Miedź w równowadze z cynkiem

Mimo, że miedź to pierwiastek śladowy, w naszym organizmie znajduje się przeciętnie aż 80-100 mg miedzi. Pod tym względem wśród pozostałych pierwiastków śladowych miedź przewyższa tylko żelazo i cynk.

Ze względu na rolę miedzi jako kofaktora istotnych enzymów oraz wsparcie ochrony mitochondriów przed stresem oksydacyjnym, dostateczne zaopatrzenie organizmu w miedź stanowi ważną przesłankę dla naszego zdrowia oraz dobrego samopoczucia [1]. Jednocześnie miedź to pierwiastek, który konkuruje w naszym organizmie z cynkiem, dlatego każdy z nas powinien dążyć do utrzymywania odpowiedniej homeostazy obu pierwiastków.

Właściwości miedzi

Miedź spełnia w naszym organizmie rozmaite funkcje, przy czym do najważniejszych z nich należą:

• Współudział w produkcji energii ATP – jako kofaktor oksydazy cytochromu C, czylikompleksu IV łańcucha oddechowego, miedź przyczynia się do prawidłowego przebiegu procesu produkcji energii w mitochondriach.
• Ochrona mitochondriów przed atakami wolnych rodników tlenowych – jako kofaktor Cu, Zn-SOD, czyli dysmutazy ponadtlenkowej, zależnej od miedzi oraz cynku.
• Wspomaganie prawidłowej reakcji na sytuacje stresowe – jako kofaktor beta-hydroksylazy dopaminowej, ramię w ramię z kwasem askorbinowym, miedź odpowiada za przekształcanie dopaminy w hormon „ostrej sytuacji stresowej”, czyli noradrenalinę, a pośrednio – również adrenalinę [2].
• Odpowiednia pigmentacja skóry — jako kofaktor enzymu tyrozynaza, miedź uczestniczy w produkcji pigmentu melanina z tyrozyny oraz L-DOPA. Melanina to naturalny barwnik skóry, który chroni ją skórę przed szkodliwym promieniowaniem UV
• Elastyczność skóry – jako kofaktor enzymuoksydaza lizylowa, miedź współodpowiada za produkcję prekursorów kolagenu oraz elastyny – substancji, które tworzą naszą tkankę łączną. Zaburzenia pracy oksydazy lizylowej wiążą się nie tylko z problemami skórnymi, lecz również z włóknieniem, komplikacjami cukrzycy typu 2, a nawet rozwojem nowotworów [3].
• Rozkład histaminy oraz serotoniny i katecholamin – jako kofaktor mitochondrialnego enzymu oksydaza monoaminowa B, miedź przyczynia się do prawidłowego poziomu histaminy, dopaminy, noradrenaliny i serotoniny w komórkach mózgowych, a także tkankach obwodowych [4], [5]. W tym miejscu warto zaznaczyć, iż działanie MAO blokują niektóre leki, dym papierosowy, antybiotyki oraz leki obniżające ciśnienie krwi.
• Wykorzystania pobranego wraz z dietą żelaza, oraz umożliwianie włączanie żelaza do hemoglobiny – tym samym miedź zapobiega anemii [10].
• Zapobieganie powstawania zakrzepów – miedź współuczestniczy w procesie krzepnięcia krwi, a niedobory miedzi stanowią potencjalny czynnik ryzyka trombozy; natomiast z drugiej strony, zgodnie z wynikami dotychczasowych badań, zbyt wysoki poziom miedzi w organizmie nie zaburza procesów krzepliwości krwi, za które odpowiada witamina K, w szczególności dotyczy to czynników krzepnięcia krwi II, VII i innych [12].
• Współudział w wytwarzaniu otoczki mielinowej – lipidowej warstwy chroniącej tkankę mózgową przed uszkodzeniami [13].

