Zaburzenia nastroju u dzieci i młodzieży, trudności w nauce, dolegliwości somatyczne – czy można te symptomy wiązać z depresją? Poznanie przyczyn, objawów i zasad profilaktyki tego problemu jest niezwykle istotne.

Depresja u dzieci to temat, o którym warto mówić, a leczenie oprzeć na współpracy rodziców, nauczycieli i całego zespołu medycznego. Dokładna diagnostyka pozwalająca na znalezienie źródła tej choroby to pierwszy krok, od którego wiele zależy. Zachęcamy do zapoznania się z aktualnymi możliwościami działania, pozwalającymi zapewnić dziecku wsparcie na wszystkich płaszczyznach terapii.

Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży

Problemy depresyjne u dzieci i młodzieży mogą mieć różne podłoże. Dlatego ważne jest, aby na małego i dorastającego pacjenta spojrzeć całościowo. W poszukiwaniu przyczyny dolegliwości konieczne jest uwzględnienie ogólnego stanu zdrowia i zażywanych leków. Warto wziąć pod uwagę również urazy ortopedyczne, nawet te sprzed lat, a także zaburzenia stabilizacji kręgosłupa.¹

Analizując doniesienia dotyczące możliwej genezy depresji dziecka lub nastolatka pojawiają się dane, wskazujące na:

• niedobory witamin i mikroelementów,
• brak równowagi w poziomie neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny i dopaminy),
• stres – zarówno psychologiczny, jak i komórkowy (w tym nitrozacyjny),
• przewlekłe stany zapalne,
• urazy odcinka szyjnego kręgosłupa lub jego niestabilność (np. na skutek wiotkości więzadłowej),
• dysfunkcja mitochondriów,
• problemy w nauce,
• konflikty szkolne z rówieśnikami (w tym przemoc w szkole),
• trudności w dostosowaniu się do grupy rówieśniczej,
• problemy występujące w rodzinie,
• częste spożywanie produktów przetworzonych (w tym żywności typu fast food, słodyczy, słodzonych napojów gazowanych, pokarmów obfitujących w tłuszcze nasycone i cukry),
• zaburzenia mikroflory jelitowej,
• nadwaga i otyłość,
• migrena (stwierdzony został związek pomiędzy występowaniem migreny i depresji^1,8).

Duża liczba wymienionych wyżej czynników pokazuje, jak bardzo złożonym mechanizmem charakteryzuje się depresja u dzieci i jak ważne jest prawidłowe znalezienie źródła dolegliwości.

Powiązanie pomiędzy częścią tych przyczyn zauważa doktor Bodo Kuklinski, w swojej książce pisze:

Depresje oraz towarzyszące im różne choroby to elementy mozaiki, które układają się w jedną całość: obraz cytopatii mitochondrialnej.¹

Objawy depresji u młodzieży

Depresja u dzieci i nastolatków może objawiać się na różne sposoby. Występujące symptomy czasem są typowe, ale zdarzają się też te mniej charakterystyczne. Najczęściej jednak pojawiają się: obniżenie nastroju, drażliwość, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu, bezsenność, smutek, przygnębienie, apatia, brak energii, lęki, agresywne zachowania, pogorszenie wyników w nauce, obniżenie samooceny, zamknięcie się w sobie, zaburzenia koncentracji uwagi i pamięci, niechęć do obowiązków szkolnych i innych aktywności, sięganie po używki (alkohol, narkotyki), zaburzenia apetytu (brak łaknienia lub przeciwnie – tendencja do objadania się), izolacja społeczna, brak dbałości o wygląd, objawy somatyczne: bóle mięśni, głowy, brzucha, a u najmłodszych także moczenie się.^3,5,6

Występujące dolegliwości pogarszają jakość życia dorastającego pacjenta, dlatego ważne jest szybkie podjęcie leczenia. Będąc więc rodzicem lub nauczycielem, warto wiedzieć, jakie są objawy depresji u dzieci, a w przypadku zauważenia powyższych przejawów choroby – działać.

