Mitochondrium – czym jest i jaką funkcję pełni?
Mitochondria to organelle obecne w każdej komórce ciała (poza krwinkami czerwonymi). Z pokarmu, który spożywamy i tlenu, którym oddychamy, wytwarzają energię komórkową, a jej odpowiedni poziom pozwala zachować prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Energia wytwarzana w mitochondriach magazynowana jest w postaci molekuł ATP (adenozynotrójfosforan).
Jednak wraz z wiekiem, a także pod wpływem szkodliwych czynników produkcja energii w mitochondriach spada. Dlatego ochrona i wsparcie mitochondriów stanowią istotę działania medycyny mitochondrialnej.
Spis treści:
- Mitochondria – funkcje i budowa
- Stres oksydacyjny i nitrozacyjny
- Co szkodzi mitochondriom, a co je wzmacnia?
- Medycyna mitochondrialna – co ją wyróżnia?
- Koncepcja Mito-Med i pionierzy medycyny mitochondrialnej
- Mitoceutyki (substancje mitotropowe) – dlaczego są tak ważne?
- Mitoceutyki – podział ze względu na pełnione funkcje
- Mitochondrialna diagnostyka laboratoryjna
- Wtórne mitochondriopatie, a choroby cywilizacyjne
- Terapia mitochondrialna
Mitochondria – funkcje i budowa
Wszystkie aktywności oraz każda wykonywana przez nas czynność wymaga energii. Wycieczka rowerowa za miasto, napisanie pracy egzaminacyjnej, przyniesienie zakupów z samochodu, pielęgnowanie ogrodu, przygotowanie prezentacji, udział w maratonie czy przeczytanie ze zrozumieniem tego artykułu. Wszystkie te, z pozoru tak różne czynności łączy energia ATP. Jest paliwem w naszym organizmie niezbędnym do pracy wszystkich komórek i narządów, dlatego musi być stale dostarczana. Przykładowo dorosła osoba potrzebuje około 70 kg ATP dziennie. Jak podkreśla specjalista medycyny mitochondrialnej doktor Bodo Kuklinski:
Dorosły człowiek każdego dnia produkuje ATP o masie sięgającej około połowy wagi ciała. W przypadku maksymalnych obciążeń ilość wytworzonego ATP może sięgnąć nawet do 100 kilogramów.
Im więcej energii potrzebuje komórka organizmu, tym więcej mitochondriów zawiera. Przykładowo komórka nerwowa posiada średnio 10 000, a komórka jajowa nawet ponad 100 000 mitochondriów.
Produkcja ATP, czyli życiodajnej energii to najważniejsze zadanie mitochondriów. Ale nie jedyne. Rolę mitochondriów możemy przedstawić w obrazowy sposób: prąd dla naszego organizmu (czyli cząsteczki ATP) produkowany jest w maleńkich elektrowniach prądotwórczych (mitochondriach), co pozwala na sprawne funkcjonowanie wszystkich urządzeń domowych (komórek, tkanek, narządów oraz układów narządów). Rolę węgla/wody/wiatru pełnią tutaj odpowiednio: węglowodany (docelowo – glukoza), białka (aminokwasy glukogenne) oraz tłuszcze, przy czym najwydajniejszym substratem do produkcji energii wydają się być lipidy, ponieważ z jednej cząsteczki tłuszczu otrzymujemy największą ilość ATP. Procesy biochemiczne, które pozwalają na otrzymanie ATP w organizmie człowieka to m.in.:
- glikoliza (poza mitochondrium – w cytozolu komórki, niewielkie ilości ATP),
- beta – oksydacja kwasów tłuszczowych / glikoliza / katabolizm białek (rozkład aminokwasów glukogennych) + cykl Krebsa + łańcuch oddechowy / fosforylacja oksydacyjna (wewnątrz mitochondriów i częściowo w cytozolu, ten cykl przemian jest najwydajniejszym sposobem produkcji adenozynotrójfosforanu w organizmie, dużej ilości ATP).
