Imbir – właściwości lecznicze i zastosowanie

Imbir (łac. Zingiber officinale) jest znany ludzkości jako przyprawa oraz roślina lecznicza od ponad 4000 lat. W indyjskiej Ajurwedzie imbir określany jest jako „lek uniwersalny”. Współcześnie kłącze z imbiru to nie tylko smaczny i cenny dodatek do dań kuchni indyjskiej czy orientalnej, lecz jednocześnie naturalny środek leczniczy prosto z domowej apteczki. Jego pozytywny wpływ na nasze zdrowie potwierdzają również badania kliniczne. 

Imbir – czym jest i co zawiera?

Zgodnie z zachowanymi przekazami Konfucjusz dodawał imbir do każdego posiłku. Kłącze imbiru stosowano jako przyprawę, jak również cenny środek leczniczy w Chinach, Indiach, starożytnej Grecji i Rzymie. W Indiach razem z dodatkiem miodu imbir wzmacnia ajurwedyjski typ Kapha, natomiast w połączeniu z solą – typ Vata. W Średniowieczu imbir uważano przede wszystkim za środek na potencję, podczas gdy Indianie dodawali go do kąpieli dla złagodzenia bólu towarzyszącego stłuczeniom oraz bólom mięśni. Jak do tej pory uczeni zidentyfikowali ponad 400 substancji chemicznych, z których niektóre charakteryzują się potwierdzonym naukowo pozytywnym wpływem na zdrowie człowieka. Do najcenniejszych składników aktywnych kłącza imbiru należą przede wszystkim 6-gingerol, 6-shogaol oraz seskwiterpeny, galanolaktony i paradole [1], [2], [7].

Imbir — właściwości i działanie

Wpływ wyciągu z kłącza imbiru na mitochondria

Zawarty w wyciągu z kłącza imbiru 6-gingerol to substancja o silnych właściwościach antyoksydacyjnych, która wykazuje zdolność neutralizowania rodników azotowych w organizmie i uniemożliwia tym samym powstawanie agresywnego nadtlenoazotynu [3]. Nadmiar nadtlenoazotynu w organizmie stanowi ogromne zagrożenie dla naszych mitochondriów oraz gospodarki energetycznej, ponieważ ten rodnik azotowy w nieodwracalny sposób wiąże się ze wszystkimi metalami przejściowymi, co prowadzi do zablokowania aktywności enzymów oraz cząsteczek, które na nich operują. Jednocześnie nadtlenoazotyn hamuje też działanie mitochondrialnego łańcucha oddechowego [4]. Nie dopuszczając do syntezy nadtlenoazotynu, wyciąg z kłącza imbiru zapobiega lub pomaga ograniczyć stopień mitochondriopatii. Jednocześnie 6-gingerol chroni komórki przed szkodliwym działaniem tego rodnika [3].

Przeprowadzone w 2017 roku badanie in vitro na ludzkich komórkach chondrocytów wykazało, iż wyciąg z kłącza imbiru w istotny sposób zmniejszał poziom stresu oksydacyjnego spowodowanego działaniem prozapalnej interleukiny IL-1β oraz zapobiegał apoptozie mitochondriów i samych komórek [5].

W ramach innego badania, które zostało opublikowane w 2019 roku, uczeni doszli do wniosku, iż ekstrakt z kłącza imbiru sprzyjał biogenezie mitochondriów oraz ich prawidłowemu funkcjonowaniu poprzez aktywowanie ścieżki sygnałowej związanej z AMPK-PGC1ɑ zarówno w modelu zwierzęcym, jak i w badaniach in vitro. Autorzy eksperymentu przypisali otrzymane wyniki działaniu 6-gingerolu, stwierdzając, że „imbir może posłużyć do opracowania nowego środka leczniczego przeciwko zaburzeniom funkcjonowania mitochondriów” [6].

