Stres pourazowy ‒ przyczyny, objawy i leczenie PTSD

Stres pourazowy jest reakcją, która wpływa niekorzystnie na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie. Może dotknąć zarówno dorosłych, jak i dzieci. Warto wiedzieć, jak rozpoznać PTSD, aby móc szybko podjąć odpowiednie leczenie.

Czym jest stres pourazowy?

Stres pourazowy to zaburzenie lękowe powstałe na skutek traumatycznego wydarzenia. Jednostka ta jest określana również jako PTSD (posttraumatic stress disorder). Problem ten diagnozowany jest na podstawie szczegółowego badania, pozwalającego wykryć występowanie charakterystycznych symptomów.

Stres pourazowy ‒ objawy:

• nawracanie wspomnień, myśli i uczuć nawiązujących do stresującej sytuacji (tzw. przebłyski, flesh-back’s),
• życie w ciągłym lęku, stałe odczuwanie napięcia, przerażenie,
• izolowanie się, poczucie wyobcowania,
• trudności w zasypianiu, koszmary senne,
• smutek, przygnębienie,
• uczucie bezsilności,
• nagłe wybuchy gniewu, drażliwość,
• zaburzenia koncentracji uwagi,
• kołatania serca, arytmia, utrzymywanie się zbyt wysokiego tętna lub nadciśnienia tętniczego,
• ból brzucha, nudności, utrata apetytu,
• zaburzenia oddychania (np. zwiększenie częstotliwości oddechów na minutę),
• bóle głowy i wiele innych dolegliwości obejmujących różne układy i narządy wewnętrzne.

Oprócz powyższych symptomów szczególny obraz PTSD może wystąpić, gdy traumy doświadcza dziecko.

Stres pourazowy u dziecka ‒ objawy:

• lęki,
• fobie,
• koszmary senne,
• problemy z koncentracją,
• zabawy lub rysunki z elementami nawiązującymi do traumatycznego zdarzenia,
• strach przed oddzieleniem od rodziców,
• zanik wcześniej opanowanych umiejętności.

Charakterystyczny jest fakt, że wiele z tych objawów może wystąpić dopiero po pewnym czasie od wypadku. U niektórych osób pojawienie się symptomów PTSD to kwestia kilku tygodni. Inni pacjenci mogą zacząć odczuwać dolegliwości jeszcze później. Przyjmuje się jednak, że stres pourazowy rozwija się do 6 miesięcy od przeżycia trudnej sytuacji.^{1, 2}

Przyczyny PTSD

 Stres pourazowy powstaje na skutek traumatycznych doświadczeń, do których należą:

• wypadki (np. komunikacyjne),
• bycie ofiarą lub świadkiem przemocy,
• katastrofy (np. pożar),
• udział w wojnie ‒ zespół stresu bojowego u żołnierzy,
• katastrofy,
• nagłe powikłania w chorobie (aktualnie zdarzają się przypadki PTSD u osób, które przeszły covid-19).^{1, 2, 4}

Wyjątkowo często obserwowany jest stres pourazowy po wypadku. Osoby na skutek przeżytych wydarzeń boją się ponownie wsiąść do samochodu i odczuwają lęki na widok kluczyków. Analogicznie jest w przypadku innych przyczyn PTSD. Pacjent zwykle panicznie reaguje na bodźce, które wywołują skojarzenia z traumatyczną sytuacją.

Co może wpływać na pojawienie się stresu pourazowego?

Na rozwinięcie się objawów PTSD po trudnym wydarzeniu wpływ może mieć wiele czynników, takich jak:

• obarczenie innymi problemami,
• młody wiek,
• płeć żeńska (jednak stres pourazowy dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn),
• zaburzenia osobowości,
• zażywanie środków psychoaktywnych,
• gorszy status społeczny i mniej komfortowe warunki życia,
• niższe wykształcenie,
• doświadczenie incydentów PTSD lub depresji w przeszłości (w tym w dzieciństwie).¹

PTSD jako konsekwencja urazów odcinka szyjnego kręgosłupa

U każdego z pacjentów z rozpoznaniem PTSD po wypadku komunikacyjnym, upadku z wysokości lub doświadczeniu przemocy fizycznej należy przyjrzeć się odcinkowi szyjnemu kręgosłupa. W czasie uderzenia głową o twardą nawierzchnię lub przy stłuczce samochodowej często dochodzi do uszkodzenia struktur w okolicy szyjnej. Nadmierne naciągnięcie lub naderwanie tkanek skutkuje niestabilnością odcinkowa szyjnego. Jest to tym bardziej niekorzystne, że w tym miejscu przebiega wiele ważnych struktur neurologicznych i naczyń krwionośnych.

