Szafran – właściwości i korzyści dla zdrowia

Czy szafran może przeciwdziałać depresji, polepszać nastrój i zmniejszać objawy PMS? Przeczytaj o właściwościach tej przyprawy.

Szafran to jedna z najdroższych przypraw świata. Roślina ta znajduje jednak zastosowanie nie tylko w kuchni, ale jest też od starożytności wykorzystywana w medycynie tradycyjnej. Współczesne badania potwierdzają szereg właściwości leczniczych szafranu, a naukowcy wciąż odkrywają jego nowe zastosowania. Czym jest szafran i jakie działanie ma ten niezwykły surowiec?

Czym jest szafran?

Szafran jest zwyczajową nazwą używaną w odniesieniu do krokusa uprawnego (Crocus sativus), szeroko uprawianego w Iranie, Indiach i krajach basenu Morza Śródziemnego1. Częściej jednak, jako szafran rozumiemy nie całą roślinę, a wysuszone znamiona (fragmenty słupka) zbierane z jego kwiatów. Znajdują one zastosowanie jako przyprawa, barwnik oraz od starożytności są wykorzystywane w medycynie tradycyjnej2. Produkcja 1 grama szafranu wymaga od 150 do 200 tysięcy kwiatów krokusa i około 400 godzin pracy3, co czyni go jedną z najdroższych przypraw świata. Obecnie ponad 80% (205 ton) rocznego zbioru szafranu pochodzi z Iranu, podczas gdy w Europie największym producentem tego cennego surowca jest Grecja, produkująca rocznie zaledwie 4,5 tony2.

Jakie działanie ma szafran?

Szafran leczniczy stanowi źródło licznych substancji biologicznie czynnych o prozdrowotnym wpływie na ludzki organizm. Do jego najważniejszych składników należą:

  • Krocyna – żółto-pomarańczowy barwnik z grupy karotenoidów
  • Pikrokrocyna – gorzki glikozyd odpowiedzialny za smak szafranu
  • Safranal – główny składnik frakcji lotnej szafranu, nadający mu aromat2,3

Dodatkowo szafran zawiera także flawonoidy, witaminy (w szczególności z grupy B – ryboflawinę i tiaminę), karotenoidy, antocyjany, niezbędne kwasy tłuszczowe, błonnik i szereg innych cennych substancji2,4.

Obecne w szafranie składniki przekładają się na jego szerokie działanie lecznicze, obejmujące m.in. aktywność:

  • antyoksydacyjną,
  • przeciwdepresyjną,
  • przeciwzapalną,
  • przeciwnowotworową,
  • poprawiającą funkcje poznawcze,
  • przeciwcukrzycową,
  • hipotensyjną,
  • odchudzającą,
  • pobudzającą.1,4

Liczne badania potwierdzają jego lecznicze właściwości nie tylko w modelach in vitro, ale także w badaniach z udziałem zwierząt i ludzi. Jakie zastosowania terapeutyczne ma szafran?

Antyoksydacyjne działanie szafranu

Jednym z najlepiej opisanych działań leczniczych szafranu jest jego silne działanie przeciwutleniające (antyoksydacyjne), przypisywane przede wszystkim obecności krocyny oraz w mniejszym stopniu obecnych w surowcu karotenoidów, flawonoidów i antocyjanów. Związki te wykazują zdolność do wymiatania wolnych rodników odpowiedzialnych za powstawanie stresu oksydacyjnego w komórkach. Działanie to przekłada się również na szereg innych właściwości szafranu – m.in. działanie przeciwzapalne oraz profilaktyczne w chorobach układu sercowo-naczyniowego i chorobach neurodegeneracyjnych, jak i leczeniu otyłości i cukrzycy4,5. Badania na modelach zwierzęcych potwierdzają działanie hipolipidemiczne (obniżające poziom cholesterolu LDL oraz całkowitego cholesterolu) krocyny i krocetyny, jak i efekty hipoglikemiczne (obniżające poziom glukozy) krocetyny i ekstraktów z szafranu3,4.

