Hashimoto — co to za choroba? Objawy, leczenie

Choroby autoimmunologiczne są ściśle powiązane z nieprawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym, który zaczyna atakować własne komórki i tkanki. Problem nie leży w danym organie, ale w funkcjonowaniu układu immunologicznego i od niego należy zacząć leczenie oraz od przywrócenia homeostazy w organizmie. O tym, że problem nie dotyczy stricte poszczególnych organów, może świadczyć też fakt, że czasami po dokładnej diagnostyce, okazuje się, że pacjent choruje na dwie lub nawet kilka chorób z autoagresji.

Czym jest choroba Hashimoto?

Pierwsze cztery przypadki choroby opisał w 1912 roku japoński chirurg pracujący w Berlinie, Hakaru Hashimoto. Choroba Hashimoto to inaczej przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy lub wole limfocytarne.  Charakteryzuje się rozlanym naciekiem limfatycznym w obrębie gruczołu tarczowego ze zwłóknieniami i atrofią miąższu tarczycy.

Jest to choroba autoimmunologiczna, w której stwierdza się występowanie przeciwciał przeciwtarczycowych. Przeciwciała powodują stopniowe niszczenie tarczycy i mogą doprowadzić do zmniejszenia produkcji hormonów, w konsekwencji do niedoczynności tarczycy. Ze względu na niespecyficzne objawy, choroba często jest długo i niewłaściwie diagnozowana. W praktyce zazwyczaj idzie w parze z subkliniczną lub pierwotną niedoczynnością tarczycy, czasami z chorobą Gravesa – Basedowa. Osoby chore często doświadczają zarówno objawów niedoczynności, jak i nadczynności. Jest to związane z tym, że kiedy komórki tarczycy są niszczone przez przeciwciała, hormony mogą być uwalniane do krwi, co powoduje ich podwyższony poziom, nawet poziom toksyczny – tzw. hashitoksykoza (tyreotoksykoza). To z kolei prowadzi do wyczerpania ilości hormonów, a w konsekwencji do niedoczynności tarczycy. Hashimoto to choroba przewlekła i nie da się jej wyleczyć. Można ją jednak wprowadzić w remisję, czyli wyciszyć tak, aby objawy ustąpiły, a pacjent mógł wrócić do dawnych aktywności.

Objawy niedoczynności tarczycy można załagodzić lekami – przyjmując hormony tarczycy. W dalszym ciągu jednak, jeśli niedoczynność została spowodowana chorobą Hashimoto, proces zapalny będzie postępował. Priorytetem będzie usunięcie przyczyn ataku immunologicznego na komórki tarczycy oraz zlikwidowanie lub zmniejszenie stanu zapalnego.

Objawy Hashimoto

Hashimoto może przez wiele lat rozwijać się bezobjawowo. Często pierwsze symptomy kojarzone są ze zmęczeniem i rozdrażnieniem, a także spadkiem nastroju. Objawy choroby Hashimoto są bardzo różne, często niespecyficzne, mylone z innymi jednostkami chorobowymi, zależą od stanu funkcjonowania tarczycy, chorób współistniejących, oraz tego, czy jest to stan przejściowy związany z nadczynnością tarczycy, czy stan zaawansowany związany z niedoczynnością tego gruczołu. U niektórych osób może to być zaledwie kilka objawów, u innych całe spektrum.

Do najczęstszych objawów Hashimoto należą:

• Lęk, depresja, zaburzenia nastroju;
• Nerwowość, rozdrażnienie, agresja;
• Zmęczenie, apatia, brak energii;
• Senność w ciągu dnia i bezsenność w nocy, wybudzanie się;
• Mgła mózgowa, zaburzenia koncentracji;
• Przybieranie na wadze;
• Zaburzenia miesiączkowania, zanik miesiączki;
• Tendencja do krwawień z nosa, a także obfite miesiączki, kruchość naczyń krwionośnych;
• Nadwrażliwość na zimno, zimne stopy i dłonie, czasami nadpotliwość;
• Bóle mięśni i stawów;
• Problemy żołądkowo – jelitowe (zgaga, refluks, wzdęcia, przelewanie w jelitach, biegunki, zaparcia);
• Anemia;
• Podwyższony cholesterol;
• Spowolnione lub przyspieszone tętno;
• Nadciśnienie lub niedociśnienie;
• Spadek odporności, częste i długotrwałe infekcje;
• Obrzęki w szczególności twarzy i powiek;
• Wypadanie włosów, ich łamliwość i kruchość, łamliwość paznokci;
• Suchość i szorstkość skóry, szare zabarwienie skóry;
• Problemy z zajściem w ciążę, poronienia.