Rola mitochondriów nie ogranicza się tylko do produkcji energii – są odpowiedzialne za znacznie więcej. Przede wszystkim są niezbędne komórkom do funkcjonowania, zatem jeżeli mitochondrium jest niesprawne, komórka umiera. Mitochondria posiadają własne DNA, dzięki temu odpowiadają za przebieg wielu kluczowych dla życia procesów takich jak: oddychanie komórkowe, podział i apoptoza komórek, utrzymywanie homeostazy poprzez magazynowanie wapnia, regulację enzymatyczną oraz stan redoks komórki (równowagę między wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami).
Szczegółowe funkcje mitochondriów
- Wytwarzanie energii ATP
poprzez reakcje takie jak: metabolizm pirogronianu, cykl Krebsa, łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, β-oksydacja kwasów tłuszczowych oraz pośrednio na drodze: glukoneogenezy (początek tego procesu ma miejsce właśnie w mitochondriach) i syntezy ciał ketonowych (więcej o procesach mitochondrialnych z udziałem witamin
i mikroelementów: mitochondrialna produkcja energii); - Reakcje anaboliczne
rozkład kwasów ketonowych oraz aminokwasów; - Oczyszczanie i usuwanie zbędnych elementów
np. podczas rozkładu mocznika, amoniaku, wstępny etap apoptozy (programowanej śmierci komórkowej); - Tworzenie materiału budulcowego
synteza protein – elementów łańcucha oddechowego, a także składników budulcowych wewnętrznej błony mitochondrialnej (tzw. kardiolipiny), synteza niektórych aminokwasów (np. ornityny i argininy w ramach cyklu mocznikowego); - Synteza hormonów i inne substancje
mitochondria uczestniczą w syntezie hormonów steroidowych (a konkretniej: przetworzenie substratu niezbędnego do produkcji tych hormonów, czyli hemu), końcowy etap syntezy kortyzolu oraz aldosteronu, początek oraz koniec syntezy hemu, synteza porfiryny (porfiryna to element budulcowy hemu).
Mitochondrium budowa
Budowę mitochondrium rozdzielamy na wewnętrzną przestrzeń Mt (mitochondriów) określaną jako macierz mitochondrialną i przestrzeń pomiędzy membranami – przestrzenią międzybłonową. Ponieważ z macierzy mitochondrialnej przez wewnętrzną błonę mitochondrialną do wnętrza przestrzeni międzybłonowej macierzy Mt nieustannie przepompowywane są protony (H+, które wytwarzają kwaśny odczyn pH o obniżającej się wartości), w obrębie macierzy Mt występuje środowisko lekko zasadowe o wartości pH równej 8 (co wiąże się z utratą protonów H+), natomiast w obrębie przestrzeni międzybłonowej oraz w cytozolu – pH przyjmuje wartość około 7. Zjawisko to podkreśla rolę konieczności utrzymania odpowiedniej równowagi pH w organizmie (tzw. gospodarki kwasowo – zasadowej). Nasze tkanki nie mogą być ani zbyt kwaśne, ani zbyt zasadowe (alkaliczne), w przeciwnym razie niewłaściwe pH zahamuje prawidłowe funkcjonowanie mitochondriów, a tym samym – produkcję energii.
Rys. Schemat budowy mitochondrium
Stres oksydacyjny i nitrozacyjny
Podczas procesu wytwarzania energii w mitochondriach skutkiem ubocznym są powstające wolne rodniki tlenowe (ang. reactive oxygen species, ROS). Są to bardzo reaktywne cząsteczki (posiadające niesparowane elektrony), które mają zdolność do łączenia z innymi cząsteczkami np. białek, lipidów i błon czy DNA – uszkadzając je. Do ich neutralizacji niezbędne są antyoksydanty – przeciwutleniacze (np. koenzym Q10, witaminy i minerały).
