Szafran – właściwości i korzyści dla zdrowia

Szafran to jedna z najdroższych przypraw świata. Roślina ta znajduje jednak zastosowanie nie tylko w kuchni, ale jest też od starożytności wykorzystywana w medycynie tradycyjnej. Współczesne badania potwierdzają szereg właściwości leczniczych szafranu, a naukowcy wciąż odkrywają jego nowe zastosowania. Czym jest szafran i jakie działanie ma ten niezwykły surowiec?

Czym jest szafran?

Szafran jest zwyczajową nazwą używaną w odniesieniu do krokusa uprawnego (Crocus sativus), szeroko uprawianego w Iranie, Indiach i krajach basenu Morza Śródziemnego¹. Częściej jednak, jako szafran rozumiemy nie całą roślinę, a wysuszone znamiona (fragmenty słupka) zbierane z jego kwiatów. Znajdują one zastosowanie jako przyprawa, barwnik oraz od starożytności są wykorzystywane w medycynie tradycyjnej². Produkcja 1 grama szafranu wymaga od 150 do 200 tysięcy kwiatów krokusa i około 400 godzin pracy³, co czyni go jedną z najdroższych przypraw świata. Obecnie ponad 80% (205 ton) rocznego zbioru szafranu pochodzi z Iranu, podczas gdy w Europie największym producentem tego cennego surowca jest Grecja, produkująca rocznie zaledwie 4,5 tony².

Jakie działanie ma szafran?

Szafran leczniczy stanowi źródło licznych substancji biologicznie czynnych o prozdrowotnym wpływie na ludzki organizm. Do jego najważniejszych składników należą:

• Krocyna – żółto-pomarańczowy barwnik z grupy karotenoidów
• Pikrokrocyna – gorzki glikozyd odpowiedzialny za smak szafranu
• Safranal – główny składnik frakcji lotnej szafranu, nadający mu aromat^2,3

Dodatkowo szafran zawiera także flawonoidy, witaminy (w szczególności z grupy B – ryboflawinę i tiaminę), karotenoidy, antocyjany, niezbędne kwasy tłuszczowe, błonnik i szereg innych cennych substancji^2,4.

Obecne w szafranie składniki przekładają się na jego szerokie działanie lecznicze, obejmujące m.in. aktywność:

• antyoksydacyjną,
• przeciwdepresyjną,
• przeciwzapalną,
• przeciwnowotworową,
• poprawiającą funkcje poznawcze,
• przeciwcukrzycową,
• hipotensyjną,
• odchudzającą,
• pobudzającą.^1,4

Liczne badania potwierdzają jego lecznicze właściwości nie tylko w modelach in vitro, ale także w badaniach z udziałem zwierząt i ludzi. Jakie zastosowania terapeutyczne ma szafran?

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Adrenal-Intercell® Sprawdź

Vaso-Intercell® Sprawdź

Cerebiotik-Intercell® Ekstrakt z szafranu Sprawdź

Antyoksydacyjne działanie szafranu

Jednym z najlepiej opisanych działań leczniczych szafranu jest jego silne działanie przeciwutleniające (antyoksydacyjne), przypisywane przede wszystkim obecności krocyny oraz w mniejszym stopniu obecnych w surowcu karotenoidów, flawonoidów i antocyjanów. Związki te wykazują zdolność do wymiatania wolnych rodników odpowiedzialnych za powstawanie stresu oksydacyjnego w komórkach. Działanie to przekłada się również na szereg innych właściwości szafranu – m.in. działanie przeciwzapalne oraz profilaktyczne w chorobach układu sercowo-naczyniowego i chorobach neurodegeneracyjnych, jak i leczeniu otyłości i cukrzycy^4,5. Badania na modelach zwierzęcych potwierdzają działanie hipolipidemiczne (obniżające poziom cholesterolu LDL oraz całkowitego cholesterolu) krocyny i krocetyny, jak i efekty hipoglikemiczne (obniżające poziom glukozy) krocetyny i ekstraktów z szafranu^3,4.

