Karczoch – właściwości i działanie potwierdzone naukowo

Przedstawiamy korzystny wpływ karczocha na trawienie, pracę wątroby oraz układu pokarmowego.

Karczoch (łac. Cynara cardunculus L. (syn. Cynara scolymus L.), był uprawiany w Europie już w Starożytnej Grecji oraz Imperium Rzymskim. Duńczycy sprowadzili karczochy do Anglii na początku XVI wieku, gdzie uprawiano je jako roślinę ozdobną w ogrodach Henryka VIII. Przez wiele stuleci karczochy były warzywem zarezerwowanym dla elit rządzących oraz ludzi szlachetnie urodzonych, którzy cenili je zarówno za ich wyrafinowany smak jak też ozdobny wygląd.

Współcześnie karczochy są najczęściej uprawiane w Afryce Północnej, a także na południu Europy, nie tylko jako smaczne warzywo, lecz również surowiec na paszę dla bydła, a przede wszystkim – roślina o cennych właściwościach leczniczych, przy czym największą wartość posiada tutaj wyciąg z liści karczocha.

Wyciąg z lisci karchocha – właściwości i działanie

Tradycyjnie wyciąg z liści karczocha stosowano dla złagodzenia objawów dyspepsji, a w szczególności uczucia pełności oraz wzdęć i eliminacji gazów jelitowych. Ze względu na długą historię oraz bezpieczeństwo stosowania Europejska Agencja Leków (EMA) oficjalnie zezwoliła na stosowanie preparatów na bazie liści z karczocha w celu zmniejszenia lub eliminacji dolegliwości ze strony układu trawiennego takich jak gazy jelitowe, wzdęcia oraz uczucie pełności [1]. Od lat przedmiotem badań naukowych są również antyoksydacyjne właściwości karczocha, które przejawiają się na przykład w jego zdolności obniżania poziomu utlenionego cholesterolu LDL [2].

Oprócz tego karczoch to warzywo, które współcześnie cieszy się popularnością ze względu na przyjemny, gorzki posmak, jaki nadaje tej roślinie obecność substancji chemicznej nazywanej cynaryną.

Cynaryna jest obecna w zielonych częściach karczocha i stanowi jeden z najważniejszych jego składników, ze względu na wysoką aktywność biologiczną. Wśród innych substancji aktywnych, których dostarcza nam to zielone warzywo, należy wymienić flawonoidy, seskwiterpeny (w tym cynaropikrynę, których największe ilości stwierdza się w młodych liściach), laktony, polifenole, a także kwasy kawoilochinowe, w tym kwas kawowy i kwas chlorogenowy. Oprócz tego karczochy kryją w sobie olejki eteryczne, sterole, a także taniny. Karczoch to roślina, która zamiast skrobi zawiera inulinę – cenne źródło pożywki dla bakterii jelitowych [5]. Amerykańska FDA (Agencja ds. Żywności i Leków) zakwalifikowała inulinę z karczocha jako GRAS (Generally Recognised as Safe), dopuszczając jej stosowanie w tych samych grupach produktów spożywczych oraz w tym samym stężeniu co inulina z cykorii [4].

Medycyna ludowa odkryła leczniczy potencjał karczocha już tysiące lat temu, ceniąc go przede wszystkim jako środek na dolegliwości wątrobowe, problemy z woreczkiem żółciowym, a także niestrawność. Do dzisiaj karczoch jest stosowany tradycyjnie w celu mobilizacji zgromadzonego w wątrobie tłuszczu, co sprzyja odtruciu tego narządu i zapobiega jego stanom zapalnym.

Karczochom przypisuje się też zdolność obniżania poziomu cholesterolu we krwi. Do innych obszarów tradycyjnego zastosowania karczocha należy też przewlekła albuminuria (choroba nerek), cukrzyca, anemia, wrzody oraz podagra [5]. Ponadto literatura naukowa sugeruje potencjalny dobroczynny wpływ karczocha w ranach profilaktyki miażdżycy [18].

Korzyści zdrowotne stosowanie wyciągu z liści karczocha

  1. Wpływ wyciągu z liści karczocha na mitochondria

Karczoch to warzywo o potencjale przeciwrodnikowym zbliżonym do suszonych śliwek i dżemu jagodowego [8]. Wyciąg z liści karczocha wykazuje udowodnione badaniami in vitro działanie antyoksydacyjne oraz ochronne w stosunku do komórek, hamując peroksydację lipidów, w zależności od wysokości dawki. Zawarte w ekstrakcie polifenole zapobiegały też utracie glutationu wewnątrz komórek pod wpływem działania dialdehydu malonowego.

