W chorobach autoimmunologicznych bardzo ważne jest odnalezienie przyczyny lub nawet kilku przyczyn, które rozregulowują pracę układu immunologicznego. Nieraz jest to bardzo trudne. Warto udać się do specjalisty, aby zlecił rozszerzoną diagnostykę na podstawie objawów pacjenta, jak i stwierdzonych chorób współistniejących.
Pacjenci z chorobą Hashimoto mają bardzo często problemy z gospodarką cukrową czy hormonalną, z rozszczelnieniem i stanami zapalnymi jelit, dyspepsją, infekcjami wirusowymi czy pasożytniczymi, niedoborami witamin i mikroelementów, problemami trawiennymi, przerostem bakterii chorobotwórczych w jelitach (SIBO) lub Candida. Warto dokonać odpowiedniej analizy, diagnozy i eliminować sukcesywnie przyczyny oraz łagodzić dolegliwości. W tym może pomóc odpowiednio dobrana suplementacja, redukcja stresu, zmiana stylu życia, a przede wszystkim zbilansowana przeciwzapalna dieta.
Dieta w chorobie Hashimoto — podstawowa charakterystyka
Dieta w chorobie Hashimoto ma fundamentalne znaczenie. Nie jest jednak uniwersalna i należy brać pod uwagę indywidualną sytuację pacjenta oraz obraz kliniczny. Ważna jest obserwacja swojego organizmu i zmiana stylu życia. Podstawą powinny być posiłki bogate w warzywa bio, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, umiarkowane ilości pełnowartościowego białka (mięso dobrej jakości, ryby bez metali ciężkich, jaja – jeśli nie stwierdzono nietolerancji) i ograniczona ilość węglowodanów złożonych o niskim IG (kasze). Dieta powinna być optymalnie kaloryczna, przeciwzapalna, o niskim indeksie glikemicznym oraz lekkostrawna. Warto zadbać o to, aby posiłki były smaczne, kolorowe, estetyczne, sycące, dostarczające witamin, minerałów, błonnika i antyoksydantów. Ważna jest także obróbka termiczna. Zaleca się gotowanie na parze, duszenie, pieczenie. Należy unikać smażenia oraz grillowania. Pomiędzy posiłkami nie należy podjadać, aby układ trawienny mógł się zregenerować. Zbyt mała kaloryczność diety może przyczyniać się do nieprawidłowej pracy tarczycy, zbyt duża z kolei nasilać insulinooporność.
W celu ustalenia odpowiedniej diety zaleca się na pierwszym miejscu wykluczyć alergie oraz nietolerancje pokarmowe. Każdy nietolerowany pokarm będzie nasilał stan zapalny. W przypadku nietolerancji należy przez pewien czas stosować dietę eliminacyjno-rotacyjną. Grupy pokarmów wywołujące najsilniejszą reakcję eliminuje się na 6-18 miesięcy, następnie wprowadza się w rotację. Rotacja polega na jedzeniu określonych produktów raz na kilka dni. Alergie działają od razu, nietolerancje z pewnym opóźnieniem. Na skłonności do alergii i nietolerancji często maja wpływ infekcje pasożytnicze. Warto się pod tym kątem przebadać w odpowiednim laboratorium. W przypadku choroby Hashimoto nietolerancje najczęściej dotyczą: mleka i jego przetworów, glutenu, jajek, drożdży oraz roślin psiankowatych (papryka, pomidor, bakłażan, ziemniak).
Jednym z postępowań dietetycznych w przypadku chorób autoimmunologicznych jest AIP, czyli protokół autoimmunologiczny. Zakłada on jednak wykluczenie wielu produktów, jest restrykcyjny, wymagający i nie każdy pacjent jest w stanie na nim wytrwać. Z założenia powinien trwać około 90 dni, następnie dietę należy rozszerzać, ponieważ może prowadzić do niedoborów. Więcej produktów dozwolonych jest w przypadku diety Paleo, Samuraja czy LOGI. W przypadku zespołu SIBO czy IBS należy wspomagać się dietą LOW FODMAP lub GAPS.