Miedź i cynk w organizmie

Podobnie jak żelazo, w walce z wolnymi rodnikami tlenowymi miedź to swego rodzaju broń obosieczna. Z jednej strony jako jeden z kofaktorów dysmutazy ponadtlenkowej SOD, miedź stanowi istotny element składowy naszego potencjału antyoksydacyjnego. Jednocześnie należy zauważyć, iż związki miedzi (podobnie jak związki żelaza) mogą podlegać redukcji przez rodniki tlenowe (O₂^o lub H₂O₂), a w pewnych warunkach przybierać rolę katalizatorów reakcji prowadzącej do utworzenia rodnika hydroksylowego OH. Wspomniany proces określamy w biochemii jako reakcja Haber-Weiss [14].

Przykładowo autorzy opublikowanego w 2015 roku artykułu ostrzegali, iż stężenie jonów miedzi oraz cynku pozostawało istotnie wyższe w obrębie dysfunkcyjnych żył dotkniętych żylakami, czemu towarzyszył również wzrost aktywności SOD. W podsumowaniu uczeni wysunęli postulat, iż wolne rodniki tlenowe mogą brać czynny udział w genezie przewlekłej niewydolności żylnej [15].

Z kolei na podstawie przeprowadzonych analiz autorzy opracowania z 2013 roku stwierdzili, iż u pacjentów z nawracającym aftowym zapaleniem jamy ustnej w porównaniu z grupą kontrolną w istotny statystycznie sposób podwyższeniu ulegał stosunek miedzi do cynku Cu/Zn oraz miedzi do selenu Cu/Se, czemu towarzyszyło nasilenie peroksydacji lipidów [16].

Ponadto autorzy opublikowanego w 2020 roku badania sygnalizowali, iż wzrost wartości parametru Cu/Zn oraz nadmierny poziom miedzi w serum pozostawały statystycznie skorelowane ze wzrostem infekcji wśród męskich mieszkańców Finlandii w średnim i starszym wieku [17].

Wydaje się, iż wysoki współczynnik Cu/Zn w serum jest pozytywnie skorelowany ze wzrostem śmiertelności wśród osób starszych, modulując procesy odpornościowe oraz procesy naprawcze i odpowiedź organizmu na stres. Zdaniem badaczy na proporcję łączącą miedź i cynk w naszym organizmie wpływa m. in. dieta, stres, procesy stany zapalne [18].

Powyższe wnioski wydaje się potwierdzać również opracowanie, jakie ukazało się w 2016 roku. Jako prawidłowy stosunek miedzi do cynku w serum określono w przybliżeniu wartość Cu/Zn 1:1. Badacze podkreślili jednocześnie, iż każdorazowe podwyższenie spożycia cynku zwiększało poziom tego pierwiastka w serum jedynie o 6% [21].

Wnioski:

• Monosuplementacja miedzi w celu zwiększenia obrony przeciwrodnikowej może przynieść efekty odwrotne do zamierzonego. Wsparcie ochrony antyoksydacyjnej organizmu wymaga kompleksowego oraz zrównoważonego podejścia i uwzględnienia całej palety substancji odżywczych, jak również aktywnych składników roślinnych.
• Szczególne istotne dla naszego zdrowia wydaje się być utrzymywanie prawidłowej proporcji pomiędzy miedzią, a cynkiem w organizmie. Prawidłowa wartość tego parametru to w przybliżeniu 1:1
• Przypuszczalnie to nie bezwzględna wartość samej miedzi oraz cynku w organizmie decydują o naszym zdrowiu, lecz ich wzajemny stosunek. Tylko wówczas różne operujące na miedzi i/lub cynku enzymy mogą funkcjonować prawidłowo. Podwyższony poziom miedzi, zwłaszcza przy jednoczesnym zbyt niskim stężeniu cynku może przyczyniać się do różnych zaburzeń, takich jak schizofrenia, autyzm, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, ADHD u dzieci, bezsenność oraz PMS u kobiet [21]
• Przy długookresowej suplementacji cynku w organizmie warto regularnie badać poziom zarówno cynku, jak również miedzi (w serum), tak aby w razie potrzeby aktywnie zadbać o prawidłową wartość współczynnika Cu/Zn.

