Fibromialgia — przyczyny, objawy, rozpoznanie

Fibromialgia to choroba wieloczynnikowa i wielowymiarowa. Do jej powstania przyczyniają się zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne, neurologiczne (bardzo często mające swoje podłoże w infekcjach bakteryjnych czy wirusowych), jak i środowiskowe. Określa się ją mianem przewlekłego uogólnionego bólu, który może dotyczyć mięśni, czy stawów. Towarzyszy jej przewlekłe zmęczenie. Objawy fibromialgii mogą być bardzo różne i niespecyficzne.

Jest związana z przewlekłym stanem zapalnym w całym organizmie, zaburzeniami snu, równowagi hormonalnej, pracy mitochondriów i produkcji energii magazynowanej w ATP. Leczenie powinno obejmować podejście interdyscyplinarne. W pierwszej kolejności należy odnaleźć przyczynę choroby, wykonać diagnostykę pod kątem infekcji, zadbać o mitochondria, rytm dobowy i przeciwzapalną dietę. Następnie zastosować np. farmakoterapię, rehabilitację, psychoterapię. W ten sposób można znacznie poprawić komfort psychiczny pacjenta, a nawet doprowadzić do wyzdrowienia.

Czym jest fibromialgia?

Fibromialgia stosunkowo niedawno została uznana za chorobę przewlekłą. Jej objawy mogą sugerować inne choroby czy dysfunkcje. Często jest diagnozowana z dużym opóźnieniem. Zaliczana się do chorób reumatycznych dotyczących tkanek miękkich. Głównym objawem jest przewlekły ból i tkliwość wielu punktów w ciele, wysoce wrażliwych na ucisk, ścięgien, mięśni oraz powięzi, a co za tym idzie również narządów. Jest związana z niewłaściwym odczuwaniem bólu, co wiąże się prawdopodobnie z zaburzeniami w rdzeniu kręgowym i mózgu, które odpowiadają za przewodzenie bodźców. Podłożem są przewlekłe stany zapalne w organizmie i nieprawidłowe funkcjonowanie mitochondriów, które mogą z kolei mieć swoją przyczynę w przebytych infekcjach, przetworzonej diecie czy nieodpowiednim stylu życia, a także chronicznym stresie. Objawy są wielonarządowe, ale również dotyczą stanu psychicznego, fibromialgii bowiem często towarzyszą: zaburzenia snu, zaburzenia przekaźnictwa neurotransmiterów i stany depresyjne. Zazwyczaj pacjent jest bardzo długo diagnozowany, a jego choroba kojarzona z hipochondrią czy chorobą psychiczną. Jej leczenie wymaga wszechstronnej wiedzy i podejścia interdyscyplinarnego, holistycznego z dużą dozą empatii do pacjenta, który często jest zdezorientowany i osłabiony licznymi objawami na kilku płaszczyznach funkcjonowania organizmu. Fibromialgia w małym procencie może występować u dzieci i nastolatków. Częściej występuje u kobiet niż mężczyzn. Do chorób współistniejących z fibromialgią należą choroby autoimmunologiczne oraz  reumatologiczne (RZS, toczeń układowy, sarkoidoza, borelioza) oraz choroby związane z zaburzeniami tarczycy (nadczynność tarczycy, niedoczynność tarczycy oraz Hashimoto, nadczynność przytarczyc). Choroba najczęściej występuje w krajach uprzemysłowionych u ludzi rasy białej.

Fibromialgia – przyczyny

Nie ma jednego czynnika, który odpowiedzialny byłby za pojawienie się fibromialgii. Do jej rozwoju zazwyczaj przyczynia się kilka uwarunkowań. Jednym z nich mogą być predyspozycje genetyczne.

„Przypuszcza się, że skłonność do zachorowania jest uwarunkowana genetycznie. Przyczyną mogą być zmiany w obrębie regionu promotorowego genu 5-HTT kodującego syntezę transportera serotoniny (odpowiedzialnego za brak uwalniania serotoniny w synapsie) i nieprawidłowa funkcja tego transportera, a w konsekwencji zaburzenia neurotransmisji serotoninergicznej”. ¹

U wielu pacjentów stwierdza się zaburzenia snu wolnofalowego (NREM), czyli snu głębokiego. W tej fazie snu organizm powinien się regenerować. U pacjentów z fibromialgią dochodzi do przewlekłego zaburzenia snu i braku regeneracji, często towarzyszy temu również bezdech senny.