Dietą bardziej rozszerzoną i optymalną jest dieta śródziemnomorska z uwzględnieniem nietolerancji pokarmowych i wykluczeniem odpowiednich produktów, a także z ograniczeniem pszenicy, nabiału krowiego, a wprowadzeniem produktów kozich i owczych, jeśli nie występuje nietolerancja na kazeinę.
Dieta Paleo kładzie nacisk na jedzenie produktów sezonowych, nieprzetworzonych, chudych mięs, ryb i niezbożowych produktów roślinnych. Wyklucza mleko, nabiał, strączki, kukurydzę, cukier rafinowany. Wadą tej diety może być ryzyko niedoborów wapnia, czy witaminy D, a także narażenie na wysokie spożycie metali ciężkich i toksyn środowiskowych wynikające ze spożywania ryb. Kompetentny dietetyk kliniczny jest w stanie sobie poradzić z niedoborami.
Dieta Samuraja jest rozszerzoną wersją diety Paleo, wzbogacona o węglowodany bezglutenowe, dopuszcza kasze o pełnowartościowym profilu aminokwasów (kasza gryczana, amarantus, quinoa), a także ryż. Dedykowana jest osobom aktywnym fizycznie.
Dieta LOGI oparta jest o produkty nieprzetworzone, o niskim indeksie glikemicznym, z ograniczeniem węglowodanów. Podstawą jest dobrej jakości mięso, ryby, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, warzywa i owoce o niskim indeksie glikemicznym. Jak w przypadku każdej innej diety, to jakość produktu ma ogromne znaczenie: wybór mięs pochodzących od zwierząt karmionych trawą i dzikich ryb z połowów.
Co jeść przy Hashimoto czyli produkty wskazane
W diecie dozwolone jest mięso, ale z dobrego źródła, od zwierząt żywiących się trawą i paszą wysokiej jakości. Mięso powinno być nieprzetworzone, bez dodatku konserwantów. Wędliny należy piec samemu. Polecana jest dziczyzna, baranina, jagnięcina, królik, kaczka, indyk, przepiórki, wołowina. Należy stawiać na ryby mniejsze, mniej tłuste, ze względu na to, że nie kumulują dużych ilości metali ciężkich. Poleca się ryby i owoce morza z czystych jezior lub hodowli ekologicznych, a także z połowów z Morza Atlantyckiego, Pacyfiku czy Morza Północnego. Z warzyw zaleca się te sezonowe, z upraw ekologicznych, a także kiszonki, jeśli są dobrze tolerowane. Kiszonki wspierają trawienie i korzystnie wpływają na perystaltykę jelit. Polecane warzywa, to m.in.: szpinak, dynia, bataty, cukinia, seler, marchew, pietruszka, kalafior, grzyby, buraki, sałaty, rukola, szparagi. Najlepiej wybierać owoce sezonowe, o niższym indeksie glikemicznym, pełne antyoksydantów (owoce jagodowe). Zimą można sięgać po mrożonki, a także zawekowane przetwory bez dodatku cukru. Ogromny potencjał przeciwzapalny posiadają zielone warzywa liściaste bio lub niepryskane ze sprawdzonych upraw, z których można robić koktajle i zielone smoothie. Jeśli chodzi o owoce suszone, należy wybierać te niesiarkowane, bez dodatku cukru. Polecane owoce, to m.in.: jagody, borówki, maliny, truskawki, agrest, figi, jabłka, gruszki, cytrusy, banany, melony, gruszki. Zaleca się oleje nierafinowane z pierwszego tłoczenia, takie jak oliwa z oliwek, olej z wiesiołka, olej z czarnuszki, rydzowy, z ogórecznika czy rzepakowy ekologiczny koniecznie tłoczony na zimno. Do smażenia można użyć oliwy z oliwek, smalcu gęsiego, masła klarowanego wysokiej jakości czy nierafinowanego oleju kokosowego.