Gospodarka miedzi w organizmie

W normalnych warunkach nadmiar miedzi ulega wydaleniu z organizmu wraz z płynem żółciowym, przy czym za transport miedzi odpowiada specjalne białko ceruloplazmina (CP, ferroksydaza). Jeżeli w badaniach poziom białka CP jest obniżony, może sugerować to niedobory miedzi. Miedź, która jest nam aktualnie zbędna, ulega odłożeniu  w hepatocytach. Przeładowanie komórek wątroby miedzią może prowadzić do zwłóknienia tego narządu, a nawet marskości wątroby [1]. Złogi miedzi odkładają się również w rogówce oka, co prowadzi do pojawienia się tak zwanego pierścienia Kaysera i Fleischera – złoto-brązowej obwódki tęczówki oka, która jest szczególnie dobrze widoczna u osób niebiesko- lub szaroniebieskookich.

Reklama

Miedź MSE dr Enzmann Sprawdź

Cynkomit MSE Sprawdź

Cynk dwuwartościowy MSE Sprawdź

Mg-Intercell® Cytrynian magnezu Sprawdź

Magnez Mg-Intercell® 400 Sprawdź

Najlepsze spożywcze źródła miedzi [8]:

Jeżeli chcesz zadbać o prawidłowy poziom miedzi w organizmie, regularnie sięgaj po:

• wątrobę wołową i wieprzową (uwaga: wątroba zwierzęca gromadzi w sobie również trucizny środowiskowe, dlatego jej spożywanie może przynosić nam więcej szkody niż pożytku),
• ostrygi,
• nasiona słonecznika,
• ser ementaler i ser edamski,
• suszone owoce – zwłaszcza morele i śliwki,
• soczewicę,
• kakao i ciemną czekoladę.

Uwaga:  zachowaj ostrożność, jeżeli cierpisz na zaburzenia pracy woreczka żółciowego lub osłabienie pracy wątroby.

Niedobór i nadmiar miedzi – objawy oraz diagnostyka

Niedobory miedzi w organizmie przejawiają się na wiele różnych sposobów. Jeżeli obserwujesz u siebie takie objawy jak [7]:

• nietolerancja histaminy (zwłaszcza przy jednoczesnym wykluczeniu mutacji genetycznych w odpowiednich enzymach, np. MAOB, DAO czy AOC1) oraz związane z nią reakcje odpornościowe,
• osłabienie napięcia mięśniowego,
• niewytłumaczalne zmęczenie, ustawiczne znużenie,
• zaburzenia pigmentacji skóry oraz włosów,
• spadek liczebności zarówno krwinek białych jak też czerwonych, osłabienie odporności, anemia,
• zapalenie stawów,

możesz pomyśleć o zbadaniu poziomu miedzi we krwi lub w tkankach. Na podstawie otrzymanego wyniku będziesz mógł celowo sięgnąć po odpowiedni suplement diety lub skonsultować z lekarzem dalsze postępowanie terapeutyczne.

Jednocześnie zaburzenia homeostazy miedzi w organizmie znajdują odzwierciedlenie również w wartościach innych istotnych parametrów.

Do biomarkerów niedoboru miedzi w organizmie należą [19]:

• spadek aktywności Cu, ZN-SOD,
• zaburzenie współczynnika dopamina/noradrenalina, przejawiające się na przykład wzrostem wskaźnika kwas homowanilinowy (HVA)/kwas wanilinomigdałowy (VMA),
• spadek poziomu białka ceruloplazmina.