Pobudzające działanie szafranu (afrodyzjak)

Podobnie jak wiele innych surowców przyprawowych, szafran od tysiącleci jest tradycyjnie wykorzystywany jako afrodyzjak – środek mający poprawiać funkcje seksualne i zwiększać doznania1,6,7. Współczesne badania potwierdzają, że obecne w szafranie składniki – krocyna i safranal – mogą wpływać na związane z przyjmowaniem fluoksetyny (leku przeciwdepresyjnego) zaburzenia seksualne u kobiet, takie jak osłabione doznania, suchość pochwy czy dolegliwości bólowe w trakcie stosunku6. Skuteczność szafranu jako afrodyzjaku wykazano również w leczeniu męskich problemów z erekcją. Już 10-dniowa terapia przyjmowanymi rano tabletkami zawierającymi 200 mg szafranu prowadziła do istotnej statystycznie poprawy funkcji seksualnych7.

Szafran może zmniejszać objawy PMS

Oprócz pozytywnego wpływu na funkcje seksualne, szafran cieszy się także zainteresowaniem ginekologów. W badaniach klinicznych wykazano jego skuteczność w łagodzeniu dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS)1. Dawka 30 mg/dzień przyjmowana przez co najmniej 6 miesięcy przez kobiety w wieku 20-45 lat, w porównaniu z placebo,istotnie poprawiła ich jakość życia ocenianą w zakresie poziomu odczuwania objawów PMS i depresji1.

Szafran u kobiet w ciąży

Innym obszarem badań nad szafranem w ginekologii są możliwości jego stosowania przez kobiety w ciąży, związane z przeciwdepresyjnym, uspokajającym i przeciwzapalnym działaniem szafranu. Korzyści z jego stosowania zaobserwowano przede wszystkim w pierwszej fazie porodu – podanie ekstraktu lub przetworów z szafranu pozwala na złagodzenie bólów porodowych oraz redukcję stresu i zmęczenia związanego z przebiegiem akcji porodowej8.

Kobiety w ciąży powinny jednak zachowywać ostrożność przy przyjmowaniu szafranu. Jak wskazują badania, regularne stosowanie wysokich dawek może prowadzić do pobudzenia aktywności skurczowej macicy i wystąpienia działania poronnego5,9.

Szafran może przeciwdziałać depresji i leczyć nastrój

Pomimo licznych właściwości zdrowotnych, na polskim rynku leków i suplementów diety szafran jest przede wszystkim stosowany w produktach o działaniu przeciwdepresyjnym. Obecne w nim związki, podobnie do syntetycznych antydepresantów, wykazują działanie regulujące poziom neurotransmiterów odpowiedzialnych za nastrój – serotoniny, dopaminy i noradrenaliny2,3. Badania kliniczne z udziałem ludzi potwierdzają działanie antydepresyjne szafranu w dawkach 30 mg/dzień po 6 tygodniowej terapii. Wykazano zarówno statystycznie istotne różnice w porównaniu z placebo10, jak i aktywność na poziomie zbliżonym do stosowanej w leczeniu depresji fluoksetyny11. Warto również zauważyć, że w jednym z badań płatki krokusa wykazały zbliżoną aktywność, co pozyskiwane z niego znamiona6.

Przeciwnowotworowe działanie szafranu

Ekstrakty z szafranu oraz jego główne składniki aktywne – safranal i krocetyna – mogą stanowić również potencjalne leki przeciwnowotworowe. Prowadzone w modelach in vitro badania nad ich aktywnością przeciwnowotworową wykazały skuteczność w hamowaniu proliferacji (różnicowania i namnażania) i indukcji apoptozy (programowanej śmierci) m.in. komórek neuroblastomy oraz różnych linii komórek nowotworów jelita grubego, przy jednoczesnym braku wpływu na komórki zdrowe. Efekty przeciwnowotworowe obserwowano także w badaniach z udziałem zwierząt – ekstrakt z szafranu podawany w dawkach 100-175 mg/kg m.c. spowalniał rozwój nowotworów skóry i żołądka u szczurów, jak i znacząco obniżał działania toksyczne związane z przyjmowaniem leków przeciwnowotworowych1-3,9.

Odchudzające działanie szafranu – czy może zmniejszać apetyt i wspierać utratę wagi?