Jeśli nie występuje nietolerancja na laktozę czy kazeinę, można wprowadzić sery owcze lub kozie, produkty fermentowane bio takie jak kefiry, maślanki, jogurty. Nie mniej jednak często nie są one dobrze tolerowane, wywołują wzdęcia i niestrawność, zaostrzają problemy skórne. Jeśli nie stwierdzono celiakii, alergii czy nietolerancji na gluten, to można wprowadzić zboża glutenowe. Nie zaleca się jednak pszenicy zwyczajnej, ale bardziej odżywcze i niemodyfikowane genetycznie, takie jak orkisz św. Hildegardy, pszenica płaskurka czy samopsza lub żyto. Sprawdzi się pieczywo gryczane, ze starych odmian pszenicy lub ewentualnie chleb żytni na zakwasie sto procent bez żadnych dodatków i spulchniaczy. Można także samemu upiec chleb z mąki bezglutenowej: gryczanej, kokosowej, tapioki, kasztanowej.
Z ziół polecana jest bazylia, cynamon cejloński, lawenda, mięta, estragon, trawa cytrynowa, pietruszka, wanilia, szafran, majeranek, tymianek, imbir, kolendra, koperek, kurkuma, oregano. Działają one przeciwzapalnie i dodają walorów smakowych potrawom. Pomiędzy posiłkami należy pić wodę średniozmineralizowaną, niegazowaną, czasami zaleca się napary poprawiające trawienie. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie i uzupełnianie elektrolitów każdego dnia. To powinno wyeliminować zmęczenie, bóle migrenowe, suchość skóry.
Jeśli strączki są tolerowane i nie nasilają niepożądanych objawów, należy dobrze je wymoczyć w wodzie około 12 godzin, dokładnie wypłukać i gotować do miękkości. Spożycie kaszy jaglanej ze względu na zawartość inhibitorów peroksydazy tarczycowej, które hamują produkcję hormonów, należy ograniczyć maksymalnie do 2 razy w tygodniu. Warzywa krzyżowe, takie jak brokuł, jarmuż brukselka, kalarepa czy kapusta są dozwolone i zawierają składniki przeciwzapalne, antynowotworowe, poprawiające pracę i detoksykację wątroby. Ze względu na zawartość związków wolotwórczych, czyli goitrogenów (wiążących jod), należy jednak spożywać je rzadziej, po dokładnej obróbce termicznej. Gotowanie powinno odbywać się bez pokrywki, aby związki te mogły się ulotnić. Jaja można spożywać, tylko w przypadku dobrej tolerancji. Niestety wielu pacjentów z Hashimoto źle toleruje jaja kurze i w takim przypadku należy je wykluczyć na kilka miesięcy. Alternatywą mogą być jaja przepiórcze.
Produkty niewskazane w diecie przy Hashimoto — czego unikać?
Produkty niewskazane w chorobie Hashimoto to przede wszystkim takie, które mogą nasilać stany zapalne w organizmie, powodować dysbiozę jelitową, rozregulowywać gospodarkę cukrową. Są to m.in.:
- produkty gotowe, paczkowane w folię, przetworzone, zawierające dodatki do żywności, barwniki czy konserwanty;
- produkty w puszkach, konserwy;
- cukier rafinowany, przekąski słodkie oraz słone;
- margaryny i wszelkie utwardzone formy olejów roślinnych;
- olej słonecznikowy czy rzepakowy rafinowany;
- kukurydza i produkty kukurydziane;
- soja, która jest modyfikowana i zawiera inhibitory peroksydazy, które utrudniają produkcję hormonów tarczycy, produkty sojowe takich jak tofu, sos sojowy, a także suplementy zawierające lecytynę sojową w swoim składzie;
- pszenica i produkty pszenne;
- mleko krowie, nabiał ze względu na niską jakość w supermarketach, a także, jeśli występuje nietolerancja na kazeinę czy laktozę;
- napoje gazowane kolorowe, dosładzane soki;
- alkohol;
- produkty konserwowe w zalewach octowych;
- produkty zawierające glutaminian sodu, syrop glukozowo–fruktozowy.