Nadmiar wolnych rodników w organizmie, przy jednoczesnej niewystarczającej ochronie antyoksydacyjnej powoduje powstawanie szkodliwych procesów: stresu oksydacyjnego i nitrozacyjnego. Stres oksydacyjny występuje wtedy, gdy ilość produkowanych w organizmie reaktywnych form tlenu jest zbyt wysoka i powoduje przeciążenie naszego systemu ochrony antyoksydacyjnej. Z kolei stres nitrozacyjny to przewlekłe obciążenie organizmu rodnikiem tlenku azotu NO•. Tlenek azotu fizjologicznie wytwarzany jest w organizmie i potrzebny w niektórych procesach np. bakteriobójczych. Natomiast jego nadmiar hamuje tlenową przemianę materii, przez co wytwarzanie energii ATP w mitochondriach znacznie maleje. Tlenek azotu uszkadza także elementy komórkowe, antyoksydanty, witaminy, przyczyniając się do stanów zapalnych.
Czynniki powodujące powstawanie stresu oksydacyjnego i nitrozacyjnego:
- przewlekły stres (nadprodukcja hormonów stresu prowadzi do wzmożonego wytwarzania wolnych rodników),
- palenie papierosów,
- alkohol,
- stany zapalne,
- ksenobiotyki i szkodliwe substancje przemysłowe (substancje na bazie chloru, rozpuszczalniki, gazy zawierające azotany),
- środki owadobójcze i grzybobójcze,
- żywność bogata w azotany (mięsa konserwowane, produkty z grilla),
- niedobory w diecie (witamin, antyoksydantów),
- otyłość brzuszna,
- nadmierne obciążenie fizyczne,
- stany niedotlenienia,
- infekcje i szczepienia,
- środki farmakologiczne,
- mutacje i polimorfizmy (m.in. dotyczące enzymów ochronnych SOD, CAT, GPX i COMT).
Procesy oksydacyjne prowadzą nie tylko do silnego zużycia witamin i minerałów, ale również do uszkodzeń mitochondriów, a w konsekwencji do występowania stanów zapalnych i wielu chorób (neurodegeneracyjnych, układu krążenia czy nowotworów). Większość z tych schorzeń ma podłoże w zaburzonym funkcjonowaniu mitochondriów i określane są jako wtórne mitochondriopatie – (więcej w punkcie 9). Naszym celem powinno być utrzymywanie sprawnej ochrony antyoksydacyjnej i funkcji mitochondriów. Z pomocą przychodzi medycyna mitochondrialna.
Co szkodzi mitochondriom, a co je wzmacnia?
Mitochondria to struktury wrażliwe na uszkodzenia, zwłaszcza pod wpływem reaktywnych form tlenu, które powstają jako skutek uboczny wytwarzanej w nich energii. Im większe zapotrzebowanie na energię, tym więcej reaktywnych form tlenu powstaje. Nadmiar reaktywnych form tlenu wymaga dodatkowych ilości składników ochronnych i antyoksydacyjnych chroniących mitochondria. W przeciwnym razie dochodzi do ich uszkodzenia. Szereg czynników wpływa niekorzystnie na mitochondria.
Czynniki szkodliwe:
- stres psychiczny,
- toksyny środowiskowe,
- środki farmakologiczne,
- promieniowanie UV,
- zbyt intensywny wysiłek fizyczny,
- niezdrowy tryb życia (w tym dieta czy nieprawidłowy sen),
- zmniejszona endogenna synteza Q10.
Kto i kiedy jest najbardziej narażony na uszkodzenia mitochondriów?
- Dzieci i młodzież w wieku dorastania.
- W okresie pełnej wydajności organizmu.
- Podczas uprawiania sportu i zwiększonej aktywności fizycznej.
- Pod wpływem stresu.
- W okresie reprodukcji.
- Podczas ciąży i laktacji.
- Podczas starzenia się.
- W okresie klimakterium.
Medycyna mitochondrialna – co ją wyróżnia?
Medycyna mitochondrialna to medycyna, która opiera się na najnowszych faktach naukowych i wiedzy biochemicznej. Zajmuje się diagnozowaniem oraz usuwaniem bezpośrednich przyczyn chorób przewlekłych (jednego narządu lub wielonarządowych).