Chociaż dokładne mechanizmy działania wspomagającego utratę wagi, wykazywanego przez ekstrakty z szafranu nie zostały jeszcze w pełni poznane, podejrzewa się, że może być ono związane ze zdolnościami do:

  • obniżania podaży kalorii poprzez hamowanie trawienia tłuszczy,
  • hamowanie różnicowania się adipocytów (komórek tłuszczowych) poprzez działanie antyoksydacyjne,
  • zmniejszanie apetytu za pośrednictwem regulacji poziomów neurotransmiterów  i hormonów.
  • wspieranie metabolizmu lipidów i glukozy poprzez hamowanie lipazy trzustkowej i zwiększanie wrażliwości komórek na insulinę3-5.

Badanie kliniczne obejmujące podawanie otyłym kobietom 176,5 mg wyciągu z szafranu dziennie wykazało po 2 miesiącach terapii istotny spadek wagi i rzadsze spożywanie przekąsek w porównaniu z grupą przyjmującą placebo12.

Wpływ szafranu na poprawę pamięci i wzroku

Inne zastosowania lecznicze szafranu obejmują także poprawę pamięci i koncentracji oraz pozytywny wpływ na narząd wzroku1-3. Szafran już w medycynie tradycyjnej był doceniany w leczeniu chorób oczu takich jak zaćma, ropiejące zapalenie oka, choroby rogówki, zmęczenie i obolałość oczu. Naukowcy potwierdzają jego skuteczność w leczeniu zaćmy, zwyrodnienia siatkówki, jak i poprawie krążenia i funkcjonowania oka3,13. Inne badania wskazują także na potencjalne możliwości zastosowania szafranu w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i Alzheimera, przede wszystkim ze względu na jego silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Przeprowadzone w 2010 roku dwa badania kliniczne wykazały poprawę funkcji poznawczych u cierpiących na chorobę Alzheimera pacjentów stosujących 30 mg ekstraktu z szafranu dziennie14.

Wpływ szafranu na zdrowie skóry

Dobroczynny wpływ szafranu jest wykorzystywany nie tylko w leczeniu i profilaktyce chorób, ale także w kosmetologii. Jego kosmetyczne zastosowania były doceniane już w starożytności – zarówno jako składnik wiecznej młodości, jak i barwnik3. Najważniejsze właściwości szafranu stosowane w produktach na skórę obejmują:

  • ochronę przed działaniem promieniowania UV i fotostarzeniem skóry,
  • redukcję przebarwień i poprawę kolorytu skóry,
  • leczenie trądziku i niedoskonałości,
  • poprawę krążenia naczynek w skórze twarzy1,3.

Może być on również wykorzystywany jako naturalny barwnik oraz, ze względu na jego wyjątkowy aromat, jako dodatek zapachowy, stosowany również w komponowaniu perfum3.

Dawkowanie suplementów z szafranem

Zdecydowana większość badań klinicznych nad skutecznością tabletek i kapsułek z ekstraktem z szafranu w leczeniu depresji zakłada przyjmowanie 30 mg tego składnika dziennie, jednorazowo lub w dwóch dawkach po 15 mg. W badaniach nad jego skutecznością w leczeniu problemów z erekcją oraz otyłością spotkać się można też z wyższymi dawkami, sięgającymi nawet 200 mg/dzień.1-3,7,12

Szafran w tabletkach – możliwe skutki uboczne

Szafran przyjmowany w zalecanych dawkach (30-50mg/dobę) jest surowcem o wysokim profilu bezpieczeństwa. W badaniach klinicznych nad stosowaniem szafranu w leczeniu depresji jako najczęściej występujące działania niepożądane odnotowano: stany lękowe, wzrost lub spadek apetytu, nudności i bóle głowy, występujące rzadziej niż w przypadku terapii konwencjonalnymi lekami. W innych badaniach, przyjmowanie wysokich dawek, wywołujących łagodne efekty toksyczne, skutkowało z kolei występowaniem objawów takich jak: zawroty głowy, nudności, wymioty i biegunka.1,9

Przeciwwskazania do stosowania szafranu

Prowadzone badania nie wykazały istotnych interakcji pomiędzy szafranem a przyjmowanymi jednocześnie lekami. Zaleca się jednak zachowanie szczególnej ostrożności u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe lub cierpiących na dolegliwości związane z niewydolnością nerek1. Stosowanie dużych dawek szafranu w trakcie ciąży może z kolei prowadzić do pobudzenia aktywności skurczowej macicy i działania poronnego.5,9

Bibliografia

0:00
0:00