Ponadto gingerole mają zdolność selektywnego hamowania prozapalnego enzymu COX-2, tego samego, który jest obiektem działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). W ten sposób łagodzi stany zapalne oraz związany z nimi ból. Jednym z mechanizmów, które odpowiadają za rozwój stanów zapalnych jest utlenianie kwasu arachidonowego, za co odpowiada enzym cyklooksygenaza (COX) oraz enzym 5-lipoksygenaza, co prowadzi do powstania prostaglandyny E2 (PGE2) i leukotrienu B4 – dwóch silnych aktywatorów procesów zapalnych. Leki NLPZ hamują działanie COX1 i/lub COX2, hamując w ten sposób powstawanie PGE2. Jednak ich stosowanie wiąże się często z istotnymi skutkami ubocznymi, na przykład hepatotoksycznością. Gingerole z imbiru wykazują zdolność blokowania COX-2, pozostając jednocześnie bezpieczne [8], [10].

Taką właściwość wyciągu z imbiru oraz zawartych w nim związków aktywnych potwierdzają wyniki licznych badań naukowych. Jednym z nich jest badanie z 2006 roku, przeprowadzone na myszach. W zależności od wielkości dawki, imbir wykazywał działanie przeciwbólowe, hamując jednocześnie wywołane reakcje zapalne. Ponadto u szczurów z cukrzycą wykazywał działanie hipoglikemizujące. Otrzymane rezultaty pozwoliły autorom badania na stwierdzenie, iż wyciąg z kłącza imbiru wykazuje działanie znieczulające, przeciwzapalne oraz regulujące poziom cukru we krwi [9].

Zastosowanie imbiru i korzyści dla zdrowia jednoznacznie udowodnione klinicznie

Według opublikowanej w 1999 roku monografii WHO dotyczącej wybranych roślin leczniczych opisano następujące obszary prozdrowotnego zastosowania wyciągu z kłącza imbiru, które zostały udowodnione naukowo [11]:

Natomiast w ocenie Europejskiej Agencji Leków zebrane dotychczas dowody nie pozwalają na jednoznaczne potwierdzenie, iż środki otrzymane z kłącza imbiru stanowią skuteczny lek przeciwko chorobie lokomocyjnej lub łagodnym dolegliwościom żołądkowym. Z drugiej strony tego rodzaju zastosowanie imbiru jest uzasadnione długą tradycją oraz przynajmniej 30-letnim udokumentowanym stosowaniem (w tym przez przynajmniej 15 lat na terenie Unii Europejskiej) bez skutków ubocznych. Stosowanie ekstraktów z imbiru w tym celu nie wymaga nadzoru lekarza [24].

W monografii WHO zawarto również przykłady zastosowania kłącza imbiru, opisane w leksykonach aptecznych oraz medycynie tradycyjnej. Należą do nich

• Łagodzenie dolegliwości towarzyszących dyspepsji, wzdęć, kolek, wymiotów, biegunek, skurczów i innych dolegliwości żołądkowych.
• Ponadto pomocniczo przy leczeniu przeziębień i grypy, jako antagonista działania narkotyków, a także jako środek przeciwbólowy i przeciwzapalny, który może znaleźć pomocnicze zastosowanie przy migrenie, dolegliwościach reumatycznych oraz zaburzeniach pracy mięśni.

1. Przeciwdziałanie mdłościom, wymiotom, chorobie lokomocyjnej, mdłościom pooperacyjnym oraz towarzyszącym ciąży

Choroba lokomocyjna wiąże się z występowaniem szeregu objawów ze strony układu anatomicznego, wywołanych pozostającymi we wzajemnej sprzeczności doznań zmysłowych spowodowanych ruchem. Choroba lokomocyjna wyraża niejako odpowiedź stresową organizmu na stresor, jakim jest ruch, a do jej najbardziej klasycznych objawów należą nagła bladość, oblewanie się zimnym potem, mdłości oraz wymioty [6].