Medycyna mitochondrialna działa zgodnie z klasyczną medycyną, jednak wyróżnia ją kilka cech: podejście holistyczne, szczegółowa diagnostyka, działanie przyczynowe i leczenie bez skutków ubocznych. Podejście holistyczne oznacza, że medycyna mitochondrialna patrzy na organizm całościowo – jako systemem ściśle powiązanych ze sobą narządów oraz układów. W centrum wszystkich zależności stawia mitochondria oraz ich metabolizm, dzięki czemu jest w stanie ustalić przyczynę schorzenia i odpowiednio dobrać terapię. Postępowanie jest proste i skuteczne – opiera się na 5 filarach takich jak: prawidłowa dieta, aktywność fizyczna, odpowiedni sen, redukcja stresu oraz uzupełnianie mikroskładników odżywczych – mitoceutyków. Podstawę stanowi dokładny wywiad lekarski i zindywidualizowana diagnostyka laboratoryjna. Takie podejście jest zarazem skutecznym sposobem leczenia, jak i profilaktyki.
Medycyna mitochondrialna może pochwalić się licznymi przypadkami osób, które otrzymały skuteczną pomoc zarówno w lekkich schorzeniach, jak i w ciężkich chorobach wieloukładowych.
Koncepcja Mito-Med i pionierzy medycyny mitochondrialnej
Zaskakujące rezultaty swoich pacjentów opisał jeden z pionierów – doktor Bodo Kuklinski, który od lat z powodzeniem stosuje u nich terapię mitochondrialną. Jest autorem dwóch najważniejszych pozycji na temat medycyny mitochondrialnej: Mitochondria. Diagnostyka uszkodzeń mitochondrialnych i skuteczne metody terapii oraz Niestabilność Stawu Szyjnego. Przyczyna wielu niezdiagnozowanych chorób. Symptomy Diagnostyka Terapie.
Drugą niezwykle ważną postacią w świecie medycyny mitochondrialnej jest dr Franz Enzmann – wybitny naukowiec, który przez lata zajmował się diabetologią i endokrynologią, współuczestnicząc w odkryciach neuroendokrynologii i działania hormonu tyreoliberyny. Jednak jego największą pasją stało się zgłębianie funkcjonowania mitochondriów, co skłoniło go do stworzenia szerokiej gamy unikalnych preparatów działających na te organelle – mitoceutyków. Jego największym osiągnięciem jest opracowanie przełomowej receptury płynnego preparatu z koenzymem Q10 w postaci ultramałych cząsteczek (QuinoMit), dzięki czemu ta ważna substancja może docierać wprost do mitochondriów, osiągając znacznie wyższą przyswajalność i biodostępność. Dzięki temu preparat z płynnym koenzymem Q10 przyczynił się do uratowania zdrowia i życia wielu osób.
Dokonania doktorów i skuteczność medycyny mitochondrialnej stały się inspiracją do stworzenia polskiej firmy Mito-Pharma kontynuującej jej idee. Mito-Pharma od lat zajmuje się szerzeniem wiedzy na temat medycyny mitochondrialnej w Polsce m.in. jako organizator corocznej Międzynarodowej Konferencji Mitochondrialnej. W swojej działalności oferuje szeroką gamę mitoceutyków o najwyższej jakości i czystości oraz substancji ortomolekularnych.
Koncepcja MitoMed
Medycyna mitochondrialna (MitoMed) opiera się na około 40 specyficznych ważnych dla życia substancjach (mitoceutykach), które należą do naturalnego repertuaru ludzkiego ciała. Koncepcja MitoMed opracowana przez dr. Franza Enzmanna polega na ochronie mitochondriów przed uszkodzeniem i wsparciu ich funkcjonowania. W tym celu należy dostarczać im niezbędnych składników odżywczych oraz ograniczać kontakt ze szkodliwymi czynnikami.
Mitoceutyki (substancje mitotropowe) – dlaczego są tak ważne?
