Beta-glukan — czym jest? Dawkowanie i właściwości

Istnieje wiele naturalnych produktów cenionych za ich właściwości wspierające organizm w cukrzycy,  regulowaniu poziomu cholesterolu, wzmacniających odporność, czy działających przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo. Wśród nich istnieje pewna szczególna grupa, do której należą m.in.: owies, jęczmień, drożdże i inne grzyby oraz algi. Swoje właściwości zawdzięczają obecnemu w nich składnikowi o nazwie beta-glukan. Czym jest ta substancja i jak ją stosować? Przyjrzyjmy się badaniom na temat działania beta-glukanu.

Czym jest beta-glukan?

Beta glukan to specyficzna forma błonnika pokarmowego. Z chemicznego punktu widzenia jest polisacharydem, czyli cząsteczką wielocukru. W czym występuje beta-glukan? Otóż naturalnie znajduje się w ścianach komórkowych niektórych rodzajów roślin, zbóż (np. owies, jęczmień, pszenica), bakterii, grzybów (np. drożdży, shiitake, reishi) i alg (np. spiruliny platensis). Dostępny jest również w formie suplementu. Został szeroko zbadany pod kątem zdolności do obniżania poziomu cholesterolu, zmniejszania stanu zapalnego, poprawy gospodarki cukru we krwi¹.  

Beta-glukany zbudowane są z cząsteczek glukozy połączonych wiązaniami beta-glikozydowymi. W zależności od położenia tego wiązania występują różne izomery beta-glukanów: np. beta-1,3-glukan, beta-1,4-glukan lub beta glukany o dwóch wiązaniach glikozydowych: izomer 1,3-1,6, który jest nierozpuszczalny w wodzie, czy izomer 1,3-1,4 rozpuszczalny w wodzie.

Właściwości beta-glukanu

Udowodniono, że beta-glukan wykazuje szereg właściwości takich jak: obniżanie poziomu cholesterolu, regulowanie gospodarki glukozą i wzmocnienie układu odpornościowego. Z tego powodu zaliczany jest do żywności funkcjonalnej.

Beta-glukan jest frakcją naturalnego błonnika, który opóźnia pasaż pokarmu przez jelita, dzięki czemu wydłuża czas trawienia i zapewnia uczucie sytości^2,3. W rezultacie węglowodany są wchłaniane wolniej, co zapobiega nadmiernym wahaniom poziomu cukru we krwi^2,3. Ponadto beta-glukan zmniejsza również wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym, przyczyniając się w ten sposób do zachowania jego prawidłowego poziomu we krwi^2,3. Spożycie błonnika z beta-glukanem powoduje związanie w jelicie sporych ilości żółci i zawartego w niej cholesterolu. Związany cholesterol zostaje wydalony, zamiast ponownie trafiać do krwiobiegu. Co ciekawe, wiązany jest głównie cholesterol LDL i cholesterol całkowity, podczas gdy cholesterol HDL, znany jako „dobry” cholesterol, pozostaje niezwiązany. Obniżenie poziomu cholesterolu może przyczyniać się do poprawy zdrowia serca. Co więcej, beta-glukan zawarty w błonniku może promować zdrowie układu pokarmowego, zapobiegać otyłości i wspierać kontrolę wagi⁵.

Inną właściwością tego polisacharydu jest działanie antyoksydacyjne i ochronne przed szkodliwymi skutkami stresu⁴. Beta-glukan wspiera organizm w walce z przeziębieniami, grypą, a nawet rakiem, dzięki aktywowaniu komórek odpornościowych⁷. Jednak większość badań w tym zakresie wykonywana była na modelach komórkowych i zwierzęcych, dlatego wciąż potrzeba więcej dowodów na jego działanie. W niektórych przypadkach glukany stosowane są również miejscowo, aby przyspieszyć gojenie się ran i naprawę tkanek⁶. Z tego powodu beta-glukan można znaleźć w kosmetykach.

Oprócz wyżej wymienionych korzyści, jakie może mieć stosowanie beta-glukanu, sugeruje się również, że suplementy beta-glukanu mogą pomóc w schorzeniach takich, jak:

• alergie,
• astma,
• choroba Crohna,
• zespół chronicznego zmęczenia,
• fibromialgia,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Badania nad beta-glukanem, czyli co jeszcze warto o nim wiedzieć?