Przyczyny Hashimoto oraz czynniki ryzyka

Choroba Hashimoto dotyczy około 2% populacji. Zwiększone ryzyko rozwoju choroby istnieje u osób, u których w rodzinie występowały przypadki tej choroby, a także innych chorób autoimmunologicznych (cukrzyca typu 1, toczeń, łuszczyca, RZS, celiakia, bielactwo). Światowej sławy gastroenterolog zajmujący się leczeniem chorób autoimmunologicznych, Alessio Fasano, uważa, że muszą być spełnione 3 warunki, aby proces autoagresji zamanifestował się. Należą do nich: czynniki genetyczne, czynniki wyzwalające oraz nieszczelne jelita.

Genów nie jesteśmy w stanie zmienić, ale możemy odpowiednią  dietą i prawidłowym stylem życia wpłynąć na ich ekspresję, czyli na to, jak szybko lub jak intensywnie ujawni się dana choroba zapisana w genach. Czynniki wyzwalające, na które również mamy realny wpływ, to m.in.:

1. Niedobory mikroelementów i witamin

Najczęściej jest to niski poziom witamin D3, B12, kwasu foliowego, selenu, cynku czy magnezu, oraz koenzymu Q10. Przyczyną tych niedoborów może być dieta uboga w składniki aktywne, dieta o zbyt niskiej kaloryczności, jak również problemy z trawieniem i wchłanianiem substancji odżywczych (spowodowane niskim poziomem hormonów tarczycy, niedostateczną ilością kwasu solnego), dysbioza jelitowa, infekcje i stany zapalne, zażywanie niektórych leków. W praktyce istotne jest, aby wykonać odpowiednią diagnostykę w celu sprawdzenia poziomów pierwiastków i witamin, ponieważ, np. w przypadku selenu i cynku zarówno niedobór, jak i nadmiar w organizmie, może być niekorzystny, a nawet przyczyniać się do nowotworzenia. W czasie suplementacji poziom ten należy monitorować, a wcześniej dawkę dobierać na podstawie wyników badań i pod kontrolą specjalisty. Nie każdy pacjent z Hashimoto ma niedobory tych pierwiastków. Oprócz tego w pierwszej kolejności warto zmodyfikować dietę, poprawić trawienie oraz funkcjonowanie jelit.

2. Nietolerancje pokarmowe

W przypadku choroby Hashimoto najczęściej są  to nietolerancje glutenu, nabiału oraz soi. W mniejszym stopniu jaj i warzyw z rodziny psiankowatych.  Warto obserwować swój organizm, sprawdzać, jak po danym produkcie czujemy się, prowadzić dzienniczek żywieniowy powiązany z objawami, które mogą pojawić się nawet po kilku dniach. Nie każdy pacjent chorujący na Hashimoto cierpi na nietolerancje tych składników pokarmowych. Warto postawić na produkty  o wyższej jakości.

3. Infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze i pasożytnicze

Do najczęstszych należą Helicobacter phylori, wirus Epsteina – Barra, Yersinia, Chlamydia, Borelioza, a także pasożyty jelitowe. Bardzo ważne jest, aby wykonać odpowiednią diagnostykę, w laboratorium, które specjalizuje się w wykrywaniu takich infekcji. W praktyce leczenie infekcji przynosi ogromną poprawę i może przyczynić się do szybszej remisji choroby.

4. Toksyny

Nie jesteśmy w stanie wyeliminować całkowicie toksyn ze swojego życia, ale zdecydowanie możemy je ograniczyć. Znajdują się one w detergentach, kosmetykach, wodzie, żywności. Niekorzystne procesy w komórkach tarczycy mogą powodować ksenoestrogeny, halogeny, pestycydy. Warto wprowadzić ekologiczne środki czystości i kosmetyki, żywność BIO, wodę filtrowaną czy mineralną w szklanych butelkach. Ogromną rolę odgrywa także stan wątroby i zdolności do detoksykacji. Warto poprawić jej prawidłowe funkcjonowanie odpowiednią dietą, preparatami ziołowymi i suplementacją.