„Według Bennetta konsekwencją nieprawidłowego snu są zaburzenia syntezy hormonu wzrostu (GH – growth hormone), których konsekwencją jest obniżone stężenie insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF), niewłaściwa funkcja mięśni i zmęczenie. Skutkiem wadliwej sekrecji GH wydaje się również predyspozycja do mikrourazów włókien mięśniowych i defekt mechanizmów reparacyjnych. Następstwem zmęczenia jest osłabienie mięśni.” ²

Kolejnym czynnikiem mogą być zaburzenia równowagi chemicznej mózgu, głównie zburzenia w wytwarzaniu neuroprzekaźnika, jakim jest serotonina. Dlatego w trakcie leczenia fibromialgii często stosuje się leki przeciwdepresyjne, które odpowiedzialne są za wychwyt zwrotny serotoniny. U osób chorujących obniżone stężenie serotoniny stwierdza się  zarówno w osoczu i surowicy krwi, jak i płynie mózgowo-rdzeniowym. Wykrywa się również przeciwciała przeciwko serotoninie. Kolejną przyczyną są zaburzenia na poziomie mitochondrialnym. Fibromialgia wiąże się z występowaniem przewlekłego zmęczenia, a to z kolei jest spowodowane zaburzeniami  produkcji energii wytwarzanej przez mitochondria i magazynowanej w ATP.

Doktor Sarah Myhill wyjaśnia biochemiczne powiązania między mitochondrialną produkcją ATP a bólem w CFS. Jednocześnie wskazuje, że mechanizm zmęczenia i bólu w CFS i fibromialgii ma to samo mitochondrialne podłoże:

„Zadaniem mitochondriów jest dostarczanie energii w postaci ATP (trifosforanu adenozyny).  Może być on stosowany do wszelkiego rodzaju zadań biochemicznych, od skurczów mięśni po produkcję hormonów. Kiedy mitochondria zawodzą, skutkuje to słabym zaopatrzeniem w ATP, więc komórki działają wolno, ponieważ nie mają zapasu energii, aby funkcjonować z normalną prędkością. Oznacza to, że wszystkie funkcje organizmu zwalniają”. […] „Jeśli organizm ma bardzo małe zasoby ATP, może wytworzyć bardzo małą ilość ATP bezpośrednio z glukozy, przekształcając ją w kwas mlekowy. Dokładnie to, dzieje się w organizmach osób cierpiących na CFS – ich komórki przestawiają się na metabolizm beztlenowy. Powoduje to poważne problemy – kwas mlekowy szybko gromadzi się, zwłaszcza w mięśniach, powodując ból, sztywność i uczucie ciężkości.” ³

Doktor Bodo Kukliński w swojej książce „Mitochondria – diagnostyka uszkodzeń mitochondrialnych i skuteczne metody terapii” również odnosi się do fibromialgii w kontekście zaburzenia pracy mitochondriów:

„Fibromialgia to kliniczna wtórna mitochondriopatia, a u cierpiących na nią ludzi stwierdza się patologiczne metylacje DNA”. ⁴ Czynniki psychiczne przyczyniające się do tej choroby, to przewlekły stres, co za tym idzie ciągłe wydzielanie nadmiernej ilości kortyzolu i w dalszej perspektywie syndrom wyczerpania nadnerczy. Doktor Ewa Danuta Białek w swojej książce „Fibromialgia – rozwikłana zagadka” szczególną rolę przykłada do odblokowywania doświadczonych silnych traum i pracy z powięzią, czyli obszarem tkanki łącznej, otaczającą struktury organizmu. Dramatyczne przeżycia, silne urazy psychiczne wiążą się z zaburzeniami w ciele przez długie lata. ⁵

Fibromialgia może być skutkiem innych chorób o podłożu reumatoidalnym lub autoimmunologicznym oraz zaburzeń pracy tarczycy. Dotyczy to niedoczynności lub nadczynności tarczycy, choroby Hashimoto, reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego. Istotną rolę odgrywa również stan jelit. Choroba często powiązana jest z SIBO i IBS, czyli zespołem jelita drażliwego, a stan ten zwykle poprzedza nieleczona dysbioza jelitowa, która może wynikać z nadużywania antybiotyków i innych leków, nieodpowiedniej przetworzonej diety czy z zakażeń pasożytami. Infekcje towarzyszące fibromialgii, to przebycie choroby zakaźnej takiej jak borelioza, bartonella czy babeszjoza, wirus HIV, wirus Epsteina Barr, herpeswirus typu 6, HBV, HCV, cytomegalia, czy obecnie wirus Covid-19.

