Przedawkowanie witaminy D — czy jest możliwe? Jakie są jego objawy i skutki

Kiedy można przedawkować witaminę D? W jakich okolicznościach witamina D może być toksyczna?

Suplementacja witaminy D jest w Polsce wskazana w okresie jesienno-zimowym a dla niektórych grup zalecana nawet całorocznie1. Jednak niewiele osób poprzedza ją określeniem poziomu niedoboru w celu dobrania odpowiedniej dawki, często sięgając od razu po najwyższą dostępną na rynku. Czy witaminę D można przedawkować? Jak objawia się jej nadmiar?

Czy możliwe jest przedawkowanie witaminy D?

Witaminy są powszednie kojarzone jako zdrowe i bezpieczne suplementy, które można brać codziennie bez wskazań lekarskich. Dotyczy to w szczególności witaminy C i D, które dodatkowo bywają promowane do przyjmowania w dawkach wyższych niż obecne zalecenia. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi zaleca się zażywać do 2000 j.m. na dobę 1,2. W rzeczywistości jednak, dawka potrzebna do utrzymania prawidłowego poziomu witaminy D we krwi zależy od stylu życia – m.in. diety i czasu ekspozycji na słońce. U niektórych dorosłych dobowa dawka może sięgać nawet 4000-5000 j.m., w szczególności w niektórych jednostkach chorobowych3. W przypadku udowodnionego niedoboru zaleca się przyjmowanie 4000-10 000 j.m. witaminy na dobę, a po 6-8 tygodniach ponownie skontrolować poziom witaminy D we krwi – przy osiągnięciu optymalnego stężenia 100 do 150 nmol/l wskazane jest obniżenie dawki do 2000 j.m. 2,3.

Dawka graniczna, po przekroczeniu której witamina D staje się toksyczna jest szacowana na 1000 µg/dobę (czyli 40 000 j.m.)2. Według niektórych doniesień, można także doprowadzić do jej przedawkowania także suplementując przed długi czas niższe dawki, przekraczające zalecane 4000 j.m./dobę. Dotyczy to jednak przede wszystkim osób o optymalnym lub podwyższonym poziomie witaminy D we krwi, w przypadku jej niedoborów wyższe dawki bywają wręcz zalecane przez specjalistów2,3. Jeden z przykładów stanowi profilaktyka stanów rzucawkowych u kobiet w ciąży, w której lekarz zalecić suplementację na poziomie do 6000 j.m./dobę. Toksyczność witaminy D nie jest bowiem związana bezpośrednio z ilością suplementowanej witaminy. Objawy przedawkowania witaminy D wynikają przede wszystkim z pośredniego wpływu nadmiaru witaminy D m.in. na poziom innych kofaktorów – wapnia, witamin A i K2 oraz magnezu. W celu zwiększenia bezpieczeństwa suplementacji zalecane jest ich uzupełnianie w trakcie suplementacji witaminy D 2,3. Zakłada się, że ryzyko wystąpienia objawów przedawkowania rośnie po przekroczeniu stężenia 375 nmol/l 25(OH)D w surowicy krwi 2, 4-5.

Przedawkowanie witaminy D — objawy

Chociaż nie są to częste przypadki, nadmiar witaminy D niesie z sobą wiele niebezpiecznych problemów zdrowotnych. Do najczęstszych objawów przedawkowania należą:

  • Nawracające wymioty,
  • Dezorientacja, zawroty głowy,
  • Obniżona koncentracja,
  • Apatia i depresja,
  • Ból brzucha, zaparcia,
  • Wzmożone pragnienie i odwodnienie,
  • Nasilone wydalanie moczu,
  • Hiperkalcemia i hiperkalciuria 4-6

Do innych możliwych poważnych skutków ubocznych należą objawy związane z niedoborem innych ważnych związków, których działanie jest związane z witaminą D. Mogą wystąpić między innymi: nadmierne odkładanie się wapnia w narządach i naczyniach krwionośnych, powiększenie wątroby i śledziony, nadciśnienie, niewydolność nerek6.

Szczególnie narażone na przedawkowanie są osoby dotknięte nadwrażliwością na witaminę D. Może ona wynikać z mutacji genów odpowiedzialnych za prawidłowy metabolizm tego związku, jak i chorób takich jak idiopatyczna hiperkalcemia niemowląt, zespół Williamsa-Beurena, choroby ziarniniakowe (np. gruźlica, sarkoidoza) czy niektóre chłoniaki 1,6.

Skutki nadmiaru witaminy D w organizmie

Witamina D jest związkiem odpowiedzialnym między innymi za utrzymanie prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej. To pod wpływem jej działania dochodzi do syntezy białek odpowiedzialnych za wiązanie wapnia w jelitach i jego wchłanianie, uwalniania wapnia i fosforu z kości oraz reabsorpcji wapnia w nerkach 1. Witamina D uczestniczy także w licznych procesach fizjologicznych, oddziałując na różne układy – między innymi układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy, pokarmowy, nerwowy. Skutki jej niedoboru, jak i nadmiaru mogą objawiać się także w problemach z działaniem istotnych narządów i tkanek, a w skrajnych przypadkach nawet prowadzić do śmierci 1,6.