5. Przewlekły stres

Stres powoduje dysfunkcje układu immunologicznego, zaburza produkcję hormonów tarczycy, rozregulowuje pracę nadnerczy oraz gospodarkę glukozowo – insulinową. Wpływa także negatywnie na oś HPT (podwzgórze – przysadka – tarczyca), od którego zależy prawidłowa praca tarczycy i produkowanie przez nią hormonów. Warto wprowadzić techniki relaksacyjne, spacery po lesie, oddechy, medytację, jogę, taniec czy słuchanie relaksacyjnej muzyki. Czasami konieczne jest z korzystanie z pomocy psychiatry czy psychoterapeuty.

6. Stany zapalne jamy ustnej,  przyzębia oraz przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe stany zapalne w jamie ustnej, próchnica, częste krwawienie dziąseł, infekcje bakteryjne gardła mogą wpływać na rozwój chorób autoimmunologicznych. Jama ustna jest częścią układu pokarmowego. Kiedy bakterie chorobotwórcze dostają się do jelit, wpływają na funkcjonowanie zdrowego mikrobiomu, zmieniają jego skład i osłabiają go. Mogą powodować zespół jelita drażliwego (IBS) czy SIBO. Następnym krokiem jest przenikanie tych bakterii do krwiobiegu i nasilanie procesów autoagresji. Zęby leczone kanałowo mogą być przyczyną stanów zapalnych, które ciężko wychwycić (mogą objawiać się osłabieniem, nawracającymi migrenami) i niestety antybiotyki mają ograniczony dostęp do kanałów zębowych. Czasami lepszym rozwiązaniem może okazać się wyrwanie zęba, aby usunąć bezpośrednie ognisko stanu zapalnego. Należy także wymienić amalgamatowe wypełnienia, z których może uwalniać się rtęć i inne substancje toksyczne. Ważne jest także zadbanie o zdrowe zatoki. Przewlekłe zapalenie zatok może być czynnikiem wyzwalającym lub nasilającym chorobę autoimmunologiczną. Pacjenci często zgłaszają się z przewlekłym zapaleniem zatok, na które nie działają już ani antybiotyki, ani sterydy. W tym przypadku należy podejść do tematu holistycznie. Sprawdzić, co jest przyczyną tego schorzenie (często zakażenie Candida i uszkodzenie śluzówki). Zastosować odpowiednio dobrane preparaty ziołowe, suplementy, aromaterapię, inhalacje. Kluczem jest także odbudowa śluzówki jamy nosowej, przywrócenie prawidłowej flory bakteryjnej.

7. Stres oksydacyjny i dysfunkcja mitochondriów

Doktor Bodo Kukliński wyjaśnia w swoich publikacjach, że przewlekły stres oksydacyjny, jak i nitrozacyjny może stanowić jedną z przyczyn powstawania chorób autoimmunologicznych, w tym Hashimoto. Stres nitrozacyjny to patologiczny stan organizmu, w którym ilość rodników azotowych przekracza fizjologiczne stężenie tlenku azotu. Wywołuje to kaskadę stanu zapalnego i mitochondriopatie, które objawiają się deficytami energii, w nocy niespokojnym snem, wybudzaniem, tachykardią czy nadmiernym poceniem się i ogólnym osłabieniem organizmu.

8. Nieszczelność jelit

Wiele osób chorujących na chorobę Hashimoto, cierpi także na przepuszczalność jelita. Aby przywrócić ich równowagę i prawidłowe funkcjonowanie należy przede wszystkim wprowadzić enzymy trawienne, które poprawią trawienie i wchłanianie substancji odżywczych, usunąć pokarmy, które powodują stany zapalne, odżywić nasz mikrobiom i zadbać o jego różnorodność, wyleczyć infekcje, wprowadzić odżywcze pokarmy i produkty fermentowane, a także korzystać z technik relaksacyjnych, aby zmniejszać stres w naszym codziennym życiu. Jelita oprócz trawienia są odpowiedzialne za naszą odporność i zwalczanie patogenów, a także zapobieganie reakcjom autoimmunologicznym. Warstwa komórek jelita tworzy barierę śluzową, składającą się z ciasnych połączeń międzykomórkowych. Przepuszczają substancje odżywcze, a blokują przenikanie toksyn. Jeśli jednak połączenia ulegną poluzowaniu lub uszkodzeniu, toksyczne substancje mogą dostać się do krwiobiegu i powodować, że organizm nie rozpoznaje ich i uznaje za ciało obce. Prowadzi to do nasilenia się stanów zapalnych oraz autoimmunizacji. Przepuszczalność jelit może być powodowana przez rozmaite czynniki, takie jak: używki, ostre przyprawy (np. kapsaicyna), nietolerancje pokarmowe, infekcje pasożytnicze, niesteroidowe leki przeciwzapalne, sterydy, niedobory składników odżywczych, gluten, cukier oraz konserwanty w żywności, przewlekły stres, zabiegi chirurgiczne, przerost chorobotwórczych bakterii czy grzybów.