Rodzaje depresji u dzieci

W klasyfikacji depresji u dzieci i młodzieży wyróżniana jest postać:

• czysta – z obniżeniem nastroju i napędu, nieokreślonym lękiem oraz ze strachem przed przyszłością;
• z rezygnacją – w której pojawiają się m.in. problemy w nauce i myśli samobójcze;
• z niepokojem – gdy występują wahania nastroju i objawy podstawowe;
• hipochondryczna – z symptomami somatycznymi.

Podział ten zaproponował J. Bomba w 2007 roku.

Z kolei A. Kempiński podzielił w 2010 roku depresję młodzieńczą na następujące rodzaje:

• apatyczno-abuliczna – w której główne objawy to bierność i brak odczuwania radości,
• buntownicza – z nasileniem buntu związanego z okresem dorastania, zachowaniami agresywnymi (w tym autoagresywnymi) i z obniżeniem samooceny,
• rezygnacyjna – kiedy na pierwszym planie widoczny jest pesymizm i brak wiary we własne możliwości,
• labilna – z wahaniami nastroju.

Wyróżnia się także depresję atypową. Charakteryzuje się ona nieoczywistymi objawami, do których należą m.in. nadmierna senność, wieczorne pogorszenie nastroju i zaburzenia apetytu.⁵

Diagnoza depresji dziecięcej

Jak rozpoznać depresję u dziecka lub u nastolatka? Diagnozę taką może postawić psychiatra dziecięcy. Pomocna może okazać się także konsultacja u psychologa. Jednak warto problem zgłosić już od pierwszych objawów u pediatry (i tutaj pojawia się znacząca rola dorosłych z najbliższego otoczenia małego pacjenta). Lekarz może skierować dziecko na dodatkowe badania. Wyjątkowo wartościowe w tym przypadku mogą okazać się badania laboratoryjne określające poziom witamin i mikroelementów. Warto pamiętać, że to właśnie rzetelne znalezienie przyczyny wystąpienia depresji dziecięcej warunkuje skuteczne leczenie.

Diagnozę należy też różnicować z innymi schorzeniami i problemami, które mogą podobnie się objawiać. Są to m.in.:

• zespół stresu pourazowego (który, jeżeli nie jest prawidłowo leczony, może prowadzić do rozwinięcia się depresji; uwaga: w takiej sytuacji warto zbadać też odcinek szyjny kręgosłupa),
• choroby tarczycy,
• anemia,
• cukrzyca,
• padaczka.³

Właściwe rozpoznanie zaburzeń depresyjnych opiera się aktualnie o szczegółowy wywiad. Przeprowadza go lekarz psychiatra, rozmawiając z dzieckiem i z jego rodzicami.

Krajowy konsultant z dziedziny psychologii klinicznej wraz z konsultantami wojewódzkimi stworzyli też zestaw narzędzi, pozwalających stwierdzić objawy depresji u dzieci i młodzieży. Wśród tych testów znalazły się: specjalne kwestionariusze, skale objawowe zaburzeń w okresie adolescencji, UMACL – Przymiotnikowa Skala Nastroju, NEO-PI-R – Inwentarz Osobowości⁷, Inwentarz Depresyjności Dziecka M.Covacs (CDI).⁹ Specjalista dobierze narzędzia w zależności od wieku pacjenta.

Depresja u dzieci i nastolatków – leczenie

Jak pomóc dziecku w depresji i dlaczego oprócz psychiatry i psychologa zalecana jest także konsultacja u dietetyka i fizjoterapeuty? Właśnie takie szerokie podejście do problemu jest wyjątkowo istotne, zarówno w leczeniu depresji u małych dzieci, jak i u młodzieży z tą chorobą. Ważne jest, by mieć na uwadze nie tylko stan emocjonalny pacjenta, ale funkcjonowanie całego organizmu. Do tak pełnego i wielokierunkowego postępowania należy:

• zgłoszenie problemu u pediatry i wykonanie wszystkich zleconych przez lekarza badań w celu różnicowania objawów z innymi schorzeniami,
• regularna kontrola u psychiatry dziecięcego,
• psychoterapia (w tym poznawczo-behawioralna) – indywidualna i rodzinna,
• psychoedukacja (dziecka i rodziców),
• uzupełnienie niedoborów witamin i mikroelementów, jeżeli zostały one stwierdzone badaniami,
• dobrze zbilansowany jadłospis, oparty o wartościowe produkty, dostarczające niezbędnych składników odżywczych dla rosnącego organizmu (najlepiej ułożony przez dietetyka, z pracą nad modyfikacją nieprawidłowych nawyków żywieniowych),
• konsultacja u fizjoterapeuty (w celu oceny postawy ciała dziecka, z uwzględnieniem stabilności odcinka szyjnego kręgosłupa),
• zapewnienie regularnej aktywności ruchowej,
• dbałość o odpowiednią ilość snu,
• farmakoterapia – jeżeli lekarz stwierdzi taką konieczność,
• hospitalizacja (w ciężkich przypadkach).^3,5

W leczeniu dziecka z depresją ważne jest, aby zaangażować w ten proces rodziców i nauczycieli. Dopiero takie holistyczne podejście do problemu, we współpracy z lekarzem pediatrą, psychiatrą dziecięcym, psychologiem, dietetykiem i fizjoterapeutą pozwala stworzyć dzieciom optymalne warunki do skutecznego leczenia.^3,5

Sposoby zapobiegania depresji u młodzieży

W profilaktyce depresji u dzieci i nastolatków kluczową rolę odgrywają rodzice, a następnie nauczyciele. To właśnie w domu, a także w szkole warto uważnie obserwować zachowanie dziecka i być czujnym na pojawiające się problemy. Chcąc zapobiec przyczynom pogorszenia nastroju i depresji, należy zadbać o takie kwestie, jak:

• Regularne rozmowy z dzieckiem, okazanie zainteresowania tym, co dzieje się w szkole i w grupie rówieśniczej.
• Zbilansowany sposób odżywiania – jadłospis zawierający wszystkie niezbędne dla zdrowia dziecka składniki odżywcze, oparty o żywność przeciwzapalną, bogatą w: alfa-tokoferol, magnez, potas, karotenoidy, witaminę C, witaminy z grupy B, tryptofan (jest to prekursor serotoniny), cynk.^1,2 Substancje te znajdują się m.in. w owocach, warzywach i produktach pełnoziarnistych. Powinny się one znaleźć w codziennym jadłospisie dziecka i nastolatka. W przypadku wątpliwości, czy sposób żywienia jest dobrze zbilansowany, należy skontaktować się z dietetykiem specjalizującym się w pracy z dziećmi i młodzieżą.²
• Prawidłowe leczenie urazów i niestabilności odcinka szyjnego kręgosłupa (warto wiedzieć, że wiotkość więzadłowa jest stwierdzana nie tylko u dorosłych, ale już w dzieciństwie).¹
• Badania przesiewowe dla dzieci i młodzieży (wykonywane np. przez psychologów szkolnych).⁹
• Zajęcia warsztatowe z zakresu psychoedukacji dla uczniów i rodziców (m.in. z wypracowaniem właściwych narzędzi radzenia sobie ze stresem i nauką mówienia o emocjach).⁹

Podsumowując, depresja u dzieci objawia się w różny sposób, dlatego trzeba zachować czujność. Warto obserwować zarówno przedszkolaka, jak i młodszego ucznia oraz nastolatka, gdyż problem ten może pojawić się na każdym etapie rozwoju. Należy zwracać uwagę na zmęczenie, pogorszenie nastroju i spadek wyników w nauce, rozmawiać z dzieckiem, ale też zasięgnąć porady specjalisty. Od prawidłowej diagnozy zależy skuteczność leczenia, dlatego lekarz może skierować dziecko na dodatkowe badania. Następnie wsparcie ze strony rodziny i nauczycieli oraz współdziałanie pracy lekarza, psychoterapeuty, dietetyka i fizjoterapeuty to kluczowe elementy, aby poprawić samopoczucie i jakość życia dziecka.

Reklama

BactoFlor ® dla dzieci Sprawdź

SIAMIT ® Q10 Komb Sprawdź

Cynk dwuwartościowy MSE Sprawdź

Immun-Intercell® dla dzieci Sprawdź

Witamina C MSE matrix Sprawdź