Nadmiar witaminy D a problemy z układem kostnym

Witamina D słusznie jest wiązana przede wszystkim z układem kostnym i gospodarką wapniowo-fosforanową. Jej przedawkowanie prowadzi w dużej mierze właśnie do zaburzeń ze strony tego układu. Początkowo objawia się wzrostem wydalania wapnia z moczem (hiperkalciurią) co jest spowodowane obniżeniem absorpcji wapnia z kanalików nerkowych a następnie zaczyna wzrastać poziom wapnia w surowicy krwi, prowadząc do hiperkalcemii 6. Nadmiar wapnia we krwi nie jest niestety równoznaczny z utrzymaniem jego prawidłowego stężenia w kościach. Szczególnie, że przedawkowanie witaminy D zakłóca także działanie witaminy K, odpowiedzialnej za utrzymanie wapnia w kościach. Skutkiem hiperkalcemii może być więc między innymi obniżona gęstość kości, prowadząca do zwiększonej podatności na ich złamania. Zapobiegać tym objawom można poprzez dodatkową suplementację witaminy K2 w trakcie przyjmowania witaminy D 2,3.

Przedawkowanie witaminy D a uszkodzenie nerek i objawy żołądkowo-jelitowe

Wspomniany wzrost wydalania wapnia z moczem wykazuje także niekorzystny wpływ na funkcjonowanie nerek. Przy jednoczesnej nasilonej utracie wody dochodzi do odkładania się wapnia w nerkach i ich stopniowego wapnienia. W skrajnych przypadkach, spowodowane nadmiarem witaminy D, uszkodzenia nerek mogą prowadzić do ich niewydolności 5. Hiperkalcemia prowadzi także do licznych objawów ze strony układu pokarmowego. Najczęściej zgłaszanym są nawracające wymioty i bóle brzucha, mogą się pojawiać także zarówno zaparcia, jak i biegunka, mdłości, utrata apetytu a nawet jadłowstręt 4.

Wpływ przedawkowania witaminy D na stan psychiczny

Ostatnie lata przyniosły też wiele badań wykazujących silny związek pomiędzy niedoborami witaminy D, a niektórymi zaburzeniami psychicznymi – między innymi depresją i zaburzeniami snu. Wiąże się on z obecnością w mózgu i centralnym układzie nerwowym oddziałujących z witaminą D receptorów VDR 6. Na stan psychiczny negatywnie wpływa jednak nie tylko brak witaminy D, ale także jej nadmiar. Przedawkowanie może prowadzić do nadmiernego zmęczenia, rozdrażnienia, dezorientacji i zawrotów głowy. Podobnie jak w przypadku niedoboru witaminy D, obserwowano także przypadki wystąpienia apatii, ospałości, a nawet depresji 4,5.

Diagnozowanie i leczenie przedawkowania witaminy D

Istotne w kontekście przedawkowania witaminy D jest to, że dochodzi do niego tylko w przypadku błędnej suplementacji. U osób przyjmujących ją jedynie z dietą (spożywanie tłustych ryb, nabiału) i polegających na syntezie skórnej pod wpływem promieni słonecznych, najczęściej obserwuje się jej niedobór lub odpowiedni poziom 4. Podkreśla to jak istotne jest słuchanie zaleceń lekarskich oraz poprzedzanie suplementacji odpowiednimi badaniami. Diagnostyka przedawkowania opiera się przede wszystkim na występujących objawach klinicznych, wywiadzie oraz badaniach poziomu witaminy D w surowicy krwi 5.

Dużo trudniej wygląda kwestia jego leczenia. Witamina D należy (razem z witaminami A, K i E) do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, co sprzyja jej odkładaniu się w tkankach – m.in. wątrobie, mięśniach, tkance tłuszczowej. Sprawia to, że w celu leczenia ciężkiego przedawkowania często nie wystarczy odstawienie suplementu, a niezbędne jest wdrożenie bardziej skomplikowanej terapii 5. Leczenie pierwszego rzutu obejmuje:

  • Odstawienie suplementów z witaminą D i zmniejszenie podaży wapnia z dietą.
  • Podawanie izotonicznego roztworu chlorku sodu (soli fizjologicznej) w celu nawodnienia i przywrócenia prawidłowej funkcji nerek, a następnie leczenie diuretykami pętlowymi.
  • Leczenie z wykorzystaniem glikokortykosteroidów w celu obniżenia stężenia wapnia w surowicy krwi.
  • Terapię antyresorpcyjną z wykorzystaniem kalcytoniny i bisfosfonianów 1,4.

Bibliografia:

0:00
0:00