Kolejną przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne związane z gruczołem tarczycy, hormonami płciowymi, czy nadnerczy. Nieodpowiednia dieta i styl życia, narażenie na toksyny, metale ciężkie zaburzony rytm dobowy, czy nieprawidłowości metylacji również przyczyniają się do nasilenia objawów. Jedną z przyczyn są również alergie oraz nietolerancje pokarmowe. Na tę zależność wskazuje również doktor Sarah Myhill: 

„Oczywistym powodem aktywacji układu odpornościowego jest zakażenie i dlatego wszyscy czujemy się zmęczeni podczas ostrej infekcji. Podejrzewam, że może to być mechanizm, za pomocą którego alergia, zwłaszcza alergia pokarmowa, powoduje zmęczenie. 90% układu odpornościowego jest związane z jelitami i jeśli występują tu przewlekłe reakcje zapalne niskiego stopnia w wyniku pokarmu, na który jest się uczulonym, to 90% układu odpornościowego może zostać aktywowane.” ⁶

Jest wiele przyczyn, które prowadzą do fibromialgii. Warto jest krok po kroku szukać ich, eliminować i leczyć. Nie zaleca się zaleczać objawów bólowych przyjmując tylko farmakologię.

Reklama

QuinoMit® Q10 Fluid – Ubichinol MSE Sprawdź

EnzOmega ® MSE Sprawdź

Kwas alfa liponowy MSE Sprawdź

Witamina D3 MSE Sprawdź

Objawy fibromialgii

,,Rozpoznanie fibromialgii stawia się na podstawie przynajmniej 2 z wymienionych poniżej czynników:

• ból wywołany uciskiem przynajmniej 11 z 18 tkliwych punktów;
• niewyjaśniony rozległy ból trwający przynajmniej 3 kolejne miesiące.” ⁷

Chorym często towarzyszy szereg innych dolegliwości, takich jak:

• ból kręgosłupa, bóle stawów, bóle odcinka szyjnego (ból może na początku dotyczyć jednej okolicy ciała, a następnie poszerzać swój zasięg i rozlewać się na inne partie ciała);
• sztywność ciała, obrzęki stawów, sztywność żuchwy;
• przewlekłe zmęczenie, brak energii, wyczerpanie fizyczne i psychiczne;
• drżenie kończyn, osłabienie mięśni;
• zaburzenia pamięci, brak koncentracji;
• zaburzenia snu, wybudzanie, niemożność regeneracji podczas snu;
• spadek nastroju, ataki paniki, depresja, zaburzenia lękowe;
• mrowienie kończyn, zawroty głowy, zespół niespokojnych nóg;
• zespół jelita drażliwego, SIBO;
• tachykardia, zespół napięcia przedmiesiączkowego, zwiększona wrażliwość na bodźce (światło, dźwięk, hałas, zmiany pogody), duszności;
• bolesne miesiączki u kobiet;
• częste oddawanie moczu bez infekcji pęcherza moczowego;
• uczucie chłodu i ziębnięcia.

Wszystkie wyżej wymienione objawy powodują, że pacjenci są bardzo zagubieni i długo szukają przyczyn swoich dolegliwości, które są niespecyficzne i mogą sugerować inne jednostki chorobowe. Objawy występują zazwyczaj wspólnie i mogą się nawzajem potęgować.

Czynniki ryzyka — jak często występuje fibromialgia?