Pobudzające działanie szafranu (afrodyzjak)

Podobnie jak wiele innych surowców przyprawowych, szafran od tysiącleci jest tradycyjnie wykorzystywany jako afrodyzjak – środek mający poprawiać funkcje seksualne i zwiększać doznania^1,6,7. Współczesne badania potwierdzają, że obecne w szafranie składniki – krocyna i safranal – mogą wpływać na związane z przyjmowaniem fluoksetyny (leku przeciwdepresyjnego) zaburzenia seksualne u kobiet, takie jak osłabione doznania, suchość pochwy czy dolegliwości bólowe w trakcie stosunku⁶. Skuteczność szafranu jako afrodyzjaku wykazano również w leczeniu męskich problemów z erekcją. Już 10-dniowa terapia przyjmowanymi rano tabletkami zawierającymi 200 mg szafranu prowadziła do istotnej statystycznie poprawy funkcji seksualnych⁷.

Szafran może zmniejszać objawy PMS

Oprócz pozytywnego wpływu na funkcje seksualne, szafran cieszy się także zainteresowaniem ginekologów. W badaniach klinicznych wykazano jego skuteczność w łagodzeniu dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS)¹. Dawka 30 mg/dzień przyjmowana przez co najmniej 6 miesięcy przez kobiety w wieku 20-45 lat, w porównaniu z placebo,istotnie poprawiła ich jakość życia ocenianą w zakresie poziomu odczuwania objawów PMS i depresji¹.

Szafran u kobiet w ciąży

Innym obszarem badań nad szafranem w ginekologii są możliwości jego stosowania przez kobiety w ciąży, związane z przeciwdepresyjnym, uspokajającym i przeciwzapalnym działaniem szafranu. Korzyści z jego stosowania zaobserwowano przede wszystkim w pierwszej fazie porodu – podanie ekstraktu lub przetworów z szafranu pozwala na złagodzenie bólów porodowych oraz redukcję stresu i zmęczenia związanego z przebiegiem akcji porodowej⁸.

Kobiety w ciąży powinny jednak zachowywać ostrożność przy przyjmowaniu szafranu. Jak wskazują badania, regularne stosowanie wysokich dawek może prowadzić do pobudzenia aktywności skurczowej macicy i wystąpienia działania poronnego^5,9.

Szafran może przeciwdziałać depresji i leczyć nastrój

Pomimo licznych właściwości zdrowotnych, na polskim rynku leków i suplementów diety szafran jest przede wszystkim stosowany w produktach o działaniu przeciwdepresyjnym. Obecne w nim związki, podobnie do syntetycznych antydepresantów, wykazują działanie regulujące poziom neurotransmiterów odpowiedzialnych za nastrój – serotoniny, dopaminy i noradrenaliny^2,3. Badania kliniczne z udziałem ludzi potwierdzają działanie antydepresyjne szafranu w dawkach 30 mg/dzień po 6 tygodniowej terapii. Wykazano zarówno statystycznie istotne różnice w porównaniu z placebo¹⁰, jak i aktywność na poziomie zbliżonym do stosowanej w leczeniu depresji fluoksetyny¹¹. Warto również zauważyć, że w jednym z badań płatki krokusa wykazały zbliżoną aktywność, co pozyskiwane z niego znamiona⁶.

Przeciwnowotworowe działanie szafranu

Ekstrakty z szafranu oraz jego główne składniki aktywne – safranal i krocetyna – mogą stanowić również potencjalne leki przeciwnowotworowe. Prowadzone w modelach in vitro badania nad ich aktywnością przeciwnowotworową wykazały skuteczność w hamowaniu proliferacji (różnicowania i namnażania) i indukcji apoptozy (programowanej śmierci) m.in. komórek neuroblastomy oraz różnych linii komórek nowotworów jelita grubego, przy jednoczesnym braku wpływu na komórki zdrowe. Efekty przeciwnowotworowe obserwowano także w badaniach z udziałem zwierząt – ekstrakt z szafranu podawany w dawkach 100-175 mg/kg m.c. spowalniał rozwój nowotworów skóry i żołądka u szczurów, jak i znacząco obniżał działania toksyczne związane z przyjmowaniem leków przeciwnowotworowych^1-3,9.

Odchudzające działanie szafranu – czy może zmniejszać apetyt i wspierać utratę wagi?