Mitochondria pełnią szereg funkcji, które nie mogą przebiegać bez udziału kluczowych mikroskładników odżywczych – substancji mitotropowych (mitoceutyków). Mitoceutyki to około 40 różnorodnych fizjologicznych substancji mitochondrialnych stosowanych w oparciu o diagnostykę laboratoryjną. Swoją skuteczność zawdzięczają najwyższej jakości i czystości, wysokiej biodostępności oraz aktywnym formom. (Więcej na temat: Mitoceutyki).
Niezwykle istotną substancją w mitochondriach jest koenzym Q10 – klucz do medycyny mitochondrialnej oraz inne mikroskładniki takie jak: m.in. witamina C, witaminy z grupy B, kwas alfa-liponowy, karnityna czy kwasy tłuszczowe omega-3 oraz pierwiastki śladowe: magnez, mangan, selen, cynk. Ich odpowiednia ilość wspiera pracę mitochondriów na kilka sposobów:
- wspomaga procesy wytwarzania energii,
- zapewnia ochronę i funkcjonowanie błon mitochondrialnych i komórkowych,
- działa antyoksydacyjnie i detoksykująco,
- wspiera reakcje biochemiczne.
Mitoceutyki – podział ze względu na pełnione funkcje
Do produkcji energii | Funkcjonowanie błon | Antyoksydacja | Mikroelementy |
Koenzym Q10 – ubichinol | Kwasy omega-3 | Koenzym Q10 – ubichinol | Chrom |
Witaminy z grupy B: B1, B2, B3, | Tokoferole | Enzymy (SOD, GPx, KAT) | Miedź |
Witamina C | Fosfolipidy | Żelazo | |
Witamina K2 |
| Witamina B12 i B5 | Magnez |
L-karnityna |
| Witamina C | Cynk |
Magnez |
| Witamina D i E | Selen |
Kwas alfa-liponowy |
| Karnityna | Mangan |
Tauryna, glutamina |
| Melatonina | Siarka |
|
|
|
Mitochondrialna diagnostyka laboratoryjna
Podstawą do skutecznego stosowania mitoceutyków, jak i terapii mitochondrialnej jest szczegółowa diagnostyka laboratoryjna. Wskazuje ona na ewentualne braki konkretnych składników, których niedobory wpływają na zahamowanie poszczególnych reakcji np. wytwarzania energii. Prawidłowa suplementacja i uzupełnianie niedoborów pozwalają wyrównać zaburzenia biochemiczne w komórkach i przywrócić właściwe przemiany energetyczne i metaboliczne organizmu.
Diagnostyka mitochondrialna opiera się na specjalistycznych badaniach laboratoryjnych o bardzo dużej dokładności. Umożliwia ocenę funkcjonowania mitochondriów, przebieg reakcji enzymatycznych, a także poziom wewnątrzkomórkowej zawartości składników odżywczych.
Najważniejszymi parametrami, które pozwalają na ocenę stanu pacjenta, są:
- Wewnątrzkomórkowe stężenie ATP (m.in.: poprzez ocenę cyklu Krebsa, poziom cytruliny czy kwasu metylomalonowego, aktywność kinazy M2 – pirogronianowej).
- Ocena metabolizmu węglowodanów (współczynnik mleczan / pirogronian, działanie enzymów dehydrogenaz).
- Pomiar stresu oksydacyjnego (m.in. stosunek glutationu zredukowanego do całkowitego, marker peroksydacji lipidów (MDA-LDL).
- Pomiar stresu nitrozacyjnego (m.in.: poziom tlenku azotu w wydychanym powietrzu, cytruliny w moczu czy nitrotyrozyny we krwi).
- Pomiary witamin i pierwiastków śladowych (wewnątrzkomórkowe).
Wtórne mitochondriopatie a choroby cywilizacyjne
Mitochondriopatie wtórne to nabyte w ciągu życia uszkodzenia lub zaburzenia funkcjonowania mitochondrialnych szlaków metabolicznych, lub samych mitochondriów. W ich wyniku spada ilość energii ATP w organizmie, co skutkuje postępującym zaburzeniem funkcjonowania narządów i układów.