Jak już wspomnieliśmy, niebezpieczny pozostaje również nadmiar miedzi we krwi i komórkach, co klinicznie przejawia się między innymi w postaci takich objawów jak [22], [23]:

• nadmierna aktywność, problemamy w nauce (u dzieci), ADHD, osłabienie zdolności koncentracji, lękliwością (zbyt niski poziom dopaminy),
• nadwrażliwość skóry na metki, szorstki materiał,
• dzwonienie w uszach,
• wahania nastroju, szczególnie w połączeniu z atakami złości (zbyt wysoki poziom noradrenaliny, związany z nadmierną aktywnością enzymu DBH),
• nietolerancja estrogenu oraz produktów bogatych w estrogen (zwłaszcza soję),
• trądzik, alergie skórne,
• przerost Candidy.

Do biomarkerów nadmiaru miedzi w organizmie należą [19]:

• podwyższony poziom markerów wątrobowych (wskaźnik niespecyficzny, lecz jednocześnie charakterystyczny dla przeciążenia hepatocytów),
• wzrost poziomu interleukiny IL-2,
• nieprawidłowy poziom makroglobuliny beta-2,
• zbyt niski poziom cynku (wówczas mamy do czynienia z wtórnym niedoborem miedzi).

Kiedy warto zadbać o prawidłowy poziom miedzi w organizmie?

Korekta poziomu miedzi w organizmie, a szczególnie wyrównanie wartości współczynnika Cu/Zn może mieć pozytywny wpływ na nasz organizm w przypadku [24], [25]:

• widocznego osłabienia tkanki łącznej, spowodowanego spadkiem syntezy kolagenu oraz elastyny,
• nadwrażliwości skóry na ekspozycję na słońce,
• mielinoneuropatii (miedź jako uczestnik produkcji osłonki mielinowej),
• nietolerancji histaminy, zwłaszcza jeżeli wykluczono genetyczną niewydolność takich enzymów jak MAOB, DAO czy AOC1,
• przy celiakii – u pacjentów z silną nietolerancją glutenu dość często stwierdza się jednoczesne niedobory miedzi, dlatego warto monitorować poziom tego pierwiastka śladowego u pacjentów,
• osteopenii oraz osteoporozie – niski poziom miedzi, oprócz niskiego poziomu żelaza i cynku, to czynnik ryzyka osteoporozy [9], szczególnie w wieku postmenopauzalnym [26].

Dawkowanie miedzi oraz przeciwwskazania

Miedź to oprócz żelaza i witaminy A jeden z tych mikroskładników odżywczych, których zarówno niedobór, jak i nadmiar pozostaje dla nas szczególnie niebezpieczny.

Zaburzenia homeostazy miedzi w organizmie obserwuje się między innymi przy chorobie Alzheimera, stwardnieniu zanikowym bocznym (ALS) oraz chorobie Huntingtona [19], chorobie Wilsona oraz chorobie Menkesa – występowanie tych chorób stanowi bezwzględną przesłankę do konsultacji z lekarzem w przypadku zamiaru suplementacji miedzi.

Według Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Żywności górna granica bezpiecznego dobowego spożycia miedzi wynosi około 5 mg [27]. W przypadku stwierdzonego niedoboru cynku, suplementacja miedzi powinna podlegać bezwzględnej konsultacji z lekarzem. Podobnie należy postąpić w przypadku stwierdzonego niedoboru żelaza  w organizmie [28].

Indywidualny dobór długości suplementacji miedzi oraz wielkości dawki powinien zostać poprzedzony zbadaniem poziomu miedzi w organizmie (badanie krwi bądź tak zwana analiza pierwiastkowa z włosa) oraz konsultacją z lekarzem lub terapeutą, z uwzględnieniem naszego ogólnego statusu zdrowotnego.

Treści zamieszczane w Portalu mają charakter wyłącznie naukowo-informacyjny i w żaden sposób nie zastępują fachowej porady lekarskiej. W przypadku pytań lub wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Autor: Sylwia Grodzicka