Beta-glukan a poziom cholesterolu

Według analizy badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich 13 lat, autorzy raportu ustalili, że beta-glukan pochodzący z owsa może skutecznie obniżyć poziom cholesterolu całkowitego i frakcji LDL⁸.  Wskazuje się, że codzienne spożycie owsa zawierającego beta-glukan wiązało się z około 7% redukcją poziomu cholesterolu. Podobne wyniki udało się wykazać w obszernej metaanalizie z 2014 r. Przeanalizowano badania, które obejmowały dawkę 3 gramów beta-glukanu dziennie i stwierdzono, że obniża on całkowity cholesterol i cholesterol LDL, ale nie wpływa na poziom cholesterolu HDL, ani trójglicerydów⁹. Według jednego badania spożywanie 3 gramów beta glukanu dziennie przez 8 tygodni obniżyło poziom cholesterolu LDL o 15% i całkowity cholesterol o prawie 9%¹¹. Wynika z tego, że spożywanie 40 g otrębów owsianych dziennie zapewnia odpowiednią ilość beta-glukanu (3 g), która przyjmowana codziennie przez trzy tygodnie skutecznie obniża poziom cholesterolu. Przy szacunkowym założeniu, że obniżenie cholesterolu już o 1% pozwala zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, wystarczy już jedna miska płatków owsianych dziennie, aby profilaktycznie zadbać o serca i układ krwionośny.

Beta-glukan a zdrowie serca

Badania wskazują również, że beta-glukan może promować zdrowie serca i działać profilaktycznie przed jego chorobami. Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) w 1997 roku zatwierdziła oświadczenie zdrowotne wskazujące, że beta-glukan z pełnego owsa, otrębów owsianych może zmniejszać ryzyko chorób serca¹⁰. Działanie to jest związane z opisanym wcześniej obniżaniem poziomu cholesterolu całkowitego i LDL. Beta-glukan wykazuje również działanie przeciwutleniające, dzięki czemu pomaga neutralizować szkodliwe wolne rodniki, zapobiegając stanom zapalnym i chroniąc przed chorobami przewlekłymi¹².

Beta-glukan a cukrzyca

Badania sugerują również, że beta-glukan może pomóc w kontrolowaniu poziomu cukru we krwi. Analiza badań z 2014 r. potwierdziła te odkrycia, ale zauważono, że sam beta-glukan nie wystarcza do uzyskania prawidłowych wyników u pacjentów z cukrzycą i powinien być stosowany jako dodatek do standardowego leczenia¹³. Według przeglądu 4 badań przyjmowanie 2,5-3,5 gramów beta-glukanu dziennie przez 3-8 tygodni może obniżyć poziom cukru we krwi na czczo u osób z cukrzycą typu 2¹⁴. Inne badania udowodniły, że dodanie beta-glukanu do posiłków zawierających węglowodany może obniżyć poziom cukru we krwi i poziom insuliny po jedzeniu¹⁵. Co więcej, inny duży przegląd donosi, że spożywanie większej ilości błonnika zbożowego zawierającego beta-glukan może wiązać się z niższym ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2¹⁶.

Reklama

MitoGlucan® MSE dr Enzmann Sprawdź

Immun-Intercell Sprawdź

Immun-Intercell® dla dzieci Sprawdź

Znaczenie beta-glukanu we wzmacnianiu odporności

Niektóre wyniki sugerują, że beta-glukan może wspierać działanie układu odpornościowego. W rzeczywistości wiele badań na zwierzętach i komórkach wykazało, że beta-glukan może aktywować komórki odpornościowe i chronić organizm przed infekcją¹⁷. Precyzyjniej mówiąc, beta-glukan zwiększa aktywność niektórych typów komórek odpornościowych, w tym makrofagów, neutrofili i monocytów¹⁸. Ponadto badania na modelach komórkowych i zwierzęcych wykazały, że beta-glukan może obniżać poziomy kilku markerów stanu zapalnego, w tym czynnika martwicy nowotworu (TNF), interleukiny-1 beta (IL-1β) i interleukiny-6 (IL- 6)^19,20,21. Jednym z mechanizmów ich działania jest wiązanie się ze specyficznymi receptorami na komórkach odpornościowych, inicjując szereg korzystnych odpowiedzi immunologicznych, w tym produkcję cytokin przeciwzapalnych²².  