Na bazie wieloletniej praktyki lekarskiej doktor Bodo Kuklinski opisuje mitochondriopatie następująco:
Dotknięte mitochondriopatią osoby odczuwają, że wraz z wiekiem ich wydajność fizyczno-umysłowa obniża się stopniowo. Swoją pracę wykonują z coraz większym wysiłkiem. Pracują coraz wolniej, a ilość popełnianych przez nich błędów rośnie. Wieczorem czują się totalnie wyczerpani. Akumulatory są zupełnie puste, a na ponowne naładowanie potrzebują dużo czasu. Jednocześnie odstępy między posiłkami stają się coraz krótsze. Podczas gdy dawniej wystarczały im trzy główne posiłki dziennie, teraz muszą spożywać coś, co cztery, trzy, a nawet dwie godziny, w przeciwnym razie pojawi się u nich zmęczenie, objawy hipoglikemii, mroczki przed oczami oraz rozdrażnienie. Ich rezerwy energii (czyli również związana z nimi synteza ATP) są ograniczone.
Więcej fachowej wiedzy i ciekawych informacji na temat medycy mitochondrialnej znajdziesz w książce doktora Bodo Kuklinskiego.
Najbardziej narażone na uszkodzenia są organy o najwyższym zapotrzebowaniu na energię:
- serce i układ krążenia,
- mózg i układ nerwowy,
- mięśnie,
- oczy,
- układ odpornościowy,
- wątroba i narządy trawienne,
- kości i stawy,
- nerki,
- tarczyca.
Zaburzenia pracy mitochondriów w tych organach osłabiają ich funkcjonowanie. Jeżeli taki stan się pogłębia, a dodatkowo brakuje w organizmie składników odżywczych i ochronnych, dochodzi do rozwoju wtórnych mitochondriopatii i chorób cywilizacyjnych takich jak:
- Fibriomialgia.
- Zespół chronicznego zmęczenia (CFS).
- Syndrom wypalenia zawodowego (burn-out).
- Migrena.
- Neuropatie.
- Cukrzyca i zespół metaboliczny.
- Miażdżyca, niewydolność serca, arytmia, zatrzymanie krążenia.
- Zaburzenia neurologiczne, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane.
- Depresja, autyzm.
- Astma, alergie.
- Osłabienie układu immunologicznego, choroby autoimmunologiczne (Hashimoto, niedoczynność tarczycy, atopowe zapalenie skóry, reumatoidalne zapalenie stawów).
- Zapalenie błony śluzowej żołądka, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
- Paradontoza.
- Osteoporoza.
- Nowotwory.
Terapia mitochondrialna
Jeżeli część lub nawet całość tego opisu przypomina Twoją sytuację, skutecznym ratunkiem może okazać się dla Ciebie medycyna mitochondrialna, ponieważ podchodzi do chorób pacjenta z punktu widzenia mitochondriów, a jednocześnie traktuje organizm człowieka jako całość. Tylko medycyna mitochondrialna, oraz związana z nią dieta, stawia za podstawowy cel przywrócenie prawidłowego działania mitochondriów, jak również regenerację tych organelli komórkowych. W tym miejscu warto podkreślić jeszcze jedną – istotną cechę mitochondriów – mają cudowną zdolność regeneracji. Uszkodzone części /DNA mitochondriów zostają oddzielone (ang. fissing) oraz strawione (tzw. zjawisko mitofagii). Proces mitofagii przypomina sprzątanie domu czy ulic miasta przez specjalne służby i jest zjawiskiem jak najbardziej pożądanym biologicznie. Niestety intensywność mitofagii słabnie wraz z wiekiem. Jednak i na to medycyna mitochondrialna znalazła radę, doradzając swoim pacjentom umiarkowany wysiłek fizyczny oraz niskokaloryczną dietę, ponieważ te dwa czynniki mogą skutecznie stymulować przebieg mitofagii. Co jeszcze oferuje terapia mitochondrialna?
