Udar mózgu – czynniki ryzyka, profilaktyka i rekonwalescencja

Udar mózgu to wynik odcięcia dopływu krwi do dowolnego obszaru tego narządu. Pozbawione tlenu komórki mózgowe, niezwykle wrażliwe na niedotlenienie, w ciągu kilku minut zaczynają masowo obumierać. Dzisiaj odpowiadamy na pytania – jakie są czynniki ryzyka udaru mózgu, jak mu zapobiegać? Jak wspomóc organizm po udarze?

Udar – rodzaje i przyczyny

Do udaru mózgu może dojść z dwóch głównych powodów: w wyniku blokady na przykład przez skrzep swobodnego dopływu krwi do komórek mózgowych lub jako rezultat krwawienia wewnątrzmózgowego. W pierwszym przypadku mówimy o niedokrwiennym udarze mózgu, w drugim zaś – o udarze krwotocznym [1]. Z udarem krwotocznym, czyli tak zwanym wylewem krwi do mózgu mamy do czynienia w około 10-15% wszystkich przypadków udaru mózgu. W ciągu pierwszego roku od doznanego udaru śmiertelność wśród pacjentów może sięgać nawet 65%, w zależności od lokalizacji epizodu udarowego. Połowa odnotowywanych zgonów poudarowych ma miejsce w ciągu pierwszych dwóch dni od ataku. Po upływie pierwszych 6 miesięcy tylko 20% spośród pacjentów, którzy przeżyli, jest w stanie podjąć nienależne funkcjonowanie w życiu codziennym [2].

Wreszcie wiele osób doznaje tak zwanych cichych udarów mózgu (ang. transient ischemic attack, TIA), które określa się niekiedy jako małe udary lub przemijające ataki niedokrwienne bądź zespół TIA. Cechą charakterystyczną przemijających ataków niedokrwiennych jest ustępowanie ich objawów, w tym przede wszystkim bólu głowy, parestezji (mrowienia, pieczenia, drętwienia) oraz zawrotów głowy i ogólnego osłabienia w ciągu pierwszych 24 godzin od momentu ich wystąpienia [6].

Do czynników, które w największym stopniu decydują o rozmiarze doznanych uszkodzeń, należą lokalny stan zapalny, uszkodzenie bariery krew-mózg, obrzęk, masowa produkcja wolnych rodników tlenowych (ROS), nadmierne pobudzenie komórek nerwowych w wyniku działania glutaminianu oraz (w przypadku udaru niedokrwiennego) – wydzielaniem hemoglobiny i żelaza z zakrzepu [1]. Większości spośród wymienionych zjawisk można przeciwdziałać przy pomocy medycyny mitochondrialnej.

Czynniki ryzyka udaru mózgu

Medycyna klasyczna i medycyna mitochondrialna wyróżniają następujące czynniki ryzyka doznania udaru mózgu [2-6, 8, 20]:

• Nadciśnienie to najważniejszy czynnik ryzyka wylewu krwi do mózgu. Nadciśnienie to stan, w którym ciśnienie tętnicze w spoczynku przekracza 140/90 [4]. Jednak zarówno medycyna mitochondrialna, jak i coraz liczniejsi przedstawiciele medycyny klasycznej ostrzegają przed obniżaniem ciśnienia krwi za wszelką cenę metodami farmakologicznymi. Terapia lekami obniżającymi ciśnienie niesie ze sobą poważne skutki uboczne, z uszkodzeniami mitochondriów włącznie. Do obniżenia ciśnienia krwi znacznie bezpieczniej i skuteczniej może przyczyniać się redukcja wagi, zmiana diety oraz trybu życia, redukcja poziomu stresu, zwiększenie aktywności fizycznej.
• Płeć męska oraz starszy wiek – na podstawie badań epidemiologicznych okazało się, że mężczyźni w wieku powyżej 55. lat są znacznie bardziej narażeni na ryzyko udaru.
• Wśród kobiet zwiększonym ryzykiem udaru objęte są pacjentki przyjmujące doustne leki antykoncepcyjne oraz kobiety, które podczas ciąży doświadczyły preeklempsji.
• Cukrzyca oraz zespół metaboliczny. Jak podkreśla doktor Kuklinski: „Zagrożenie udarem mózgu u osób chorych na cukrzycę jest czterokrotnie wyższe niż w przypadku ludzi zdrowych“.
• Zespół obturacyjnego bezdechu sennego.
• Palenie papierosów (czynne lub bierne).
• Nadużywanie alkoholu (w tym regularne spożywanie alkoholu).
• Niewydolność wątroby, (niealkoholowe) stłuszczeniowe zapalenie wątroby – szczególnie zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego.
• Degeneracja plamki żółtej – może wskazywać na zwiększone ryzyko udaru mózgu oraz przedwczesnego zgonu ogółem.
• Nawracające migreny. W tym przypadku wzrasta ryzyko niedokrwiennego udaru mózgu.
• Niestabilność stawu szyjnego (pourazowa lub spowodowana chronicznymi przeciążeniami). Problemy z szyjnym odcinkiem kręgosłupa mogą stanowić potencjalną przyczynę nawracających cichych udarów mózgu oraz nadmiaru rodników azotowych i tlenowych w organizmie.
• Zbyt wysoki poziom homocysteiny. Jak wskazują badania epidemiologiczne, hiperhomocysteinemia może stanowić marker ryzyka udaru mózgu, szczególnie u pacjentów, którzy cierpią jednocześnie z powodu nadciśnienia tętniczego. Dlatego niedobory wszystkich mikroskładników odżywczych, które współodpowiadają za neutralizację homocysteiny w organizmie, mogą odgrywać istotną rolę przy genezie udaru.
• Miażdżyca i choroby układu sercowo naczyniowego.
• Zakrzepica (skłonność do tworzenia zakrzepów), zwłaszcza przy problemach z tzw. czynnikiem krzepnięcia XII, czyli czynnika Hagemana [40].