Oprócz leków, między innymi przeciwhistaminowych, tradycyjnie stosowanym środkiem leczniczym przeciwko chorobie lokomocyjnej jest wyciąg z imbiru, którego skuteczność potwierdzają również badania naukowe. Pewne prospektywne badanie z grupą kontrolną, które w 1988 roku przeprowadzono wśród młodych kadetów – marynarzy wykazało, iż wyciąg z imbiru posiada skuteczne działanie antymimetyczne [12]. Zdaniem uczonych, pozytywne działanie wyciągu z imbiru polega na antagonizowaniu jelitowego receptora serotoniny 5-HT3, który współodpowiada w naszym mózgu za mechanizm związany z wymiotami. Efekt ten przypisuje się związkom shogaolu oraz gingerolu [6], [13], [26]. Przeciwwymiotne działanie imbiru podczas choroby lokomocyjnej potwierdziło też badanie z 1992 roku, w którym porównano działanie antymimetyczne łącznie 7 substancji. Dowiedziono, że wyciąg z imbiru wykazuje tak samo skuteczne profilaktyczne właściwości, jak leki typu cynaryzyna [14].

Autorzy opublikowanego w 2020 roku artykułu dotyczącego profilaktyki choroby lokomocyjnej przy pomocy wyciągu z imbiru doszli do wniosku, iż dawka 160 mg pozwalała na znaczące złagodzenie objawów choroby lokomocyjnej, sugerując przy tym konieczność podjęcia dalszych badań przy jednoczesnym uwzględnieniu dodatkowych czynników, takich jak rodzinna historia choroby [15].

Zgodnie z rezultatami pewnej obszernej meta-analizy z 2018 roku wyciąg z imbiru w bezpieczny sposób może zapobiegać i łagodzić mdłości, jakie towarzyszą przebytej operacji, przy czym takiemu zastosowaniu tej substancji nie towarzyszyły skutki uboczne [16]. Podobne wyniki przyniosło też eksperymentalne zastosowanie imbiru w grupie prawie 300 Australijek, w pierwszym trymestrze ciąży (<16 tygodnia). Stosowanie imbiru pozwoliło na złagodzenie u nich ciążowych mdłości i wymiotów w sposób porównywalny do działania wi

taminy B6 [17]. Natomiast analiza Cochrane z 2015 roku wskazała, iż zastosowanie imbiru u kobiet w ciąży, które uskarżają się na mdłości oraz wymioty, może przynosić wymierne korzyści, natomiast ilość przeprowadzonych w tym zakresie badań jest zbyt ograniczona [18].

2. Łagodzenie zaburzeń trawienia oraz dyspepsji

Funkcjonalna dyspepsja to zespół objawów takich jak uczucie przepełnienia, przedwczesne uczucie sytości, wzdęcia oraz mdłości. W ramach przeprowadzonej w 2015 roku analizy porównawczej, którą objęto 105 różnych gatunków, imbir okazał się jedną z najbardziej obiecujących roślin w zakresie łagodzenia objawów dyspepsji, przyspieszając ruchy jelitowe oraz wypróżnianie u badanych osób [30].

Autorzy innej pracy badawczej potwierdzili, iż wyciąg z kłącza imbiru może skutecznie zapobiegać wrzodom żołądka spowodowanym stresem, lekami przeciwbólowymi, kwasem octowym oraz alkoholem, co najprawdopodobniej wiąże się z antyoksydacyjnymi właściwościami bioaktywnych komponentów tej rośliny [31]. Możliwość pomocniczego stosowania wyciągu z imbiru w przypadku niestrawności potwierdza też WHO oraz EMA, podkreślając bezpieczeństwo takiego rozwiązania terapeutycznego dla samych pacjentów [11], [24].

Imbir – niejednoznaczne wyniki badań w zakresie:

Monografia WHO dotycząca wybranych roślin leczniczych przytacza następujące przykłady zastosowania wyciągu z kłącza imbiru, które zostały wprawdzie opisane w medycynie ludowej, jednak jak dotychczas nie zostały do końca potwierdzone stosownymi badaniami klinicznymi [11]: 

Reklama

Dyspep – Intercell® Sprawdź

Silymarin-Intercell® Sprawdź

Hepar-Intercell Sprawdź

CurcuZym-Intercell ® Kurkumina Sprawdź

Witamina C MSE matrix Sprawdź

3. Wpływ wyciągu z kłącza imbiru na profil lipidowy

Zgodnie z wynikami pewnego studium badawczego, jakie przeprowadzono w 2004 roku na łącznie 85 pacjentach klinik kardiologicznych w Iranie, dawka 3 g/ dziennie sproszkowanego imbiru w kapsułkach, podawana badanej grupie (n=45) przez okres jednego miesiąca pozwoliła na obniżenie poziomu cholesterolu LDL oraz VLDL w porównaniu z grupą kontrolną (n=40) przy jednoczesnym zauważalnym wzroście poziomu cholesterolu HDL we krwi [20].