Chociaż dokładne mechanizmy działania wspomagającego utratę wagi, wykazywanego przez ekstrakty z szafranu nie zostały jeszcze w pełni poznane, podejrzewa się, że może być ono związane ze zdolnościami do:

• obniżania podaży kalorii poprzez hamowanie trawienia tłuszczy,
• hamowanie różnicowania się adipocytów (komórek tłuszczowych) poprzez działanie antyoksydacyjne,
• zmniejszanie apetytu za pośrednictwem regulacji poziomów neurotransmiterów  i hormonów.
• wspieranie metabolizmu lipidów i glukozy poprzez hamowanie lipazy trzustkowej i zwiększanie wrażliwości komórek na insulinę^3-5.

Badanie kliniczne obejmujące podawanie otyłym kobietom 176,5 mg wyciągu z szafranu dziennie wykazało po 2 miesiącach terapii istotny spadek wagi i rzadsze spożywanie przekąsek w porównaniu z grupą przyjmującą placebo¹².

Wpływ szafranu na poprawę pamięci i wzroku

Inne zastosowania lecznicze szafranu obejmują także poprawę pamięci i koncentracji oraz pozytywny wpływ na narząd wzroku^1-3. Szafran już w medycynie tradycyjnej był doceniany w leczeniu chorób oczu takich jak zaćma, ropiejące zapalenie oka, choroby rogówki, zmęczenie i obolałość oczu. Naukowcy potwierdzają jego skuteczność w leczeniu zaćmy, zwyrodnienia siatkówki, jak i poprawie krążenia i funkcjonowania oka^3,13. Inne badania wskazują także na potencjalne możliwości zastosowania szafranu w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Parkinsona i Alzheimera, przede wszystkim ze względu na jego silne właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Przeprowadzone w 2010 roku dwa badania kliniczne wykazały poprawę funkcji poznawczych u cierpiących na chorobę Alzheimera pacjentów stosujących 30 mg ekstraktu z szafranu dziennie¹⁴.

Wpływ szafranu na zdrowie skóry

Dobroczynny wpływ szafranu jest wykorzystywany nie tylko w leczeniu i profilaktyce chorób, ale także w kosmetologii. Jego kosmetyczne zastosowania były doceniane już w starożytności – zarówno jako składnik wiecznej młodości, jak i barwnik³. Najważniejsze właściwości szafranu stosowane w produktach na skórę obejmują:

• ochronę przed działaniem promieniowania UV i fotostarzeniem skóry,
• redukcję przebarwień i poprawę kolorytu skóry,
• leczenie trądziku i niedoskonałości,
• poprawę krążenia naczynek w skórze twarzy^1,3.

Może być on również wykorzystywany jako naturalny barwnik oraz, ze względu na jego wyjątkowy aromat, jako dodatek zapachowy, stosowany również w komponowaniu perfum³.

Dawkowanie suplementów z szafranem

Zdecydowana większość badań klinicznych nad skutecznością tabletek i kapsułek z ekstraktem z szafranu w leczeniu depresji zakłada przyjmowanie 30 mg tego składnika dziennie, jednorazowo lub w dwóch dawkach po 15 mg. W badaniach nad jego skutecznością w leczeniu problemów z erekcją oraz otyłością spotkać się można też z wyższymi dawkami, sięgającymi nawet 200 mg/dzień.^1-3,7,12

Szafran w tabletkach – możliwe skutki uboczne

Szafran przyjmowany w zalecanych dawkach (30-50mg/dobę) jest surowcem o wysokim profilu bezpieczeństwa. W badaniach klinicznych nad stosowaniem szafranu w leczeniu depresji jako najczęściej występujące działania niepożądane odnotowano: stany lękowe, wzrost lub spadek apetytu, nudności i bóle głowy, występujące rzadziej niż w przypadku terapii konwencjonalnymi lekami. W innych badaniach, przyjmowanie wysokich dawek, wywołujących łagodne efekty toksyczne, skutkowało z kolei występowaniem objawów takich jak: zawroty głowy, nudności, wymioty i biegunka.^1,9

Przeciwwskazania do stosowania szafranu

Prowadzone badania nie wykazały istotnych interakcji pomiędzy szafranem a przyjmowanymi jednocześnie lekami. Zaleca się jednak zachowanie szczególnej ostrożności u pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe lub cierpiących na dolegliwości związane z niewydolnością nerek¹. Stosowanie dużych dawek szafranu w trakcie ciąży może z kolei prowadzić do pobudzenia aktywności skurczowej macicy i działania poronnego.^5,9