- gluten – należy sprawdzić alergię, czy nietolerancję na gluten, niemniej jednak warto go ograniczyć, gdyż z obserwacji pacjentów wynika, że po wyeliminowaniu glutenu często stany zapalne zmniejszają się;
- orzechy ziemne, w niektórych przypadkach także inne orzechy, ziarna słonecznika oraz pestki dyni;
- kawa, herbata – eliminacja przynajmniej na jakiś czas;
- rośliny strączkowe – należy pamiętać, aby je wymoczyć w wodzie około 12 godzin, wypłukać, a następnie dobrze ugotować do miękkości. W ten sposób można zahamować inhibitory trypsyny (poprzez obróbkę termiczną). Niestety nie eliminuje to kwasu fitynowego czy lektyn.
W czynnej chorobie Hashimoto należy ograniczyć spożycie ryb i owoców morza oraz alg ze względu na obecność jodu. Jeśli w chorobie Hashimoto występuje nadczynność tarczycy, należy wyeliminować wszelkie stymulanty takie jak kofeina, tiamina, guarana, efedryna, a także adaptogeny takie jak: różeniec górski, reishi czy ashwaganda. Czasami należy także wyeliminować warzywa psiankowate (bakłażan, pomidor, paprykę, ziemniaki), jagody goi, przyprawy ziarenkowe, takie jak pieprz, kozieradkę, ziarenka gorczycy, chilli, a także kardamon i gałkę muszkatołową. Chlorella, spirulina, algi morskie zawierają jod i w niektórych przypadkach mogą zaostrzać chorobę.
Czy chorując na Hashimoto można spożywać gluten?
Spożycie glutenu nie u każdego pacjenta wywołuje niepożądane reakcje. Jeśli w badaniach została potwierdzona celiakia, to pacjent nie może spożywać glutenu do końca życia i należy sprawdzać dokładnie etykiety produktów. Jeśli występuje nietolerancja na gluten, to można wprowadzić dietę eliminacyjną na jakiś czas, a następnie rozszerzać ją. W praktyce jednak, pacjenci bardzo często czują się lepiej po odstawieniu glutenu, zmniejsza się poziom przeciwciał, a także TSH we krwi. Zmniejszają się problemy skórne, jelitowe oraz zwiększa się witalność. Warto jednak sięgać po żywność naturalną, a nie gotowe produkty bezglutenowe, które zawierają wiele niepotrzebnych dodatków. Czasami wystarczy gluten ograniczyć.
Dieta w Hashimoto — spożycie węglowodanów
Węglowodany są źródłem energii dla naszych mięśni, krwinek czerwonych, paliwem dla mózgu. W chorobie autoimmunologicznej bezwzględnie należy ograniczyć węglowodany proste oraz produkty przetworzone nasilają one bowiem stany zapalne. Zaleca się sięganie po węglowodany złożone, które są źródłem błonnika, witamin i minerałów. Jeśli pacjent z chorobą Hashimoto cierpi jednocześnie na zaburzenie gospodarki węglowodanowej, wskazane jest ograniczenie węglowodanów w diecie i wprowadzenie produktów o niskim indeksie glikemicznym. Wielu z nich ma problem z metabolizmem węglowodanów lub nie toleruje FODMAP (grupa fermentujących węglowodanów, których organizm nie jest w stanie strawić i wchłonąć w jelicie cienkim). Zastosowanie takiego postępowania dietetycznego w wielu przypadkach pomaga zrównoważyć poziom cukru we krwi, poprawić samopoczucie, zwiększyć energię, witalność i jasność umysłu.
