczeniu stężenia 375 nmol/l 25(OH)D w surowicy krwi ^{2, 4-5}.

Przedawkowanie witaminy D — objawy

Chociaż nie są to częste przypadki, nadmiar witaminy D niesie z sobą wiele niebezpiecznych problemów zdrowotnych. Do najczęstszych objawów przedawkowania należą:

• Nawracające wymioty,
• Dezorientacja, zawroty głowy,
• Obniżona koncentracja,
• Apatia i depresja,
• Ból brzucha, zaparcia,
• Wzmożone pragnienie i odwodnienie,
• Nasilone wydalanie moczu,
• Hiperkalcemia i hiperkalciuria ^4-6

Do innych możliwych poważnych skutków ubocznych należą objawy związane z niedoborem innych ważnych związków, których działanie jest związane z witaminą D. Mogą wystąpić między innymi: nadmierne odkładanie się wapnia w narządach i naczyniach krwionośnych, powiększenie wątroby i śledziony, nadciśnienie, niewydolność nerek⁶.

Szczególnie narażone na przedawkowanie są osoby dotknięte nadwrażliwością na witaminę D. Może ona wynikać z mutacji genów odpowiedzialnych za prawidłowy metabolizm tego związku, jak i chorób takich jak idiopatyczna hiperkalcemia niemowląt, zespół Williamsa-Beurena, choroby ziarniniakowe (np. gruźlica, sarkoidoza) czy niektóre chłoniaki ^1,6.

Skutki nadmiaru witaminy D w organizmie

Witamina D jest związkiem odpowiedzialnym między innymi za utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej. To pod wpływem jej działania dochodzi do syntezy białek odpowiedzialnych za wiązanie wapnia w jelitach i jego wchłanianie, uwalniania wapnia i fosforu z kości oraz reabsorpcji wapnia w nerkach ¹. Witamina D uczestniczy także w licznych procesach fizjologicznych, oddziałując na różne układy – między innymi układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy, pokarmowy, nerwowy. Skutki jej niedoboru, jak i nadmiaru mogą objawiać się także w problemach z działaniem istotnych narządów i tkanek, a w skrajnych przypadkach nawet prowadzić do śmierci ^1,6.

Nadmiar witaminy D a problemy z układem kostnym

Witamina D słusznie jest wiązana przede wszystkim z układem kostnym i gospodarką wapniowo-fosforanową. Jej przedawkowanie prowadzi w dużej mierze właśnie do zaburzeń ze strony tego układu. Początkowo objawia się wzrostem wydalania wapnia z moczem (hiperkalciurią) co jest spowodowane obniżeniem absorpcji wapnia z kanalików nerkowych a następnie zaczyna wzrastać poziom wapnia w surowicy krwi, prowadząc do hiperkalcemii ⁶. Nadmiar wapnia we krwi nie jest niestety równoznaczny z utrzymaniem jego prawidłowego stężenia w kościach. Szczególnie, że przedawkowanie witaminy D zakłóca także działanie witaminy K, odpowiedzialnej za utrzymanie wapnia w kościach. Skutkiem hiperkalcemii może być więc między innymi obniżona gęstość kości, prowadząca do zwiększonej podatności na ich złamania. Zapobiegać tym objawom można poprzez dodatkową suplementację witaminy K2 w trakcie przyjmowania witaminy D ^2,3.

Reklama

D3-Intercell® 2000 I.E. Sprawdź

K2-Intercell plus D3 Sprawdź

Magnez MSE Sprawdź

D3-Intercell Vegan 2000 I.E. Sprawdź

Witamina A + D3 MSE Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

Przedawkowanie witaminy D a uszkodzenie nerek i objawy żołądkowo-jelitowe

Wspomniany wzrost wydalania wapnia z moczem wykazuje także niekorzystny wpływ na funkcjonowanie nerek. Przy jednoczesnej nasilonej utracie wody dochodzi do odkładania się wapnia w nerkach i ich stopniowego wapnienia. W skrajnych przypadkach, spowodowane nadmiarem witaminy D, uszkodzenia nerek mogą prowadzić do ich niewydolności ⁵. Hiperkalcemia prowadzi także do licznych objawów ze strony układu pokarmowego. Najczęściej zgłaszanym są nawracające wymioty i bóle brzucha, mogą się pojawiać także zarówno zaparcia, jak i biegunka, mdłości, utrata apetytu a nawet jadłowstręt ⁴.

Wpływ przedawkowania witaminy D na stan psychiczny

Ostatnie lata przyniosły też wiele badań wykazujących silny związek pomiędzy niedoborami witaminy D, a niektórymi zaburzeniami psychicznymi – między innymi depresją i zaburzeniami snu. Wiąże się on z obecnością w mózgu i centralnym układzie nerwowym oddziałujących z witaminą D receptorów VDR ⁶. Na stan psychiczny negatywnie wpływa jednak nie tylko brak witaminy D, ale także jej nadmiar. Przedawkowanie może prowadzić do nadmiernego zmęczenia, rozdrażnienia, dezorientacji i zawrotów głowy. Podobnie jak w przypadku niedoboru witaminy D, obserwowano także przypadki wystąpienia apatii, ospałości, a nawet depresji ^4,5.

Diagnozowanie i leczenie przedawkowania witaminy D

Istotne w kontekście przedawkowania witaminy D jest to, że dochodzi do niego tylko w przypadku błędnej suplementacji. U osób przyjmujących ją jedynie z dietą (spożywanie tłustych ryb, nabiału) i polegających na syntezie skórnej pod wpływem promieni słonecznych, najczęściej obserwuje się jej niedobór lub odpowiedni poziom ⁴. Podkreśla to jak istotne jest słuchanie zaleceń lekarskich oraz poprzedzanie suplementacji odpowiednimi badaniami. Diagnostyka przedawkowania opiera się przede wszystkim na występujących objawach klinicznych, wywiadzie oraz badaniach poziomu witaminy D w surowicy krwi ⁵.

Dużo trudniej wygląda kwestia jego leczenia. Witamina D należy (razem z witaminami A, K i E) do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co sprzyja jej odkładaniu się w tkankach – m.in. wątrobie, mięśniach, tkance tłuszczowej. Sprawia to, że w celu leczenia ciężkiego przedawkowania często nie wystarczy odstawienie suplementu, a niezbędne jest wdrożenie bardziej skomplikowanej terapii ⁵. Leczenie pierwszego rzutu obejmuje:

• Odstawienie suplementów z witaminą D i zmniejszenie podaży wapnia z dietą.
• Podawanie izotonicznego roztworu chlorku sodu (soli fizjologicznej) w celu nawodnienia i przywrócenia prawidłowej funkcji nerek, a następnie leczenie diuretykami pętlowymi.
• Leczenie z wykorzystaniem glikokortykosteroidów w celu obniżenia stężenia wapnia w surowicy krwi.
• Terapię antyresorpcyjną z wykorzystaniem kalcytoniny i bisfosfonianów ^1,4.