Zaburzenie stabilizacji kręgosłupa szyjnego może być związane z wystąpieniem objawów charakterystycznych dla PTSD. Według dra Kuklińskiego diagnozy te często bywają mylone, a pacjenci, u których źródłem dolegliwości jest niestabilny odcinek szyjny, mogą błędnie otrzymać rozpoznanie stresu pourazowego. Doktor mówi o tym w swojej książce: „Niestabilność stawu szyjnego. Przyczyna wielu niezdiagnozowanych chorób. Symptomy, diagnostyka, terapie”. 

Przytaczając wnioski z przeprowadzonych badań, uwagę zwraca skala problemu:

Należy uwzględnić to w szczegółowym wywiadzie z pacjentem. Osobie doświadczającej różnorodnych dolegliwości po urazie należy zadać pytanie, jakie dokładnie obrażenia wystąpiły w wyniku wypadku. Współczesna medycyna dysponuje także wieloma badaniami, które są w stanie zmierzyć różne parametry biochemiczne. Bez sprawdzenia tych procesów pacjent może otrzymać nieprawidłową diagnozę zaburzeń psychicznych, przez co opóźnia się właściwe leczenie. Ważne jest więc dokładne przebadanie pacjenta z uwzględnieniem parametrów biochemicznych. W przypadku potwierdzenia rozpoznania niestabilności odcinka szyjnego konieczne będzie wdrożenie postępowania mającego na celu poprawę stabilności osłabionych struktur.

Jak wygląda i na czym polega diagnoza stresu pourazowego?

Rozpoznaniem PTSD zajmują się lekarze psychiatrzy. Na proces diagnostyczny składa się wiele procedur, a wśród nich m.in.:

• szczegółowy wywiad ‒ jest to pierwszy i najważniejszy element w badaniu osoby doświadczającej problemów lękowych,
• kwestionariusz wywiadu PTSD Goldsteina,
• skala symptomów PTSD,
• skala urazu Davidsona,
• skala Mississipi (dla kombatantów),
• kwestionariusz PTSD Salomona,
• badanie neuropsychologiczne,
• metody laboratoryjne i obrazowe.^{1, 2}

Z rozpoznania PTSD wyodrębniono także jednostkę o nazwie złożony stres pourazowy (CPTSD). W diagnostyce CPTSD, oprócz wymienionych wyżej skal zwraca się dodatkową uwagę na zaburzenia:

• samoorganizacji,
• przetwarzania emocji,
• bezpieczeństwa relacji.³

Reklama

Adrenal-Intercell® Sprawdź

B-Kompleks Intercell® Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

Niestabilność stawu szyjnego – książka Sprawdź

Leczenie i terapia zespołu stresu pourazowgo

Leczenie chorego po doświadczeniu traumy jest złożone i wielokierunkowe. Pacjent z zespołem stresu pourazowego powinien być prowadzony przez lekarza psychiatrę. Jeżeli okaże się to konieczne, specjalista wypisze leki. Farmakoterapia w leczeniu PTSD bazuje m.in. na środkach przeciwdepresyjnych i SSRI.  Na pierwszym planie jest jednak odpowiednio prowadzona psychoterapia. W jej trakcie stosuje się m.in. techniki ekspozycji oraz metodę poznawczo-behawioralną. Z kolei terapia dzieci ma formę zabawową, odpowiednio dostosowaną do wieku.²

Lekarze i psychoterapeuci są odpowiednio przygotowani, aby leczyć zaburzenia związane ze stresem pourazowym. Tylko zgłoszenie się po profesjonalną pomoc daje szansę na poprawę jakości życia.

Czy PTSD jest w pełni uleczalne?

Objawy spowodowane przez traumatyczne wydarzenie powinny szybko zostać zdiagnozowane i leczone. Zwlekanie z wizytą u lekarza może przynieść wiele nieprzyjemnych następstw.