Udar mózgu to stan zagrożenia życia!

Profilaktyka udaru mózgu

Środki, które sprzyjają ograniczeniu prawdopodobieństwa wystąpienia udaru, pokrywają się w dużej mierze z krokami, które możemy podjąć w celu skutecznej rehabilitacji pacjenta poudarowego. Natomiast zgodnie z powiedzeniem: „lepiej zapobiegać niż leczyć”, zwłaszcza w przypadku osób należących do grupy podwyższonego ryzyka, warto zadbać o ich możliwie jak najwcześniejsze wdrożenie. Wśród sposobów zapobiegania udarom mózgu należy wymienić między innymi zapobieganie powstawaniu zakrzepów oraz utrzymywanie prawidłowego poziomu zarówno ciśnienia krwi, jak i homocysteiny. Na przykład, pewne badanie, jakie zrealizowano na ponad 20 tysiącach chińskich pacjentów z nadciśnieniem, wykazało, iż ryzyko udaru mózgu wyraźnie rośnie przy jednoczesnym polimorfizmie genu MTHFR, co jak wiadomo sprzyja hiperhomocysteinemii [8, 9].

W obniżeniu poziomu homocysteiny w organizmie może pomóc Ci suplementacja odpowiednich mikroskładników odżywczych, które pełnią funkcję kofaktorów enzymów odtruwających komórki z tej niepożądanej w nadmiarze substancji. Szczególną rolę odgrywają tutaj: metylowany kwas foliowy, związki folianów z żywności (zielone warzywa oraz zioła), witamina B12, witamina B6, cholina, jak również naturalne substancje z żywności.

Wśród tych ostatnich na podstawie badań na zwierzętach oraz testów klinicznych za szczególnie wartościowe uznano: kurkuminę, resweratrol, czarną i zieloną herbatę, cynamon, czosnek oraz imbir i soję [13]. Zauważ, że wiele z tych produktów od dawna cieszy się opinią naturalnego antidotum na stany zapalne [14]. Zależność ta pokrywa się również ze zgłaszaną przez ekspertów tezą, iż homocysteina sama w sobie stanowi marker stanów zapalnych w organizmie [15, 16], a tym samym jej poziom może być pozytywnie skorelowany z natężeniem stresu oksydacyjnego w komórkach i mitochondriach [17]. Monitoring poziomu homocysteiny może pozwalać na ograniczenie ryzyka nie tylko udaru mózgu [18], lecz również chorób układu sercowo-naczyniowego [19].

W ramach profilaktyki udaru mózgu nie sposób pominąć miażdżycy, która zgodnie z szacunkowymi danymi odpowiada za około 20% ogółu przypadków niedokrwiennego udaru mózgu [20]. Z kolei do najważniejszych czynników ryzyka miażdżycy należą między innymi podeszły wiek, cukrzyca, zespół metaboliczny, hipercholesterolemia, zwłaszcza przy zaburzonym stosunku frakcji LDL do HDL, dyslipidemia (szczególnie nadmiar trójglicerydów we krwi), procesy glikacji białek (nasilona synteza tzw. AGE’s) oraz wszelkie toczące się w organizmie procesy zapalne. Dlatego podjęcie takich środków jak:

• Wzbogacenie diety o tłuszcze roślinne oraz kwasy tłuszczowe omega-3,
• Znaczna redukcja spożycia tłuszczów zwierzęcych, maksymalna możliwa eliminacja tłuszczów trans (margaryna, fast-foody, gotowe ciastka i wyroby cukiernicze, dania gotowe, smażenie na nieodpowiednim tłuszczu w zbyt wysokich temperaturach),
• Ograniczenie a najlepiej eliminacja spożycia alkoholu,
• Maksymalne ograniczenie ekspozycji na dym papierosowy (palenie czynne i bierne),
• Redukcja spożycia węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym oraz indeksie insulinowym, eliminacja cukru rafinowanego i syropu glukozowo-fruktozowego oraz wszelkich jego ukrytych źródeł w codziennej diecie (np. ketchup jako prawdziwa bomba cukrowa),
• Unikanie nadmiaru fruktozy w diecie,
• Włączenie do diety większej ilości błonnika, zwłaszcza beta-glukanów, np. z płatków owsianych,
• Unikanie przejadania się, zwłaszcza przy siedzącym trybie życia,
• Eliminacja wszelkich przewlekłych stanów zapalnych,
• Redukcja ilości tłuszczu brzusznego (który ma działanie prozapalne w organizmie).

Mogą one znacząco przyczynić się do redukcji ryzyka miażdżycy a tym samym udaru mózgu. Wśród najważniejszych mikroskładników odżywczych, które mogą zapobiegać dyslipidemii a tym samym miażdżycy i udarom mózgu należy wymienić przede wszystkim: witaminę B3, witaminę C, witaminę E, selen, lecytynę, kwasy tłuszczowe omega-3, koenzym Q10, L-karnitynę oraz błonnik spożywczy (beta-glukany) [21].

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

Witamina C MSE matrix Sprawdź

Witamina B12 MSE MAX Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

CurcuZym-Intercell ® Kurkumina Sprawdź

MitoSpermidin® MSE Sprawdź

Rekonwalescencja po udarze – mikroskładniki odżywcze

Jak podkreśla w swojej książce doktor Kuklinski:

„Zazwyczaj po udarze mózgu bądź innym uszkodzeniu tego organu wartość białka S – 100 oraz markera NSE jest przez kilka dni podwyższona, po czym obniża się ponownie do normalnego poziomu“. Mózg pacjentów poudarowych odpowiada na udar lokalnym stanem zapalnym oraz uruchomieniem ścieżek apoptotycznych. W przypadku ostrego stanu niedotlenienia wdychanie NO^o może ochronić nasze narządy“ [5].

Ponadto w ramach pewnego badania z 2016 roku uczeni zaobserwowali, iż przeżywalność pacjentów po pierwszym udarze pozostawała skorelowana z poziomem białka ostrej fazy (CRP) oraz stopniem obserwowanych wczesnych zaburzeń neurologicznych [22].

Zdaniem niektórych uczonych istotną rolę przy ochronie komórek mózgowych po doznanym udarze mogą pełnić: mitochondrialne białko rozprzęgające 2 (UCP2), oraz dysmutaza ponadtlenkowa 2 (SOD2), ze względu na ich zdolność do minimalizowania ilości wolnych rodników tlenowych w neuronach. Wynika stąd, iż SOD2 oraz UCP2 mogą wspomagać ochronę komórek mózgowych przed uszkodzeniami rodnikowymi oraz obumieraniem [7], [24]. Dlatego ważną rolę w fazie regeneracji po udarze może spełniać mangan jako kofaktor dysmutazy ponadtlenkowej 2 [23], jak również spożywanie oliwy z oliwek, która w naturalny sposób podnosi ekspresję genu UCP2 w komórkach [25]. Jak wskazują nowsze badania, oliwa z oliwek może skutecznie ograniczać uszkodzenia komórek mózgowych, które zostały wywołane stresem oksydacyjnym [26]. Najczęściej, pozytywny wpływ oliwy z oliwek może przynajmniej częściowo wyjaśniać dobroczynne działanie rekomendowanej pacjentom z chorobami układu krążenia diety śródziemnomorskiej.

Z punktu widzenia medycyny mitochondrialnej rehabilitacja poudarowa powinna skupić się na maksymalnym ograniczeniu lokalnego stanu zapalnego, przywróceniu prawidłowego krążenia krwi poprzez udrożnienie naczyń krwionośnych i zapobieganie skrzepom, uruchomieniu procesu autofagii oraz mitofagii, a także wsparciu regeneracji komórek mózgowych i zapewnieniu im zarówno energii jak też wszystkich niezbędnych mikroskładników odżywczych [7].

Zdaniem doktora Kuklinskiego pierwszeństwo mają tutaj arginina, preparaty z miłorzębu japońskiego, ubichinol, czyli koenzym Q10, witamina E oraz witamina C jako substancje antyoksydacyjne, a także wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega- 3 [5].