Choroba ta diagnozowana jest u 2-4% populacji ogólnej. Wielu chorych nie jest prawidłowo zdiagnozowanych. Fibromialgia częściej występuje w krajach uprzemysłowionych, wśród rasy białej, najczęściej w wieku 30-50 lat. Można zatem wnioskować, że wpływ toksyn i zanieczyszczeń w żywności oraz przewlekły stres i szybkie tempo życia mają duży udział w powstawaniu choroby. Dziesięciokrotnie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Wśród dzieci i młodzieży choroba dotyka częściej osób płci żeńskiej. Chorych będzie przybywać wraz z rozwojem cywilizacji. Ryzyko zachorowania na fibromialgię zdecydowanie wzrasta u osób chorujących na choroby reumatyczne i autoimmunologiczne oraz nosicieli wirusa HIV, chorujących na WZW typu C, czy chorobę z Lyme, z przewlekłym zakażeniem, w przypadku zespołu Sjorgena, chorujących na niektóre choroby psychiczne. ⁸

Fibromialgia — diagnostyka i rozpoznanie

Fibromialgia wymaga obszernej diagnostyki i szerokiego wywiadu w celu wykluczenia innych chorób. Diagnozę stawia się na podstawie specjalnych kryteriów:

1. Zaburzenia snu, zmęczenie.
2. Uogólniony, przewlekły ból mięśniowy trwający co najmniej 3 miesiące.
3. Obecność tkliwości co najmniej 11 punktów z 18 wprowadzonych i opisanych według kryteriów klasyfikacji American College of Rheumatology z 1990 roku.

Ucisk palcem powinien być przeprowadzony z siłą około 4 kg i powinien wyraźnie być odczuwalny. Fibromialgia może być pierwotna lub wtórna spowodowana współistnieniem innych chorób. 2010 roku zaproponowano nowe kryteria diagnostyczne, nieobejmujące badania punktów o nadmiernej wrażliwości bólowej. Objawy pacjenta i odczucia stanowiłyby centralny element diagnostyki. Kryteria te nie zostały poddane walidacji w podstawowej opiece zdrowotnej. ⁹

Diagnostyka dodatkowa obejmuje:

• testy alergiczne pokarmowe i wziewne (alergie krzyżowe),
• stan mikrobioty jelitowej,
• infekcje pasożytnicze oraz wirusowe i bakteryjne (glista ludzka, lamblie, Helicobacter phylorii, Candida, wirus HPV, wirus Epsteina Barr, wirus cytomegalii, borelioza, bartonella, babeszjoza),
• badanie na obecność metali ciężkich (z krwi lub z włosa),
• mutacja genu MTHFR,
• badania hormonów płciowych, nadnerczy oraz hormonów tarczycy,
• badania w kierunku chorób reumatoidalnych oraz autoimmunologicznych,
• analiza poziomów witamin i minerałów w krwi.

Fibromialgia – sposoby leczenia

Leczenie fibromialgii wymaga znalezienia przyczyny wystąpienia choroby i wyeliminowania stanów zapalnych w organizmie. Wówczas leczenie jest bardziej skuteczne.

Leki stosowane w łagodzeniu objawów, to m.in.:

• Leki przeciwbólowe, które zmniejszają ból, ale odradza  się stosowania steroidów lub opioidów, które mają wiele skutków ubocznych.
• Leki przeciwdepresyjne, jeśli są powiązane z zaburzeniami psychicznymi, depresją lub zaburzeniem snu. Czasami w połączeniu z antydepresantami stosuje się leki przeciwpadaczkowe, które u niektórych pacjentów zmniejszają objawy bólowe i napięcie.
• Leki rozluźniające mięśnie – skuteczne tylko u niektórych pacjentów.

Ogromne znaczenie w leczeniu fibromialgii mają zmiana stylu życia, dieta przeciwzapalna, zregenerowanie mitochondriów, poprawa odporności organizmu, relaksacja, unikanie stresów, masaże, refleksologia, akupunktura, spacery po lesie. Stosuje się również psychoterapię, jogę czy medytacje, fizjoterapię, osteopatię. Zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, dopasowana do potrzeb i stanu fizycznego pacjenta. Niektórym pacjentom pomaga krioterapia, balneoterapia czy tai – chi.

Czy fibromialgia jest uleczalną chorobą?