Nieleczony stres pourazowy ‒ konsekwencje:

• depresja,
• anhedonia ‒ niezdolność odczuwania przyjemności na skutek traumy,
• częste wizyty u lekarzy różnych specjalizacji ze względu na wiele dolegliwości somatycznych,
• schorzenia rozwinięte przez działanie przewlekłego stresu,
• unikanie wychodzenia z domu i wszystkich sytuacji, które mogą kojarzyć się z traumą (ciągle odczuwane zagrożenie),
• izolacja wynikająca z lęku przed powtórzeniem się okoliczności związanych z urazem.

Powodzenie leczenia PTSD może zależeć od wielu czynników. Ważne są regularne wizyty u psychiatry i prawidłowy dobór leków. Istotny jest także dobry kontakt pacjenta z psychoterapeutą. Zaufanie, poczucie wsparcia w terapii z wzajemnym zrozumieniem ‒ to właśnie pomaga wyleczyć się z PTSD. Warto pamiętać, że powrót do pełnego zdrowia jest możliwy, a przyspieszyć ten proces można na wiele sposobów.^1,2

Wsparcie terapii PTSD ‒ tryb życia, dieta, aktywność fizyczna

Leczenie farmakologiczne i psychologiczne u pacjentów z PTSD warto wspomagać także innymi technikami. Przydatne jest zwłaszcza prawidłowe żywienie. Wśród głównych zasad dietetycznych dla osoby z zespołem stresu pourazowego za szczególnie ważne uważa się unikanie alkoholu i innych używek. Należy także zwrócić uwagę, aby nie przekraczać zaleconych norm dobowego spożycia cukrów. Początkowo może wydawać się, że słodycze pozytywnie wpływają na nastrój. Jednak nadmierna ilość glukozy we krwi powoduje wahania poziomu energii. Zamiast tego w diecie powinny znaleźć się produkty zawierające:

• witaminy (zwłaszcza wit. E i wszystkie z grupy B),
• minerały (w tym magnez i cynk),
• kwasy omega-3.

Prawidłowy poziom wymienionych wyżej składników w organizmiewpływa korzystnie na stan psychiczny i odporność na stres. Warto więc wesprzeć terapię prawidłową dietą, dostarczając sobie wszystkich niezbędnych mikroelementów. Znajdują się one w warzywach, owocach, tłustych rybach morskich, siemieniu lnianym, kaszach i pieczywie pełnoziarnistym. Słodkie lub słone przekąski dobrze jest zamienić np. na orzechy. Trzeba także zwrócić uwagę, aby nie pojawił się nawyk kompulsywnego objadania się. Właśnie w ten sposób niektóre osoby odreagowują stres. O wszystkich objawach związanych z zaburzeniami odżywiania warto rozmawiać z lekarzem oraz psychoterapeutą.

Równie ważna we wsparciu leczenia PTSD jest odpowiednio prowadzona aktywność fizyczna. Najlepiej podejmować ćwiczenia i spacery na świeżym powietrzu. Kontakt z naturą korzystnie wpłynie na stan psychiczny i pomoże ukoić lęki. Z kolei sport wiąże się z produkcją endorfin, które zwane są hormonami szczęścia.Pomaga to zmniejszyć napięcie nerwowe i przywrócić równowagę psychiczną, łącznie z dobrze prowadzoną psychoterapią.

W leczeniu stresu pourazowego skuteczne są zwłaszcza:

• spacery,
• pływanie,
• bieganie,
• taniec,
• ćwiczenia, w tym grupowe (np. fitness),
• joga.

Całość postępowania w leczeniu PTSD powinien uzupełnić zdrowy styl życia. Pod tym pojęciem rozumie się:

• pozwolenie sobie na relaks (zachowanie prawidłowej proporcji między obowiązkami a odpoczynkiem, stosowanie technik odprężających, wybranie się na masaż),²
• wysypianie się z dbałością o higienę snu (przewietrzone pomieszczenie, unikanie niebieskiego światła przed snem, spanie ok. 8 godzin dziennie).

Szybko zdiagnozowany stres pourazowy może zostać skutecznie wyleczony. Warto więc wybrać się do lekarza i regularnie korzystać z psychoterapii. Proces powrotu do zdrowia korzystnie jest wspomagać także prawidłową dietą i aktywnością fizyczną. Dbałość o te wszystkie sfery pomoże szybciej odzyskać dobre samopoczucie.