W badaniach klinicznych wyciąg z karczocha dobrze radził sobie również z inhibicją stresu oksydacyjnego, którego źródłem były na przykład rodniki ponadtlenkowe. Takie działanie wyciągu z liści karczocha przypisano głównie cynarynie, kwasowi kawowemu, kwasowi chlorogenowemu oraz luteolinie (Pérez- Garcia et al., 2000) [5]. Jak okazało się w  innych badaniach z 2002 roku (Cervellati et al., 2002), omawiana substancja powstrzymywała stres oksydacyjny również na drodze hamowania działania czynników prozapalnych [5].

Szczególnie pozytywnym wpływem na funkcjonowanie mitochondriów wyróżnia się kwas kawowy oraz kwas chlorogenowy. W aspekcie funkcjonowania mitochondriów warto podkreślić także rolę luteoliny.

Kwas kawowy to substancja, której naturalnym źródłem oprócz liści karczocha jest ziarno kawy i kawa, wino, herbata oraz propolis, a która zgodnie z ustaleniami uczonych wykazuje między innymi właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i antykancerogenne, immunostymulacyjne, przeciwcukrzycowe, a także przeciwmiażdżycowe [7].

Z kolei kwas chlorogenowy wykazuje potwierdzoną badaniami klinicznymi zdolność hamowania stresu oksydacyjnego w obrębie tkanki śródbłonka naczyń krwionośnych, spowodowanego obecnością cholesterolu LDL, powstrzymując tym samym rozwój stanów zapalnych układu krążenia.

Jednocześnie kwas chlorogenowy może pobudzać SIRT1 – specjalne enzymy- acetylazy, które sprzyjają odnowie i sprawnemu działaniu mitochondriów, a także całych komórek [9]. W badaniach na myszach z chorobą Parkinsona okazało się też, iż kwas chlorogenowy optymalizował czynności mitochondrialnego kompleksu I, IV i V łańcucha oddechowego, a także podnosił poziom SOD (dysmutazy ponadtlenkowej), a także glutationu w mitochondriach śródmózgowia. Kwas chlorogenowy zapobiegał też apoptozie mitochondriów poprzez hamowanie aktywności proapoptotycznych enzymów z rodziny kaspaz [10].

Inny cenny fitoskładnik wyciągu z karczocha to tak zwana substancja gorzka (związek goryczowy) z rodziny seskwiterpenów – cynaropikryna. Jej obecność tłumaczy tradycyjne stosowanie wyciągu z karczocha jako amarum – leku goryczowego [15].

Luteolina to obecny w liściach karczocha związek chemiczny z rodziny flawonoidów, który zgodnie z wynikami badań naukowych charakteryzuje się zdolnością inhibicji pobudzenia enzymu reduktaza HMG-CoA przez insulinę. Jest to o tyle istotne, iż reduktaza HMG-CoA to enzym warunkujący syntezę cholesterolu w organizmie człowieka [16]. Luteolina sprzyja tym samym utrzymywanie prawidłowego poziomu cholesterolu całkowitego we krwi. Jednocześnie wspomniany związek chemiczny wspiera również prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego poprzez utrzymywanie naturalnej równowagi pomiędzy komórkami odpornościowymi Th17, a komórkami TReg [17].

Korzyści zdrowotne jednoznacznie udowodnione klinicznie

W opublikowanym w 2019 roku dokumencie Europejska Agencja Leków (EMA) orzekła, iż jednoznaczne potwierdzenie klinicznej skuteczności wyciągu z karczocha nie jest możliwe ze względu na nieprawidłowo przeprowadzone lub zbyt małe/zbyt krótkie dotychczasowe studia badawcze i podkreśliła, iż wydane przez nią rekomendacje opierają się na długookresowej tradycji stosowania tej substancji [1].

Niejednoznaczne wyniki badań w zakresie:

  1. Działanie żółciopędne oraz poprawa profilu lipidowego

Opracowany przez EMA dokument potwierdza, iż badania farmakologiczne oraz kliniczne nad wodnym wyciągiem z liści karczocha wskazywały na jego działanie żółciopędne oraz zdolność do hamowania syntezy cholesterolu, a także ochronny wpływ na komórki wątroby. Ograniczenie produkcji cholesterolu zaobserwowane in vitro pozostaje w zgodzie z doświadczeniami w zakresie stosowania wyciągu z liści karczocha w ramach medycyny ludowej. Ponadto odpowiada wynikom pewnego badania na ludziach, z którego wynikało, iż w długim okresie preparaty na bazie karczocha mogą obniżać poziom cholesterolu we krwi [6].

Żółciopędne działanie wyciągu z karczocha potwierdziły zarówno badania na ludziach przeprowadzone metodą podwójnie ślepej próby z grupą placebo, jak również na modelach komórek wątroby szczurów, gdzie w zależności od dawki obserwowano nawet 200% wzrost przepływu płynów żółciowych. Autorzy badań i w tym przypadku sugerują, iż za takie właściwości ekstraktu odpowiadają przede wszystkim zawarty w nim kwas chlorogenowy, cynaropikryna oraz cynaryna [6], podczas gdy zdolność obniżania poziomu cholesterolu we krwi zawdzięczamy najprawdopodobniej luteolinie [12].