Fibromialgia nie jest chorobą śmiertelną, ale znacznie obniża jakość życia pacjentów, źle rozpoznana może pogłębiać stany depresyjne i sprawia, że pacjenci izolują się i nie chcą uczestniczyć w kontaktach społecznych. Ważne jest, aby postawić prawidłową diagnozę na wczesnym etapie, dlatego istotna jest edukacja pacjentów w związku z tym tematem.  Można oczywiście łagodzić objawy farmakologicznie, ale zaleca się w pierwszej kolejności znalezienie przyczyny lub kilku przyczyn i na ile to możliwe wyeliminowanie ich.  Wspomaganie niefarmakologiczne takie jak dieta, suplementacja, medytacja, aromaterapia również powinny przynieść wymierne rezultaty, aczkolwiek jest to dłuższy proces, ale głębszy i może przynieść długoterminowe korzyści. O ustąpieniu objawów świadczy lepsze samopoczucie pacjenta, poprawa snu, złagodzenie lęków i przewlekłego bólu.

Dieta i styl życia

Fibromialgia wiąże się z przewlekłym stanem zapalnym w organizmie, dlatego dieta powinna być wysoce przeciwzapalna, sprzyjająca jelitom, lekkostrawna, pozbawiona przetworzonej żywności. Powinna obfitować w warzywa zielone i fioletowe, które są źródłem antyoksydantów, jak również błonnik i owoce jagodowe. Mięso powinno pochodzić z pewnego źródła, podobnie jak ryby (należy unikać tych hodowlanych). Na jakiś czas należy wykluczyć pokarmy, których pacjent nie toleruje lub ma na nie alergię. Aby zapewnić sobie energię, należy zadbać o podaż odpowiedniej ilości białka (mięso bio, ryby z połowów, warzywa strączkowe, amarantus czy komosa ryżowa, orzechy), a także niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych Omega-3 w tym również EPA i DHA. U niektórych pacjentów sprawdza się odstawienie nabiału i roślin psiankowatych. Należy zwracać uwagę na etykiety i skład produktów i wyeliminować te, które zawierają konserwanty, glutaminian sodu, syrop glukozowo-fruktozowy. Organizm powinien być dobrze nawodniony, w tym celu zaleca się wypijanie około 2 l wody mineralnej średniozmineralizowanej. Owoce i warzywa powinny być organiczne, jeśli nie ma takiej możliwości zakupu, należy je dokładnie moczyć w sodzie oczyszczonej. Zaleca się uzupełnienie niedoborów witamin i minerałów, a także antyoksydantów. Na początkowym etapie leczenia warto skonsultować się ze specjalistą w celu ułożenia odpowiedniego planu żywieniowego oraz suplementacji. Pomocny może być koenzym Q₁₀, kwas alfa-liponowy, kwasy tłuszczowe Omega-3 EPA i DHA, witamina C, magnez, witaminy z grupy B w formie zmetylowanej, a także D-ryboza oraz witamina D₃. Czasami warto również stosować preparaty ułatwiające detoksykację wątroby, to może być glutation, karczoch czy sylimaryna. Z ziół pomocne mogą być waleriana, melisa, rumianek, nagietek czy mniszek lekarski, a także męczennica cielista. Warto zastosować także olejki aromatyczne najwyżej jakości w celu relaksacji.

Profilaktyka — jak chronić się i nie doprowadzić do nawrotu fibromialgii?

W celu ochrony przed nawrotami choroby pacjent powinien trwale zmienić nawyki żywieniowe i styl życia. Ważne jest również zadbanie o rytm dobowy, dbanie o stan uzębienia, wypoczynek i stan psychiczny. Jeśli praca lub otoczenie nie służą pacjentowi i wywołują przewlekły stres, warto pomyśleć o zmianach.  Należy dbać o higienę własną i swojego otoczenia aby nie dopuszczać do zarażenia pasożytami, wirusami czy bakteriami. Jeśli są zwierzęta w domu, należy regularnie je odrobaczać a przed jedzeniem zawsze myć ręce. Jeśli choroba związana była z trudnymi przeżyciami czy zaburzeniami lękowymi warto zadbać o psychikę i poszukać dla siebie indywidualnych metod radzenia sobie ze stresem. Nie można zapominać o nawodnieniu, o dobrych relacjach z bliskimi. Należy regularnie badać się, zadbać o prawidłową masę ciała i ustabilizować gospodarkę glukozowo – insulinową. Bezwzględnie należy wyeliminować używki, częściej przebywać na powietrzu (najlepiej w lesie czy w parku). Niezbędne jest również zadbanie o stan uzębienia i wyeliminowanie stanów zapalnych w jamie ustnej.

Autor: Katarzyna Arkuszyńska