Arginina pozwala na lokalne rozszerzenie naczyń krwionośnych, miłorząb japoński wykazuje udowodnione naukowo działanie ochronne wobec komórek mózgowych i jednocześnie pozytywnie wpływa na nasze funkcje poznawcze. Kwasy tłuszczowe omega-3 przeciwdziałają dyslipidemii oraz pomagają wzmocnić barierę krew-mózg. Jednym słowem – mikroskładniki odżywcze wydają się absolutnie nieodzownym elementem zarówno zapobiegania jak też regeneracji osób w stanie poudarowym. Do podobnych wniosków doszli również autorzy pewnej przekrojowej analizy z 2008 roku [30]. Ponadto u pacjentów po udarze absolutnie niezbędne jest też uzupełnienie wszelkich niedoborów mikroskładników odżywczych, szczególnie witamin z grupy B oraz magnezu. Z kolei opublikowane w 2011 roku wyniki pewnego badania klinicznego wskazywały, iż suplementacja cynku może w widoczny sposób przyspieszać regenerację pacjentów poudarowych [29] oraz że pacjenci poudarowi częściej wykazywali niedobory tego pierwiastka niż osoby z grupy kontrolnej.

Kolejnym fitoskładnikiem, który w świetle dostępnych badań naukowych może przyczyniać się do skuteczniejszej rehabilitacji pacjentów po doznanym udarze oraz zapobiegać pojawianiu się kolejnych, jest spermidyna. Spermidyna to związek chemiczny, który w naturalny sposób w dużych ilościach występuje w zarodkach pszenicy, a który wydaje się mieć działanie neuroprotekcyjne u pacjentów, którzy doznali udaru mózgu [27]. Ponadto spermidyna może przyczyniać się do przywrócenia prawidłowych funkcji kognitywnych [28], a także wspierać regenerację organizmu na poziomie mitochodrialnym i komórkowym. Z kolei autorzy publikacji z 2018 roku podkreślali pozytywną rolę resweratrolu w profilaktyce wtórnego udaru mózgu u pacjentów, którzy mieli już za sobą jeden epizod udarowy [31]. Z kolei w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej szczególnie ceniona jest szałwia Dan shen, która może usprawniać cyrkulację krwi i eliminować zakrzepy [32]. Również badania medycyny klasycznej wydają się potwierdzać pozytywny wpływ Dan shen na stan pacjentów, którzy przeszli udar mózgu [32], [33].

Oprócz tego, ponieważ jednym z czynników patofizjologii udaru mózgu jest skłonność do tworzenia zakrzepów i wzrost ilości płytek krwi [35], warto zadbać o prawidłowy poziom witaminy K, która spełnia kluczową funkcję w regulacji krzepliwości krwi. Jednocześnie bezcenne właściwości profilaktyczne przy skłonności do tworzenia zakrzepów oraz przy leczeniu zakrzepicy żył głębokich wykazują oligomeryczne proantocyjanidyny (OPC) [36]. Ich doskonałe źródło stanowi wyciąg z kory francuskiej sosny nadmorskiej, opatentowany jako Pycnogenol® [37]. Jednocześnie bogaty w OPC Pycnogenol® w naukowo udowodniony sposób wspomaga naturalne obniżanie ciśnienia krwi, przyczyniając się tym samym do dodatkowego ograniczenia ryzyka wystąpienia ponownego udaru mózgu [38] oraz skuteczniejszej rekonwalescencji po doznanym epizodzie udarowym [39].

W ramach tego artykułu omówiliśmy jedynie wybrane środki profilaktyczne oraz wspierające regenerację organizmu po doznanym udarze mózgu. Geneza udaru mózgu jest złożona i z tego względu równie wieloaspektowa powinna być zarówno strategia zapobiegania udarom, jak też program rehabilitacji pacjentów poudarowych.

Dostępne badania naukowe sugerują, iż medycyna mitochondrialna może w skuteczny i zarazem bezpieczny sposób zmniejszać ryzyko wystąpienia pierwszego udaru oraz kolejnych, przy jednoczesnej poprawie jakości życia osób, które przeszły udar. Ważne, abyś zaprezentowanych powyżej środków nie stosował na własną rękę, lecz omówił ich zastosowanie z lekarzem, zwłaszcza jeżeli po przebytym ataku zostałeś poddany farmakoterapii. Również w razie jakichkolwiek wątpliwości podczas stosowanej suplementacji, zawsze niezwłocznie zasięgnij opinii doświadczonego specjalisty. Pamiętaj przy tym o wielotorowym podejściu do profilaktyki oraz rehabilitacji poudarowej, uwzględniając konsekwentną zmianę diety, modyfikację stylu życia, ograniczenie poziomu stresu, a także włączenie do codziennego życia regularnego umiarkowanego wysiłku fizycznego.

Autor: Sylwia Grodzicka