Jednak nie wszystkie beta-glukany są sobie równe. W zależności od źródła pochodzenia mają odmienną strukturę, co przekłada się na unikalne efekty działania²³. Badania na modelu komórkowym wskazują, że beta-glukany z drożdży (tj. beta-1,3/1,6-glukan) mają największą zdolność aktywacji komórek układu odpornościowego²⁴.

Stosowanie beta-glukanów pochodzących z drożdży S.cerevisiae dało obiecujące wyniki, w zakresie:

• redukcji częstotliwości występowania infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych u myszy i ludzi^25,26,27,28,
• łagodzenia objawów alergii u myszy i ludzi^29,30,31,
• hamowania stanów zapalnych i szybsze gojenie się ran u zwierząt i ludzi^32,33,
• efektywniejszej regeneracji białych krwinek po napromieniowaniu u myszy³⁴,
• zmniejszenia stanu zapalnego w mysich modelach zapalenia stawów³⁵.

Beta glukan sojusznik w walce z rakiem

Badania wskazują, że rodzaj beta-glukanu znajdujący się w grzybach shiitake, zmniejsza aktywność guzów nowotworowych i skutki uboczne leczenia. Wyniki badania klinicznego nad tym rodzajem beta-glukanu dowiodły wydłużenie czasu życia wśród pacjentów z zaawansowanym i nawracającym rakiem żołądka, jelita grubego i piersi³⁶. Wstępne badania wskazują, że beta-glukan może aktywować wiele komórek i białek, które walczą z rakiem (takich jak komórki T i komórki NK). Co więcej, badania na zwierzętach wykazały, że beta-glukan może hamować rozprzestrzenianie się komórek rakowych. Jednak potrzebne są dalsze badania kliniczne w tym zakresie³⁷.

Jak przyjmować beta-glukan? — dzieci i dorośli

Nie ustalono jednej, standardowej dawki beta-glukanu, waha się ona od 3 do 12 gramów dziennie w zależności od źródła pochodzenia oraz tego, jak długo był stosowany. Na przykład beta-glukany z drożdży obniżały poziom cholesterolu, kiedy były przyjmowane w dawce 7,5 grama dwa razy dziennie przez około 8 tygodni, podczas gdy beta-glukany z jęczmienia lub owsa okazały się skuteczne na poziomie od 3 do 10 g dziennie przez okres do 12 tygodni. To jak długo stosować beta-glukan zależy od indywidualnych predyspozycji oraz efektu, jaki chcemy osiągnąć. Beta-glukan może być bezpiecznie stosowany u dzieci, zwłaszcza beta-glukan z drożdży w formie 1,3/1,6-glikozydowej, który wspiera odporność najmłodszych. U dzieci stosowane są niższe dawki, już od 30 mg dziennie.

Przeciwwskazania i skutki uboczne przyjmowania beta-glukanu

Beta-glukan jest ogólnie uważany za bezpieczną substancję. Istnieją jednak pewne sytuacje, w których warto zachować ostrożność. Przeciwskazaniem do jego stosowani może być uczulenie na substancję lub nietolerancja na gluten, zwłaszcza jeżeli beta-glukan pochodzi ze zbóż, takich jak owies, czy pszenica. Wtedy dobrym rozwiązaniem może okazać się beta-glukan z drożdży. Również zbyt niski poziom cukru stanowi przeciwskazanie, ponieważ beta-glukan może prowadzić do jeszcze silniejszego obniżenia jego poziomu. Dlatego osoby z hipoglikemią lub przyjmujące leki, obniżające poziom cukru we krwi, powinny skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem beta-glukanu³⁸.   

W przypadku stosowania diety o niskiej zawartości błonnika warto wprowadzać go stopniowo, aby uniknąć nieprzyjemnych skutków ubocznych takich jak wzdęcia, gazy, czy zaburzenia żołądkowe. Natomiast przyjmowanie samego wyizolowanego beta-glukanu bez innych frakcji błonnika może pozwolić uniknąć tych dolegliwości. Należy również zachować ostrożność w przypadku stosowania beta-glukanu u kobiet w ciąży i karmiących oraz osób z chorobami przewlekłymi i przyjmującymi leki, z którymi beta-glukan może wchodzić w interakcje. W tych przypadkach należy skonsultować stosowanie beta-glukanu z lekarzem.

Autor: Paulina Żurek