Obiecujące wyniki w tym zakresie przyniosło również badanie na szczurach z roku 2013. W ramach tego badania szczurom z cukrzycą przez 30 dni podawano wyciąg z kłącza imbiru. Po zakończeniu doświadczenia okazało się, iż w porównaniu z grupą kontrolną ekstrakt z tej rośliny pozwolił na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL u badanych zwierząt [21]. Uzyskane w tym samym roku wyniki innego badania sugerowały, iż bioaktywne komponenty imbiru nie tylko poprawiają profil lipidowy u pacjentów z cukrzycą typu 2, lecz pozwalają również na widoczne zredukowanie insulinooporności, co ogółem przyczynia się do lepszej kontroli choroby oraz zmniejszenia ryzyka wystąpienia jej powikłań [27].

4. Wpływ wyciągu z imbiru na zapalenie błony śluzowej jelit

Imbir posiada udowodnione klinicznie właściwości przeciwzapalne, które wiążą się głównie z powstrzymywaniem syntezy PGE2 z kwasu arachidonowego. Jednocześnie, jak wykazało badanie przeprowadzone w 2016 roku na myszach, bioaktywne komponenty wyciągu z imbiru, w tym pochodna gingerolu-zingeron, wykazują zdolność hamowania ścieżki sygnałowej związanej z IL-1B oraz NFkB, którą kojarzy się z genezą stanów zapalnych jelit [19].

Potencjalnie pozytywne działanie imbiru w przypadku chorób zapalnych jelit (ang. Inflammatory Bowel Disease, IBD) potwierdziło również badanie kliniczne w ramach którego dowiedziono, iż doustna suplementacja preparatu na bazie imbiru zwiększała przeżywalność oraz namnażanie komórek śródbłonka jelitowego. Towarzyszyła temu redukcja cytokin stanu zapalnego (TNF-α, IL-6 oraz IL-1β), a także wzrost poziomu cytokin przeciwzapalnych (IL-10 i IL-22)  [22]. Podobne rezultaty otrzymali też autorzy badania z 2018 roku, sugerując konieczność przeprowadzenia dalszych badań klinicznych (włącznie z badaniami in vitro) w tym zakresie [23].

5. Wpływ wyciągu z imbiru na reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba autoimmunologiczna, która dotyka najczęściej ludzi w starszym wieku, a która prowadzi do zniszczenia masy kostnej oraz związanego z tym bólu i trudności w poruszaniu się. 

Autorzy opublikowanej w 2014 roku pracy przeglądowej doszli do wniosku, iż bioaktywne składniki roślinne imbiru mogą nie tylko przynosić ulgę w zakresie objawów związanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów, lecz również powstrzymywać rozwój samej choroby poprzez hamowanie procesów destrukcji tkanki kostnej. Badacze deklarowali konieczność przeprowadzenia dalszych badań klinicznych nad celowym zastosowaniem określonych substancji aktywnych przy leczeniu tego schorzenia [28].

Hipoteza dotycząca prozdrowotnego działania wyciągu z imbiru w odniesieniu do leczenia chorób układu kostnego nie jest nowa. Przykładowo w świetle opublikowanego już w 1992 roku artykułu uczeni sugerowali, iż przyczyną widocznego pozytywnego działania tej substancji mogą być między innymi jej właściwości przeciwzapalne i zdolność inhibicji syntezy prozapalnych eikozanoidów [29]. Jednak pula badań nad takim działaniem imbiru jest zbyt mała, aby jednoznacznie potwierdzić jego prozdrowotne właściwości.