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

Selemit MSE Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

Cynkomit MSE Sprawdź

Kiedy ujawnia się choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto jest uznawana z najczęstszą chorobę autoimmunologiczną i przyczynę niedoczynności tarczycy. Szczyt zachorowań obserwuje się pomiędzy 40 a 60 rokiem życia. W praktyce coraz częściej diagnozowana jest u młodszych osób. Kobiety chorują zdecydowanie częściej od mężczyzn i mają ośmiokrotnie większe ryzyko wystąpienia choroby w porównaniu z mężczyznami. Jest to związane z żeńskimi hormonami płciowymi, zwłaszcza estrogenami i prolaktyną, które wpływają na modulację układu odpornościowego. Kobiety także używają częściej kosmetyków do ciała, a także kosmetyków kolorowych oraz detergentów. Kumulowanie się w organizmie matali ciężkich i chemikaliów może wyzwalać chorobę autoimmunologiczną.

Jak wygląda diagnostyka Hashimoto?

W przypadku diagnozowania choroby Hashimoto należy zwrócić uwagę na objawy i prawidłowo zinterpretować wszystkie wskaźniki i parametry. Diagnostykę powinien zlecić lekarz. Objawy często bywają niespecyficzne, mogą sugerować występowanie także innych chorób. Zazwyczaj zlecany jest poziom TSH, czasami FT4. To oczywiście nie wystarczy, ponieważ czasami ten parametr może być w normie lub normy w laboratoriach są zawyżone. Poza tym na podstawie jedynie TSH nie da się stwierdzić choroby Hashimoto. Badania, które należy wykonać:

1. Oznaczenie stężenia TSH, czyli hormonu tyreotropowego (tyreotropiny)

Jest to podstawowe badania, które wykrywa zaburzenia czynności tarczycy. Podwyższony poziom może świadczyć o niedoczynności tarczycy. W przypadku nadczynności tarczycy poziom tego hormonu maleje. TSH jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, a zmiany jego stężenia na zasadzie sprzężenia zwrotnego, wiążą się ze zmianami poziomów hormonów wytwarzanych przez tarczyce. Poziom TSH powinien maksymalnie wynosić  2 µg/ml. Jeżeli jest powyżej 2 µg/ml, może to sugerować subkliniczną niedoczynność tarczycy, być może z Hashimoto. Optymalne stężenie to 1,5 µg/ml.  Im człowiek jest starszy, tym stężenie TSH może być wyższe. Wyższe stężenie jest także stwierdzane u dzieci do 10 roku życia. Dowiedz się więcej na temat niskiego TSH i wysokiego TSH.

2. Oznaczenie stężenia wolnej frakcji tyroksyny (FT4)

Jest to aktywna forma tyroksyny (T4), niezwiązana z innymi białkami. Hormon ten odpowiedzialny jest za prawidłową przemianę materii, funkcjonowanie układu nerwowego oraz rozrodczego. Substratem wyjściowym do jej produkcji jest aminokwas tyrozyna. Poziom stężenia wolnej tyroksyny (fT4) jest stabilniejszy i lepiej odzwierciedla stan metaboliczny  tarczycy niż poziom całkowitej T4. Nie należy wykonywać oznaczenia FT4 u pacjentów w trakcie leczenia heparyną  i w okresie kilku dni od przerwania leczenia.

3. Oznaczenia stężenia wolnej frakcji trójodotyroniny (FT3)

Jest wytwarzany przez tarczycę w niewielkiej ilości. Wpływa na prawidłową funkcję układu rozrodczego, krwionośnego, a także pokarmowego oraz na gospodarkę energetyczną i sprawny metabolizm.