Zawarty w wyciągu z liści karczocha kwas kawowy posiada potwierdzoną klinicznie zdolność obniżania takich parametrów wątrobowych jak: alanina, transaminaza, całkowity poziom kwasów żółciowych, poziom cholesterolu całkowitego, a także poziom ALP i AST [7].

  1. Wyciąg z karczocha może przynosić ulgę przy dolegliwościach trawiennych i dyspepsji

Na podstawie otrzymanych wyników autorzy pewnego pilotażowego badania na ludziach (n=20) opublikowanego w 1994 roku doszli do jednoznacznego wniosku, iż wyciąg z karczocha może być zalecany przy dyspepsji, zwłaszcza, gdy jej przyczynę można przypisać zaburzeniom przepływu żółci lub nadmiernemu odkładaniu tłuszczu w wątrobie [11].

Podobnie zachęcające rezultaty przyniosło badanie, zrealizowane w 2003 roku na ponad 240 pacjentach z dyspepsją i przewlekłymi zaburzeniami trawienia, gdzie ekstrakt z liści karczocha nie tylko łagodził charakterystyczne objawy tej choroby, lecz prowadził do poprawy jakości życia pacjentów [13]. Wyciągowi z karczocha przypisuje się też właściwości prokinetyczne, czyli usprawniające ruchy mięśni przewodu pokarmowego oraz jelit, co sprzyja prawidłowemu trawieniu, a także wypróżnianiu, łagodząc tym samym objawy dyspepsji [14].

Wyciąg z karczocha – bezpieczna suplementacja

Dawkowanie

W swojej monografii dla zapewnienia skuteczności stosowanego preparatu Komisja E zalecała w przyjmowanie takiej dawki wyciągu, która odpowiada 12,0 mg kwasów kawoilochinowych na dobę [15].

W celu określenia indywidualnej wysokości dziennej dawki standaryzowanego wyciągu z liści karczocha oraz długości jego stosowania kieruj się szczegółowymi wskazaniami, jakie znajdziesz na opakowaniu preparatu albo też skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

Skutki uboczne i przeciwskazania

W raporcie Europejskiej Agencji ds. Leków EMA nie zaleca stosowania wyciągu z liści karczocha w okresie ciąży oraz podczas karmienia piersią z uwagi na brak dostępnych danych, potwierdzających bezpieczeństwo przyjmowania tego rodzaju preparatów [5]. EMA nie rekomenduje również wyciągu z karczocha dzieciom w wieku poniżej 12 roku życia i radzi zasięgnięcie porady lekarskiej, jeżeli zaburzenia trawienia utrzymują się przez dłużej niż 2 tygodnie [3].

Wśród przeciwwskazań dla stosowania wyciągu z karczocha Europejska Agencja Leków wymienia przede wszystkim nadwrażliwość na zawarte w nim substancje czynne lub na rośliny z rodziny astrowatych, natomiast w przypadku występowania takich chorób jak: niedrożność dróg żółciowych, kamica żółciowa, choroby wątroby, zapalenia i inne schorzenia dróg żółciowych, EMA zaleca uprzednią konsultację z lekarzem lub terapeutą [3].

Wśród znanych skutków ubocznych przyjmowania wyciągu z karczocha EMA wymienia lekką biegunkę, skurcze jamy brzusznej, mdłości oraz zgagę jak również ewentualne reakcje alergiczne. Ponadto, w przypadku wystąpienia jakichkolwiek innych symptomów spoza tej listy, autorzy dokumentu zalecają zasięgnięcie porady lekarza lub terapeuty [5].

Przygotowana przez Europejską Komisję monografia „Cynarae folium” zaleca stosowanie wyciągu z karczocha przeciwko dolegliwościom trawiennym, a jako przeciwwskazania wymienia alergię na karczochy lub inne rośliny z rodziny astrowatych, jak również niedrożność dróg żółciowych. Jednocześnie w wydanym przez siebie opracowaniu Komisja E stwierdziła brak znanych dotychczas skutków ubocznych lub też interakcji z innymi lekam, lub  środkami leczniczymi [6].

Ewentualnie interakcje z lekami lub innymi substancjami

Zarówno europejska Komisja E, jak również EMA nie opisywały dotychczas żadnych poważniejszych skutków ubocznych wyciągu z karczocha przy stosowaniu zgodnie z jego przeznaczeniem.

Treści zamieszczane w Portalu mają charakter wyłącznie naukowo-informacyjny i w żaden sposób nie zastępują fachowej porady lekarskiej. W przypadku pytań lub wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.

 Autor: Sylwia Grodzicka

Bibliografia:

0:00
0:00