Celem terapii mitochondrialnej jest przywrócenie właściwego funkcjonowania mitochondriów lub ich naprawa. Jej zastosowanie jest stosunkowo proste i opiera się na 5 filarach: odpowiednim sposobie odżywiania, umiarkowanej aktywności fizycznej, redukcji poziomu stresu, dbałości o jakość snu, uzupełnianiu mikroskładników odżywczych (oraz unikanie kontaktu z ksenobiotykami). Kompleksowy charakter terapii sprawia, że może ją stosować każdy, natomiast jej skuteczność sprawdza się nawet w ciężkich chorobach. Powinna być dobierana indywidualnie na podstawie diagnostyki laboratoryjnej i wywiadu lekarskiego.
Sposób odżywiania to jeden z podstawowych elementów zdrowego stylu życia. Doktor Bodo Kuklinski wskazuje, że jednym z najczęstszych błędów żywieniowych jest wysokie spożycie węglowodanów. Prowadzi do insulinooporności oraz zatorów mleczanowych i pirogronianowych, które stanowią pierwsze zagrożenie zaburzeń mitochondrialnych. Dlatego zaleca pokarmy o niskim indeksie glikemicznym i wskazuje na diety takie jak LOGI czy Paleo. Ponadto powinna być jak najmniej przetworzona o dużej zawartości antyutleniaczy, warzyw i owoców.
Aktywność fizyczna jest wskazana dla zdrowia, natomiast nie powinna być zbyt obciążająca. Należy uważać również na te sporty, które nadmiernie narażają na urazy wrażliwego odcinka szyjnego kręgosłupa i obecnych w nich stawów. Dla mitochondriów wystarczy umiarkowana aktywność około 30 minut dziennie.
Redukcja stresu to obowiązkowy element terapii. Stres silnie szkodzi mitochondriom i zaburza ich pracę. Szczególnie dotkliwie odczuwają jego skutki osoby, których mitochondria uległy już uszkodzeniom. W odpowiedzi na stres wydzielane są wolne rodniki dlatego, jeżeli czynnik stresogenny utrzymuje się przez dłuższy czas dochodzi do zaburzenia metabolizmu, równowagi hormonalnej, pogarsza się nasze samopoczucie, a w konsekwencji rozwijają się choroby.
Sen to przyjaciel mitochondriów. Powinien zapewniać odpowiednią regenerację. Zarówno jego długość, jak i jakość ma znaczenie. Warto usunąć z sypialni urządzenia elektryczne, które zakłócają proces zasypiania, zadbać o odpowiednią poduszkę, czy przekąskę przed snem, która zapobiegnie niedoborom glukozy w mózgu i będzie przeciwdziałać wybudzaniu.
Niezbędnym uzupełnieniem terapii jest unikanie toksyn środowiskowych i szkodliwych substancji (w tym leków), a także indywidualnie dobrana suplementacja wspomnianymi mitoceutykami. Takie kompleksowe podejście medycyny mitochondrialnej pozwala na poprawę samopoczucia, wyższy poziom energii, profilaktykę jak, i leczenie chorób.
Natomiast kluczem do sukcesu terapii mitochondrialnej jest dokładne poznanie budowy oraz funkcji naszych maleńkich prądotwórczych elektrowni, czyli mitochondriów. Pamiętaj o nich zawsze: gdy biegniesz na przystanek, podnosisz dziecko, robisz zakupy, jedziesz rowerem, pamiętaj o nich, gdy ćwiczysz, spożywasz posiłek, bierzesz każdy kolejny oddech, budzisz się i zasypiasz. Mitochondria to Twoi sprzymierzeńcy – jeżeli będziesz o nie dbać, Twoje szanse na odzyskanie zdrowia oraz poprawę jakości życia (psychofizycznego) wzrosną.
Twoje zdrowie jest w Twoich rękach!
Autor: Paulina Żurek
Bibliografia
- Kuklinski B., Medycyna mitochondrialna, objawy, diagnostyka oraz metody terapii, 2017
- Kukliński B., Schemionek A., Medycyna mitochondrialna. Nowatorska metoda na pozornie nieuleczalne choroby, Wyd. Vital, 2015
- Karlson, D. D., Karlsons Biochemie und Pathobiochemie, Thieme, 15. Auflage