4. Przeciwciała anty-TPO, anty-TG, anty-TRAB

Służą temu, aby zróżnicować, czy jest to choroba Hashimoto, czy Gravesa-Basedowa. Niestety, czasami mamy wszystkie przeciwciała, więc obie choroby się przeplatają. Przeciwciała anty-TPO są najlepszym markerem serologicznym służącym do rozpoznania choroby. Występują u około 95% pacjentów dotkniętych chorobą. Badanie „anty-TPO” polega na oznaczeniu poziomu autoprzeciwciał skierowanych przeciwko antygenom tarczycy. Przeciwciała przeciwko peroksydazie (anty-TPO) są  przeciwciałami swoistymi w stosunku do peroksydazy tarczycy (TPO), jednego z trzech antygenów tarczycy, które odgrywają rolę w chorobach autoimmunologicznych tarczycy. Przeciwciała anty-TPO uczestniczą w mechanizmie uszkadzania tkanki gruczołowej tarczycy, prowadzącym do niedoczynności i zapalenia typu Hashimoto oraz w zanikowym zapaleniu tarczycy. Wzrost miana anty-TPO poprzedza pojawianie się pozostałych objawów niedoczynności tarczycy: wzrostu TSH w subklinicznej postaci niedoczynności i spadku FT4 w niedoczynności jawnej. Obecność  anty-TPO stwierdza się u ponad 95% chorych na chorobę Hashimoto i u około 85% chorych  na chorobę Gravesa-Basedowa. Przeciwciała anty-TG mają mniejszą czułość, są wykrywane u 60–80% pacjentów. Są  przeciwciałami swoistymi w stosunku do tyreglobuliny Tg, która jest produkowana przez tarczycę i stanowi główny składnik wydzieliny pęcherzyków tarczycy. Z Tg syntetyzowane są główne hormony tarczycy trójjodotyronina – T3 i tyroksyna – T4. Anty – TRAB -pomiar stężenia autoprzeciwciał stymulujących tarczycę, skierowanych przeciw receptorom dla hormonu tyreotropowego TSH (TRAb) tarczycy, jest przydatne w potwierdzaniu rozpoznania choroby Gravesa-Basedowa.

5. rT3 – badanie odwróconego hormonu T3

Odwrotna trójjodotyronina rT3 to nieaktywny biologicznie hormon tarczycy, który powstaje na drodze odjodowania tyroksyny T4. Oznaczanie poziomu odwróconej trójjodotyroniny (rT3) ma znaczenie w różnicowaniu niedoczynności tarczycy od zespołu niskiej trójjodotyroniny, towarzyszącego schorzeniom pozatarczycowym. Jest to hormon tarczycy, który w przeciwieństwie do innych hormonów tarczycy nie jest aktywny biologicznie. Oznacza to, że rT3 nie wykazuje takiego działania na organizm jak T3 i T4, ma jednak możliwość blokowania receptorów dla T3. A to prowadzi do spadku syntezy trójjodotyroniny i rozwoju zespołu niskiej trójjodotyroniny.

6. USG

W USG można dostrzec zmiany w tarczycy,  zniszczone komórki, nacieki limfocytarne, zwłóknienia, czasami guzki. Komórki tarczycy mogą być powiększone. Gruczoł może wykazywać przerost lub atrofię. Zmiany mogą obejmować jeden płat lub w dwa. Nie każde Hashimoto jest widoczne na USG.

7. Poziom selenu, cynku i jodu

Ich suplementacja jest uzasadniona, jeśli występują niedobory tych pierwiastków. W przypadku selenu bardzo łatwo jest uzyskać dawkę toksyczną. Nadmiar jodu może nasilać objawy choroby. Jego suplementacja powinna odbywać się pod kontrolą lekarza. Poziom cynku. Suplementacja jest wskazana tylko w przypadku niedoborów.

8. Lipidogram oraz enzymy wątrobowe Aspat, Alat

Często cholesterol jest podwyższony, szczególnie frakcja LDL i cholesterol całkowity. Równie często stwierdza się wzrost aktywności enzymów wątrobowych Aspat i Alat.

9. Poziom witaminy D3 – metabolit 25(OH)D3

Należy doprowadzić do tego, aby poziom był optymalny i stale utrzymywał się na prawidłowym poziomie.