Witaminy i minerały zalecane w chorobie Hashimoto
Suplementacja powinna być dobrana indywidualnie po wykonaniu rozszerzonej diagnostyki, a także uwzględniając niedobory i choroby współistniejące. Należy pamiętać, że niektóre suplementy mogą wejść w interakcje ze sobą czy z lekami, które pacjent zażywa. Oprócz doboru preparatów o wysokiej jakości należy je także dobrze ustawić w ciągu dnia i w stosunku do spożywanych posiłków. W przypadku pierwiastków takich, jak cynk i selen, należy najpierw zbadać ich poziom we krwi. Zarówno niedobór, jak i namiar, może być niekorzystny dla naszego organizmu. Suplementacja nie zastąpi zbilansowanej diety przeciwzapalnej. Może być dodatkiem i uzupełnieniem. Podstawowa suplementacja, która może wspomóc działanie tarczycy i zmniejszać stany zapalne to:
- Witamina D3 podawana z witaminą K2MK7 – dawkę należy obliczyć po sprawdzeniu poziomu metabolitu witaminy D3 – 25 (OH)D3.
- Kwasy Omega 3 EPA i DHA najwyższej jakości, bez metali ciężkich.
- Kompleks witamin z grupy B w formie metylowanej.
- Witamina C naturalna z owoców, lub o przedłużonym działaniu.
- Melatonina, która poprawia jakość snu, a także działa przeciwzapalnie.
- Żywe kultury bakterii, w postaci probiotyku. Najczęściej zaczyna się od probiotyku jednoszczepowego, potem można rozszerzać o preparaty wieloszczepowe. Należy uwzględnić choroby jelit, gdyż w niektórych przypadkach szczepy Lactobacillus nie są korzystne dla pacjenta.
- Maślan sodu.
- Przy niedoborach – selen w postaci L – selenometioniny lub seleninu sodu.
- Cynk po zbadaniu poziomu w postaci chelatu cynku.
- Magnez – forma dobrana indywidualnie w zależności od dolegliwości.
- Koenzym Q10, ale w przypadku Hashimoto nie na lecytynie sojowej.
- Glutation, który zmniejsza stany zapalne.
- Kurkumina.
- Karczoch i sylimaryna poprawiające pracę oraz detoksykację wątroby.
Czasami zaleca się dodatkowo NAC, Mio-inozytol, karnitynę, enzymy trawienne. Suplementy, na które powinno się uważać, ponieważ, w zależności od pacjenta, mogą zadziałać doskonale lub niestety nasilić autoagresję, to m.in.: chlorella, spirulina, jod, kelp, aswaganhda, maca, inne adaptogeny.
Dlaczego właściwa dieta przy Hashimoto jest ważna?
Dieta w chorobie Hashimoto jest kluczowa, ponieważ to dzięki dobrze zbilansowanej odżywczej diecie tarczyca może się regenerować. To dzięki diecie można zmniejszać stany zapalne, wzmacniać organizm, stymulować tarczycę do produkcji hormonów, zmniejszyć otyłość czy zredukować senność i zmęczenie. Wykluczając produkty wywołujące stan zapalny w naszym organizmie, mamy większą szansę na remisję choroby oraz lepsze samopoczucie. Dieta w chorobach autoimmunologicznych to nie wszystko. Należy zmienić dotychczasowy styl życia na bardziej przyjazny tarczycy. Warto wprowadzić regularną, umiarkowana aktywność fizyczną, uregulować rytm dobowy, zadbać o relaks, kontakt z naturą i pozytywne emocje. Tak jak wspominałam w poprzednim artykule, ważne jest wyeliminowanie czynników prozapalnych, wyleczenie infekcji jamy ustnej oraz uzębienia, a także infekcji bakteryjnych, wirusowych czy pasożytniczych. Choroby Hashimoto nie da się wyleczyć, ale postępując według wyżej wymienionych zasad we współpracy z lekarzem endokrynologiem, dietetykiem klinicznym, czasami także psychoterapeutą i osteopatą, można wprowadzić ją w stan uśpienia, czyli remisji i cieszyć się pełnią życia. Warto zadbać o siebie już dziś.
Autor: Katarzyna Arkuszyńska