Jak stosować wyciąg z kłącza imbiry – bezpieczna suplementacja

Monografia WHO wymienia następujące formy preparatów leczniczych na bazie kłącza imbiru: suszone i sproszkowane kłącze imbiru, wyciąg z kłącza imbiru, tabletki oraz nalewki. Sproszkowany imbir powinien być przechowywany w szczelnie zamkniętych pojemnikach (ważne: nie plastikowych), z dala od światła, w chłodnym i suchym miejscu [11].

W opublikowanym przez siebie dokumencie z 2013 roku EMA oficjalnie dopuściła prewencyjne stosowanie wyciągu z kłącza imbiru w ramach profilaktyki mdłości oraz wymiotów u osób dorosłych, które cierpią z powodu choroby lokomocyjnej.

W tym samym oświadczeniu zawarto stwierdzenie, iż wyciąg z imbiru może być stosowany przy łagodnych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych (ze wzdęciami oraz uczuciem przepełnienia). Ponadto, zdaniem EMA ekstrakt z kłącza tej rośliny może być podawany osobom dorosłym oraz dzieciom w wieku powyżej 6 lat w celu wyeliminowania objawów choroby lokomocyjnej [24].

 Zalecenia dotyczące dawkowania wyciągu z kłącza imbiru:

Wg WHO w przypadku stosowania wyciągu z imbiru przeciw chorobie lokomocyjnej dawkowanie u dzieci powyżej 6 lat i osób dorosłych powinno wyglądać następująco: 0,5 g, 2–4 razy na dobę.

W przypadku dyspepsji WHO zaleca, 2–4 g sproszkowanego kłącza imbiru lub odpowiednika tej dawki w formie wyciągu z kłącza imbiru [11].

W wydanym przez siebie dokumencie z 2010 roku EFSA rekomenduje stosowanie wyciągu z imbiru (Zingiberis officinale) w celu utrzymania prawidłowej ruchliwości stawów oraz zapobiegania porannej sztywności stawów, zalecając jednocześnie następujące dawkowanie ekstraktu z kłącza tej rośliny: suplement diety o dawce dziennej odpowiadającej 3,5-7 g suchego kłącza imbiru [25].

Imbir – skutki uboczne i przeciwskazania

Możliwe skutki uboczne

Skutki uboczne stosowania wyciągu z imbiru są rzadkie. U wrażliwych pacjentów może pojawić się kontaktowa reakcja skórna na opuszkach palców [11]. Do innych skutków ubocznych kojarzonych z przyjmowaniem preparatów na bazie imbiru zalicza się przede wszystkim podrażnienie żołądka, odbijanie, dyspepsję oraz mdłości [24].

Stosowanie u dzieci

WHO nie zaleca stosowania wyciągu z imbiru u dzieci w wieku poniżej 6 lat [11], podobnego zdania jest również EMA [24].

Imbir w ciąży

W raporcie WHO czytamy, iż jak dotąd stosowaniu wyciągu z imbiru u kobiet w ciąży nie towarzyszyło działanie teratogenne, a dzieciom takich matek w pięć minut po urodzeniu przyznawano 9 lub 10 punktów w skali Apgar [11]. Natomiast dla zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa matki i dziecka, przed rozpoczęciem suplementacji wyciągu z imbiru należy skonsultować się z lekarzem.

Imbir — interakcje z lekami lub innymi substancjami

Ponieważ imbir wykazuje zdolność hamowania działania syntazy tromboksanu A oraz działa jako agonista receptora prostacykliny w organizmie, suplementacja wyciągu z imbiru może wpływać na długość krwawienia oraz procesy krzepliwości. Z tego względu pacjenci, którzy przyjmują leki przeciwzakrzepowe lub u których występują zaburzenia krzepliwości krwi, przed rozpoczęciem suplementacji wyciągu z imbiru, powinni skonsultować się z lekarzem. To samo dotyczy pacjentów cierpiących z powodu kamieni żółciowych. Zgodnie z dotychczasowymi ustaleniami wyciąg z imbiru nie posiada działania teratogennego [11].

 Autor: Sylwia Grodzicka