10. Poziom żelaza i ferrytyny. Zazwyczaj jest obniżony.

Badania powinny odbyć się na czczo w godzinach porannych. Niektóre leki takie jak fenytoina, karbamazepina, furosemid, estrogeny, amiodaron, heparyna mogą podwyższać stężenie wolnej tyroksyny (fT4). FT4 powinno być co najmniej na poziomie 50% normy. FT3 powinno być mniej więcej na poziomie 70%. Należy jednak podchodzić do tych parametrów indywidualnie i brać pod uwagę samopoczucie pacjenta. W celu obliczenia procentowej zawartości hormonów tarczycy możesz skorzystać z kalkulatora tarczycowego. Diagnostyka rozszerzona obejmuje: badanie w kierunku celiakii, mutacja genu MTHFR (C677T, A1298C), gen HLA – DR3 gen HLA-DR5.

Wpływ choroby Hashimoto na psychikę

U chorych na Hashimoto pojawiają się nie tylko objawy fizyczne, ale również psychiczne. Często są to: brak koncentracji, zaniki pamięci, zaburzenia nastroju, lęki, rozdrażnienie, a nawet depresja. Wyniki licznych badań klinicznych i epidemiologicznych wskazują na związek pomiędzy podwyższonym mianem przeciwciał przeciwtarczycowych w chorobach tarczycy a zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń depresyjnych, niezależnie od upośledzenia jej funkcji wewnątrzwydzielniczej. Kluczową rolę w etiopatogenezie i neurobiologii zaburzeń depresyjnych w tym przypadku odgrywają zaburzenia osi podwzgórze–przysadka–tarczyca oraz nieprawidłowe stężenia serotoniny w mózgu. Często depresja występująca w chorobie Hashimoto jest lekooporna.

Powikłania Hashimoto, czyli do czego może doprowadzić nieleczona choroba?

Hashimoto jest niestety często diagnozowane w zaawansowanym stanie. To powoduje, że mogą rozwinąć się inne choroby autoimmunologiczne (celiakia, RZS, cukrzyca typu 1, choroba Addisona czy stwardnienie rozsiane). Brak leczenia może prowadzić także do problemów kardiologicznych, psychicznych, nadwagi, insulinooporności, miażdżycy. W nielicznych przypadkach może prowadzić do wytwarzania przeciwciał przeciwko własnemu mózgowi.

Leczenie Hashimoto

Obecnie nie istnieją leki stricte na chorobę Hashimoto. Wdrażając odpowiednią dietę przeciwzapalną, suplementację celowaną, zmianę stylu życia, a także eliminując czynniki, które wyzwalają procesy autoimmunizacji, możemy mieć ogromny wpływ na przebieg i rozwój choroby, a nawet jej remisję. W przypadku wystąpienia niedoczynności tarczycy, często pierwszym krokiem jest wyrównanie hormonów tarczycy. W tym celu lekarz przepisuje odpowiednie tabletki, które należy przyjmować na czczo i oddzielać o 1-1,5 godziny od jedzenia i innych suplementów. Często zmniejszona ilość hormonów utrudnia radzenie sobie z chorobą Hashimoto. Następnie, o ile jest to możliwe, należy wyleczyć infekcje bakteryjne, pasożytnicze czy grzybicze, a także zminimalizować podaż lub wykluczyć produkty, których nie tolerujemy. Należy ustabilizować poziom glukozy, poprawić trawienie i wchłanianie substancji odżywczych. W tym celu zaleca się stosowanie odpowiednich ziół czy enzymów trawiennych. Warto uzupełniać aminokwasy odpowiednim białkiem roślinnym (białko konopne, białko z zielonego groszku) oraz niedobory mikroskładników po wykonaniu odpowiedniej diagnostyki. Kluczowe jest wprowadzenie odpowiedniej diety, probiotykoterapii oraz suplementacji celowanej dobraną i ułożoną przez specjalistę. Ważnym elementem jest także uregulowanie rytmu biologicznego, zadbanie o regeneracyjny sen, eliminacja czynników stresogennych, dostosowanie aktywności fizycznej do swoich możliwości, zmniejszenie stanów zapalnych oraz stresu oksydacyjnego, zadbanie o prawidłowe funkcjonowanie mitochondriów (zmiana stylu życia, wdrożenie odpowiedniej suplementacji).

Podstawowe suplementy, które mogą znacznie poprawić samopoczucie pacjenta, to kwasy Omega 3, witaminy z grupy B formy metylowane, witamina D3 podawana razem z witaminą K2, odpowiednia dawka magnezu, odpowiednio dobrane probiotyki, enzymy trawienne lub napary poprawiające trawienie, koenzym Q10 oraz selen i cynk po sprawdzeniu ich poziomów.

Autorka: Katarzyna Arkuszyńska